Ταξιδεύουμε στις Νοτιοδυτικές Κυκλάδες, στη Σίφνο, τη γενέτειρα του μεγάλου δασκάλου της σύγχρονης μαγειρικής Νικόλαου Τσελεμεντέ.
Η Σίφνος πρωταγωνιστεί και για έναν ακόμη λόγο, για την τέχνη της αγγειοπλαστικής, η οποία έχει ιστορία χιλιάδων ετών ενώ στις μέρες μας αποτελεί το σπουδαιότερο κέντρο αγγειοπλαστικής παραγωγής στην Ελλάδα.
Η ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής στη Σίφνο οφείλεται κυρίως στην αφθονία της πυρίμαχου αργίλου (προϊόν αποσάθρωσης των σχιστόλιθων), στο βρόχινο νερό, στην ύπαρξη καύσιμης ύλης, στις ήπιες κλιματολογικές συνθήκες, στην τεχνική και την καλή επίδοση των Σιφνιών στην επεξεργασία του πηλού.
Σ’ ότι αφορά τη γεωγραφική θέση των εργαστηρίων με τους απαραίτητους βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους, αυτή συνδέεται με τις γενικότερες ιστορικές συνθήκες.
Όταν η πειρατεία μάστιζε τα κυκλαδονήσια, τα αγγειοπλαστεία βρίσκονταν στο εσωτερικό του νησιού και η παραγωγή κάλυπτε τις τοπικές ανάγκες. Αργότερα, όταν ο κίνδυνος εξαφανίστηκε, και κυρίως μετά την ίδρυση του ελεύθερου ελληνικού Κράτους, οι αγγειοπλάστες μετέφεραν τις εγκαταστάσεις τους σε παραθαλάσσιες περιοχές, όπου υπήρχαν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την άσκηση του επαγγέλματος και παράλληλα η δυνατότητα ανάπτυξης εξαγωγικού εμπορίου.
Σε παραθαλάσσια εργαστήριαΣτη θέση Τσόπος, λίγο πριν το Βαθύ συναντήσαμε τον Γιάννη Ατσόνιο και τον πατέρα του Αντώνη.
«Τα εργαστήρια που έφτιαχναν μαγειρικά σκεύη ήταν παραθαλάσσια, γιατί από τη θάλασσα γινόταν όλο το εμπόριο» αναφέρει στο TheOpinion.gr ο αγγειοπλάστης Γιάννης Ατσόνιος.
Ο ίδιος, τέταρτης γενιάς αγγειοπλάστης, συνεχίζει την τέχνη στο παραδοσιακό εργαστήριο, το οποίο μετράει 155 χρόνια ζωής και είναι από τα ελάχιστα εναπομείναντα που παραμένουν κοντά στη θάλασσα.
Και στον Πλατύ Γιαλό -την πιο κοσμική παραλία του νησιού- έχει τρία τέσσερα εργαστήρια. Συναντήσαμε τον Αλέξανδρο Λεμονή ο οποίος ασχολείται με την κεραμική από 16 ετών, με δάσκαλο τον θείο του. Εδώ και 31 χρόνια ασχολείται επαγγελματικά με την τέχνη, ενώ στις μέρες μας εμπλέκεται και ο 17χρονος γιός του Κωνσταντίνος, ο οποίος φτιάχνει μικρά αντικείμενα όπως τα σταχτοδοχεία, διακοσμητικά για τον τοίχο κ.ά.Και στην Χερρόνησο στην παραλία της είναι το παραδοσιακό εργαστήριο του Κώστα Δεπάστα, του ‘Νιόνιου’ όπως τον λένε οι Σιφνιοί.
Τα στάδια και ο χρόνος ολοκλήρωσης ενός κεραμικού
Για να φτάσει στον καταναλωτή το τελικό προϊόν, υπάρχει μια ολόκληρη διαδικασία: ο αγγειοπλάστης έχει μία μπάλα πηλό και αφότου γίνει η φόρμα στον τροχό -που πλέον δεν είναι ποδοκίνητος αλλά ηλεκτρικός- θα παραμείνει για λίγη ώρα έξω για να στεγνώσει.
Στη συνέχεια, πριν στεγνώσει το αντικείμενο τελείως, θα προστεθεί η διακόσμηση. Την επόμενη μέρα θα παραμείνει στον ήλιο για να στεγνώσει τελείως, και στη συνέχεια θα ψηθεί, μετά θα γυαλωθεί και μετά πάλι θα ψηθεί.
Ψήνονται περίπου στους 1.000 βαθμούς Κελσίου και η θερμοκρασία πρέπει να ανέβει σταδιακά.
Στο παραδοσιακό εργαστήρι του Γιάννη Ατσόνιου, ξεναγήθηκα και στο παλιό καμίνι που κάποτε έψηναν τα κεραμικά με τα ξύλα. Τώρα τα καμίνια είναι ηλεκτρικά.
«Τα τσικαλοκάμινα ήταν διώροφα, κάτω έμπαινε το δεύτερο ψήσιμο, πάνω το πρώτο, και η φωτιά έκαιγε όλη μέρα, από το πρωί έως το βράδυ. Η διαδικασία ήταν, να γεμίσει το καμίνι, να κλείσουν οι πόρτες, να ξεκινήσει από το πρωί με λίγη φωτιά και σιγά σιγά να ζεσταίνεται όλος ο χώρος. Το μεσημέρι προς το απόγευμα του έδινες περισσότερη φωτιά και στο τέλος ήθελε 4-5 ώρες φουλ καύσιμη ύλη για να ανεβάσει θερμοκρασία» μου εξηγεί την διαδικασία των παλαιότερων ετών.
Χρηστικά αντικείμενα και διακοσμητικάΣτα 15 εργαστήρια κεραμικής της Σίφνου παρασκευάζονται χρηστικά αντικείμενα για το μαγείρεμα ή την αποθήκευση.
Χαρακτηριστικά είναι το μαστέλο, το τσικάλι, η κανάτα, η φουφού, το κουρούπι, το πιθάρι, η κατσαρόλα – το γιουβέτσι που τη λένε-, ο αρμεός και χαρακτηριστικότερο όλων ο φλάρος (πήλινη καμινάδα). Παράλληλα με τις παραδοσιακές φόρμες, οι Σιφνιοί αγγειοπλάστες κατασκευάζουν διακοσμητικά αντικείμενα, δοκιμάζοντας νέες φόρμες και νέα χρώματα.
Να σημειώσουμε ότι από το σκεύος μαστέλο, πήρε το όνομά του το παραδοσιακό σιφναίικο φαγητό. Δηλαδή κατσικάκι ή αρνάκι μαγειρεμένο με άνηθο, κρασί, αλάτι και πιπέρι, ψημένο στον ξυλόφουρνο, και πάνω σε κλιματόβεργες οι οποίες λειτουργούσαν ως σχάρα.
Το μαστέλο ήταν το πασχαλινό φαγητό των Σιφνιών, όμως στις μέρες μας υπάρχει, καθημερινά, σε όλους τους καταλόγους των εστιατορίων του νησιού, στην κατηγορία ‘παραδοσιακά πιάτα της Σίφνου’.
Στο δε τσικάλι, συνήθιζαν να μαγειρεύουν κάθε βράδυ Σαββάτου, τη ρεβυθάδα στον ξυλόφουρνο. Την έτρωγαν την Κυριακή το μεσημέρι, «ήταν το ‘καλό’ μας το φαγητό, το κυριακάτικο» λένε χαρακτηριστικά στο TheOpinion.gr.
