Ο ομότιμος καθηγητής Χρίστος Ντούμας την προσεχή Παρασκευή (04/11) θα τιμηθεί από το Δήμο Θήρας για τη προσφορά του στο νησί ως υπεύθυνος των ανασκαφών στο Ακρωτήρι – Σε συνέντευξή του στην Κυκλαδική (16/11/14) ξετυλίγει τον μίτο των αναμνήσεων, τονίζει ότι οι νησιώτες ενδιαφέρονται μόνο για το στόχο και όχι για την …διαδρομή ενώ εξηγεί ποιοι είναι οι «σανσετάκηδες» και κυρίως «γιατί ντρέπεται που είναι αρχαιολόγος»
Όταν έχεις την τύχη να συνομιλείς με τον Ομότιμο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών τον κ. Χρίστο Ντούμα, τότε το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να κρατήσεις το μυαλό σου ανοιχτό και να προσπαθήσεις να γίνεις κοινωνός της σοφίας του. Μίας σοφίας που είναι απόσταγμα χρόνων εργασίας και δουλειάς πάνω σε αρχαιολογικούς χώρους σχεδόν σε όλες τις Κυκλάδες. Από τη Κέρο έως τη Μύκονο και από τη Δήλο και τη Νάξο και τα Κουφονήσια έως την Σαντορίνη, με την τελευταία να αποτελεί και την έδρα του πλέον, καθότι ο Ντούμας είναι η ψυχή του Ακρωτηρίου κοντά στα σαράντα πλέον χρόνια, δηλαδή από το 1975 όταν πήρε τη σκυτάλη από τον καθηγητή Σπύρο Μαρινάτο και έκτοτε διευθύνει με ιδιαίτερα επιτυχία έναν αρχαιολογικό χώρο, από τους κορυφαίους στην Ελλάδα… Την προσεχή Παρασκευή 4 Νοεμβρίου 2016 θα πραγματοποιηθεί τελετή ανακήρυξης του εν λόγω καθηγητή ως Επίτιμου Δημότη Θήρας. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στο Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο στις 20:00 και η είσοδος για το κοινό θα είναι ελεύθερη.
Επαφή
Όμως, εμείς γυρίζουμε το χρόνο πίσω… Και μεταφερόμαστε στον Νοέμβριο του 2014 όπου ο κος Ντούμας δίνει το παρών στο Θεατρικό Μουσείο «Ιάκωβος Καμπανέλης» για την παρουσία του βιβλίου «Κορφάρι των Αμυγδαλιών (Πάνορμος) Νάξου» από τη Νατάσα Αγγελοπούλου. Κι εκεί έδειξε τις διαθέσεις του: απομυθοποίησε με χαρακτηριστική ευκολία το Μινωικό Πολιτισμό μιλώντας για το …παραμυθάκι του Άγγλου αρχαιολόγου Άρθουρ Εβανς τονίζοντας ότι «κάποια στιγμή θα πρέπει να σταματήσουμε να ασχολούμαστε με τον Μινωικό Πολιτισμό γιατί δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα παραμύθι που εφηύρε ο Εβανς και τίποτα περισσότερο. Μιλάμε για Κρητικό Πολιτισμό και όχι για Μινωικό. Οι Κρήτες δεν είχαν καλή σχέση με τη θάλασσα και αυτό το ενισχύει και η αρχαία έκφραση «ο Κρης την θάλασσαν αγνοεί»»… και λίγο αργότερα μιλώντας για τα περίφημα ανάκτορα της Φαιστού θα υπογραμμίσει «τα λεγόμενα ανάκτορα στην Κρήτη λειτουργούσαν ως κέντρα συγκέντρωσης και διαχείρισης του αγροτικού πλεονάσματος. Τα μικρά νησιά, μη έχοντας τέτοιες δυνατότητες πλούτου, δεν βρέθηκαν ποτέ στην ανάγκη να αναπτύξουν τέτοιους μηχανισμούς και να δημιουργήσουν ανάκτορα». Και προσθέτει ότι «για τους Κρήτες, η βασιλεία ήταν ανύπαρκτη και ο Μίνωας δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα μυθικό πρόσωπο. Η βασιλεία έρχεται με τον Μυκηναϊκό πολιτισμό εξού και ο περίφημος θρόνος που έχει ανακαλυφθεί»…
