Ο κύβος ερρίφθη: «Δίχτυ ασφαλείας» και κίνητρα για όποιον «δίνει» φοροφυγάδες και επίσημα από το Υπουργείο Οικονομικών
Κίνητρα σε όποιο «βαθύ λαρύγγι» θα αποκαλύπτει φοροφυγάδες, οικονομικά αδικήματα και άλλα εγκλήματα οικονομικής φύσεως που βλάπτουν το δημόσιο συμφέρον και αποστερούν τα δημόσια ταμεία από κρίσιμα φορολογικά έσοδα σχεδιάζει να δώσει η κυβέρνηση. Σύμφωνα με πληροφορίες της εφημερίδας «Τα Νέα» υπό κατάρτιση βρίσκεται σχέδιο νόμου το οποίο θα αναγνωρίζει τους λεγόμενους «μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος στους οποίους και θα προσφέρει ομπρέλα προστασίας προκειμένου να… ξεθεμελιωθούν μηχανισμοί φοροδιαφυγής χωρίς να κινδυνεύουν οι πληροφοριοδότες να θιγούν από τις πράξεις τους.
H όποια προστασία παρέχεται σήμερα αφορά επί της ουσίας μόνο υποθέσεις διαφθοράς στον δημόσιο τομέα, αναφέρουν πηγές με γνώση του θέματος. Με το υπό κατάρτιση νομοσχέδιο η προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος σχεδιάζεται να επεκταθεί και σε φορολογικά αδικήματα ή ακόμα σε υποθέσεις που σχετίζονται με ληγμένα φάρμακα ή επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία τρόφιμα. Ενας άτυπος στόχος θα μπορούσε να θεωρηθεί το «τρύπωμα» στα λογιστήρια των επιχειρήσεων. Ανθρωποι που ξέρουν τι γίνεται και εφόσον έχουν στηθεί μηχανές φοροδιαφυγής θα έχουν τη δυνατότητα να καρφώσουν – για λόγους προστασίας του δημοσίου συμφέροντος – και να μη θιγούν από την πράξη τους, ιδίως αν δεν εμπλέκονται στον μηχανισμό κλοπής φόρων.
Το κάρφωμα δεν θα αφορά μόνο οικονομικά εγκλήματα ή πράξεις φοροδιαφυγής, αλλά οτιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί επιβλαβές για το δημόσιο συμφέρον. Παράλληλα με το νομικό υπόβαθρο σχεδιάζεται να δημιουργηθεί μηχανισμός υποδοχής καταγγελιών και ειδικό γραφείο αξιολόγησης των μαρτυριών. Το οικονομικό κίνητρο για τα σφυρίγματα επί του παρόντος, αναφέρουν αρμόδιες πηγές, δεν βρίσκεται στο τραπέζι. Το υπό κατάρτιση σχέδιο νόμου συντάσσεται με πρότυπο το βρετανικό μοντέλο και μελλοντικά θα στοχεύει στη δημιουργία μιας υπηρεσίας στο πλαίσιο του εγγλέζικου «Serious Fraud Office».
Η λίστα Λαγκάρντ, τα Panama Papers και τα LuxLeaks
Για τα Luxleaks, το σκάνδαλο που συγκλόνισε το Λουξεμβούργο με τις συμφωνίες αποφυγής φόρων δισεκατομμυρίων ανάμεσα στις φορολογικές Αρχές της χώρας και σε πολυεθνικές, το πρόσωπο – κλειδί ήταν ο Αντουάν Ντελτούρ. Για τα Panama Papers, με τη διαρροή 11,5 εκατομμυρίων εγγράφων αναφορικά με τη δραστηριότητα 214.488 οφσόρ, γνωρίζουμε μόνο το ψευδώνυμο: Τζον Ντόου. Για τη λίστα Λαγκάρντ, με τους 130.000 πιθανούς φοροφυγάδες διαφόρων εθνικοτήτων με λογαριασμούς σε ελβετικές τράπεζες, το πρόσωπο που έριξε φως στην υπόθεση είναι ο Ερβέ Φαλσιανί.
Πίσω από τις αποκαλύψεις μεγάλων οικονομικών σκανδάλων τα τελευταία χρόνια κρύβεται ένα βαθύ λαρύγγι. Πίσω από τους επίδοξους έλληνες πληροφοριοδότες βρίσκεται το – σχεδόν – απόλυτο νομικό κενό. Αν σήμερα κάποιος εργαζόμενος στον ιδιωτικό τομέα θελήσει να αποκαλύψει στις αρμόδιες Αρχές μια οργανωμένη επιχείρηση φοροδιαφυγής, προφανώς μπορεί να το κάνει, αλλά δεν έχει κανένα εχέγγυο προστασίας. Το πιθανότερο είναι ότι θα βρεθεί αντιμέτωπος με αγωγές και μηνύσεις, ενώ με μαθηματική ακρίβεια θα χάσει τη δουλειά του.
