Αμοργός: Σταυροδρόμι πολιτισμών, φρούριο του Αιγαίου

Το άγριο, βραχώδες τοπίο της Αμοργού ξεχωρίζει για τη θέση του, στο νοτιοανατολικό άκρο του Αιγαίου, πάνω σε ενεργά τεκτονικά ρήγματα που προσδίδουν στο νησί μια ιδιαίτερη γεωδυναμική ένταση. Το φως, ο άνεμος και το ατελείωτο μπλε του πελάγους που ενώνεται στον ορίζοντα με τον ουρανό, συνθέτουν ένα τοπίο σχεδόν υπερβατικό.

Η Αμοργός υπήρξε στα αρχαία χρόνια σταυροδρόμι πολιτισμών. Οι τρεις κύριες αρχαίες πόλεις της, η Μινώα, η Αρκεσίνη και η Αιγιάλη, μαρτυρούν την ιστορική σημασία του νησιού, αν και ο ακριβής ρόλος τους στο ευρύτερο αρχιτεκτονικό και εμπορικό δίκτυο του Αιγαίου παραμένει αντικείμενο έρευνας.

Μοναδικά τεκμήρια του παρελθόντος, τα λιγοστά ευρήματα που εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή της Αμοργού, στο Πλατύστενο της Χώρας. Η συλλογή περιλαμβάνει γλυπτά και αντιπροσωπευτικά δείγματα από τους Προϊστορικούς Χρόνους, προερχόμενα από τις τρεις αρχαίες πόλεις του νησιού, τη Μινώα, την Αρκεσίνη και την Αιγιάλη, καθώς και τη σημαντική συλλογή του Ε. Ιωαννίδη, με 140 επιγραφές και γλυπτά, που καλύπτουν χρονικά τη διαδρομή από την 3η χιλιετία π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ. (γλυπτά, ανάγλυφα, επιγραφές, κεραμική κ.ά.).

Στον δεύτερο όροφο παρουσιάζονται έργα γλυπτικής από την αρχαϊκή περίοδο (6ος αιώνας π.Χ.) έως και τη ρωμαϊκή εποχή (3ος αιώνας μ.Χ.), μαζί με λιγοστά δείγματα μικροτεχνίας. Στον αύλειο χώρο εκτίθενται επίσης επιγραφές, ανάγλυφα και αγάλματα της ίδιας περιόδου.

Αν και σήμερα ελάχιστα είναι γνωστά για τον ισχυρό πολιτισμό που άκμασε στην προϊστορική Αμοργό, η ιστορία δεν ξέχασε το νησί. Στη νότια, απόκρημνη πλευρά του δεσπόζει το ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας.

Κατάλευκο, με μικρά σχεδόν αλφαδιασμένα παραθυράκια, σφηνωμένο στο άνοιγμα του ανεμοδαρμένου βράχου, το μοναστήρι συνοδεύεται από έναν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα θρύλο. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα της Παναγίας ταξίδεψε από την περιοχή Χόζοβα της Παλαιστίνης έως την Αμοργό, καθοδηγούμενη από τη θεία βούληση, και βρέθηκε στο σημείο όπου χτίστηκε το μοναστήρι, σημείο που λέγεται πως μοιάζει εντυπωσιακά με την τοποθεσία προέλευσής της.

Στο εσωτερικό του μοναστηριού φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, ενώ αξίζει μια στάση και στην έκθεση του Σκευοφυλακίου, όπου εκτίθενται φορητές εικόνες, άμφια, ευαγγέλια, δισκοπότηρα, καθώς και χειρόγραφοι κώδικες που χρονολογούνται από τον 10ο έως τον 18ο αιώνα.

Παράλληλα, το Εκκλησιαστικό Μουσείο στη Χώρα της Αμοργού φιλοξενεί επιπλέον φορητές εικόνες, άμφια και ευαγγέλια από τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια, αποτελώντας μια ακόμη σημαντική στάση στην εκκλησιαστική ιστορία του νησιού.

Σε αντίθεση με τις περισσότερες κυκλαδίτικες Χώρες που βρίσκονται δίπλα στο λιμάνι τους, η Χώρα της Αμοργού δεσπόζει ψηλά, σε υψόμετρο περίπου 400 μέτρων. Άσπρα σπιτάκια, χτισμένα στην κορυφή ενός επίπεδου βράχου, στέκονται εκτεθειμένα στις άγριες ριπές των ανέμων -βοριά και νοτιά-που σαρώνουν το νησί από κάθε κατεύθυνση.

Κι αυτό είναι που κάνει την Αμοργό γοητευτική μέσα στη στείρα εμπορευματοποίηση των Κυκλάδων: η φυσική της ανθεκτικότητα απέναντι στην αγριότητα της φύσης, του χρόνου και της απομόνωσης.

Λιθόστρωτα καλντερίμια με χρωματιστά παράθυρα, πέτρινα δρομάκια με κληματαριές και μικρά ανοίγματα συνθέτουν το σκηνικό της μικρής Χώρας της Αμοργού, που πλαισιώνεται αρμονικά από τους ανεμόμυλους στον ορίζοντα, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τοπόσημα της περιοχής, σύμβολα του βουκολικού χαρακτήρα του νησιού, όπως αυτός αποτυπώνεται και στο Λαογραφικό Μουσείο της Αμοργού.