Η μεταχείριση του πληροφοριοδότη
Ανάλογα με τη χώρα στην οποία γίνεται η αποκάλυψη των στοιχείων, η μεταχείριση του whistleblower, του πληροφοριοδότη, είναι διαφορετική. Στη χειρότερη περίπτωση δεν υπάρχει επαρκές νομικό υπόβαθρο. Σε αυτή την κατηγορία συγκαταλέγεται η Ελλάδα. Προ ετών, υπάλληλος σε μια από τις μεγαλύτερες ΔΕΚΟ αποκάλυψε πληροφορίες σε σχέση με κακοδιαχείριση. Τελικά έχασε τη δουλειά του. Το νομικό πλαίσιο δεν ήταν επαρκές για να τον προστατέψει.
Απέναντι από το χειρότερο υπάρχει πάντα το καλύτερο: πλήρης νομική κάλυψη και προστασία της εργασίας όσων δίνουν πληροφορίες ικανές να αποτρέψουν ζημιά του δημοσίου συμφέροντος. Σε αυτή την κατηγορία τα πανευρωπαϊκά πρωτεία κρατά η Βρετανία. Το δικό της μοντέλο σχεδιάζει τώρα να αντιγράψει η Γενική Γραμματεία για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς.
Στην πλέον προσοδοφόρα κατηγορία χωρών αναφορικά με τη μεταχείριση των whistleblowers μάλλον τοποθετούνται οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Το 2006 πέρασε ομοσπονδιακός νόμος σύμφωνα με τον οποίο ο πληροφοριοδότης δικαιούται ποσοστό 30% επί των κρατικών εσόδων που θα προκύψουν στη βάση των δικών του καταθέσεων. Κάπως έτσι ο Μπράντλεϊ Μπίργκενφελντ, ο τραπεζίτης σε υποκατάστημα της UBS στη Γενεύη ο οποίος κάρφωσε τις πρακτικές του ελβετικού κολοσσού που είχαν ως αποτέλεσμα εκτεταμένη απώλεια εσόδων για τις ΗΠΑ λόγω φοροδιαφυγής, δεν απέφυγε τη φυλακή (40 μήνες με την κατηγορία της συνέργειας), πλην όμως έλαβε χρηματικό έπαθλο 104 εκατ. δολαρίων. Σήμερα ζει στη βίλα του στο Μαϊάμι και καταγράφηκε στη μέχρι τώρα ιστορία του whisteblowing ως ο πλέον κερδισμένος πληροφοριοδότης.
Οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος
Στην ιστορία των «μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος», όπως είναι ο δόκιμος ελληνικός όρος, η Ελλάδα – δεν συνιστά πρωτοτυπία – υστερεί δραματικά. Και τώρα η κυβέρνηση αναλαμβάνει πρωτοβουλίες προκειμένου να ψηφιστεί ένα πλήρες νομικό πλαίσιο το οποίο θα παρέχει τόσο ευνοϊκή ποινική μεταχείριση όσο και πλήρη προστασία της θέσης εργασίας του πληροφοριοδότη. Πέραν των λόγων δημοσίου συμφέροντος που υπαγορεύουν τη δημιουργία πλήρους νομοθετικού πλαισίου, οι δράσεις προς αυτή την κατεύθυνση αποτελούν μνημονιακή δέσμευση, ενώ ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης έχει βγάλει κόκκινες κάρτες διαπιστώνοντας μεταξύ άλλων ότι:
1. Ο νόμος μέχρι σήμερα παρέχει περιορισμένη προστασία μόνο σε κατηγορίες για ψευδή καταμήνυση ή συκοφαντική δυσφήμηση.
2. Για να υπάρξει η όποια προστασία υπάρχει η προϋπόθεση μη εμπλοκής του πληροφοριοδότη στο αδίκημα.
3. Η προστασία του προσώπου βρίσκεται στη διακριτική ευχέρεια του εισαγγελέα και μόνο εάν εκκρεμεί ποινική διαδικασία.
Ολα αυτά έως το τέλος του έτους σχεδιάζεται να αλλάξουν. Προ δεκαημέρου, ο γενικός γραμματέας για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς Γιώργος Βασιλειάδης βρέθηκε στο Λονδίνο, όπου είχε επαφές με το ειδικό γραφείο της βρετανικής αστυνομίας το οποίο χειρίζεται το θέμα των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος.
Μέσα στον Σεπτέμβριο αναμένεται μια ομάδα εξειδικευμένων στελεχών της βρετανικής υπηρεσίας στην Αθήνα για παροχή τεχνογνωσίας, ενώ ήδη στη Γενική Γραμματεία για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς έχουν ξεκινήσει διαδικασίες κατάρτισης νομοσχεδίου με στόχο να έχει γίνει νόμος του κράτους έως το τέλος του έτους.
Σε πρώτη φάση, το ενδεχόμενο παροχής οικονομικών κινήτρων στους πληροφοριοδότες δεν φαίνεται να προκρίνεται. Θα δημιουργηθεί όμως, υποστηρίζουν αρμόδιες πηγές, ένα πλαίσιο πλήρους προστασίας στη βάση του βρετανικού μοντέλου, με στόχο την αποκάλυψη όχι μόνο φαινομένων διαφθοράς στον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα, αλλά και φορολογικών αδικημάτων. Οποιος «σφυρίζει» υποθέσεις βλαπτικές για το δημόσιο συμφέρον θα προστατεύεται πλήρως.