Η πρόταση
Αυτά έγιναν στο θεατρικό μουσείο. Την επόμενη το μεσημέρι, υπήρξε εκ νέου συνάντηση, αυτή τη φορά στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας Νάξου, εκεί που νιώθει σαν το σπίτι του… Να σημειωθεί μάλιστα εδώ ότι είναι από τους πρώτους που το επιμελήθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 60 όταν και εκτελούσε ανασκαφές στη Νάξο, το Πάνω Κουφονήσι και την Κέρο, «ακολουθώντας πάντα τους λαθροανασκαφείς» λέει για μία ακόμη φορά γελώντας θέλοντας να δείξει ότι οι περισσότερες ανασκαφές έγιναν όταν οι αρχαιοκάπηλοι έκαναν την εμφάνισή τους διαλύοντας τάφους σε προϊστορικά νεκροταφεία των νησιών του Αιγαίου. Κάπως έτσι, άλλωστε, βρέθηκε και στον Πάνορμο. Για το αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας Νάξου, παραδέχεται την ανάγκη για αλλαγή, διότι πλέον … «έχει μπουχτίσει ο χώρος. Πολλά εκθέματα μαζί, δίνουν την αίσθηση ότι είναι …μπουκωμένο. Είχα καταθέσει πρόταση» συνεχίζει, και σηκώνεται από τη θέση του, πηγαίνει προς το παράθυρο και δείχνει προς την πλευρά του Αγίου Μηνά τονίζοντας «να εδώ κάτω. Τους είχα πει να φτιάξουμε ένα μουσείο σύγχρονο. Τρεις ορόφους. Ο πρώτος και ο δεύτερος θα είχαν στην πρόσοψη τα εκθέματα και στο πίσω μέρος τα εργαστήρια συντήρησης. Θα προσέχαμε και τα δέντρα ώστε να μην γκρινιάζουμε ότι τα καταστρέφουμε. Για όλα υπάρχει η λύση. Αρκεί να το θέλουμε. Όμως, η πρότασή μου έμεινε στα χαρτιά. Και σήμερα; Είμαστε σε ένα μουσείο με πολύ σπουδαία ευρήματα, μοναδικής θα έλεγα σημασίας αλλά δυστυχώς πακτωμένα…»
Ο στόχος
Μας μιλάει με ιδιαίτερη αγάπη για τους νησιώτες… Ο ίδιος στεριανός. Πελοποννήσιος. Γεννημένος το 1933 στην Πάτρα. «Αυτό που πάντα μου έκανε αίσθηση στους νησιώτες ήταν η αδυναμία τους να συγχρονιστούν. Αδιαφορούν για τον χρόνο. Αυτό που τους νοιάζει είναι μόνο ο στόχος», υπογραμμίζει, παραφράζοντας προφανώς το γνωστό ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη η «Ιθάκη» και παραθέτοντας ένα παράδειγμα για να δικαιολογήσει την άποψή του «Αρχικά κάθε φορά που μιλούσα με νησιώτες οι απαντήσεις τους ήταν αόριστες. Ποτέ δεν ήταν συγκεκριμένες. Τους ρωτούσα «θα πάτε Κουφονήσια;» Μου απαντούσαν «ναι, αύριο» αλλά αυτό το «αύριο» ήταν πολύ γενικό και αόριστο. Να φέρω κι ένα απλό παράδειγμα: κάποια στιγμή βρέθηκα στην Ικαρία, στον Άγιο Κήρυκο και ήθελα να πάω στον Εύδηλο. Από το ένα λιμάνι του νησιού στο άλλο δηλαδή. Είχα επιλογή να πάρω το πλοίο της γραμμής αλλά τη δεκαετία του 60 κάτι τέτοιο θα κρατούσε ακόμη και αρκετές ημέρες γιατί θα υπήρχε αλλαγή πλοίου στη Σάμο. Να πάω με αυτοκίνητο δεν το συζητάω γιατί δεν υπήρχε, και περπατώντας σίγουρα θα έκανα περισσότερο από μία μέρα. Οπότε σκέφτηκα τη λύση κάποιου ψαρά. Βρήκα κάποιον στο λιμάνι, τον ρώτησα εάν κάνει τη διαδρομή, μου απάντησε θετικά και όταν του είπα «πότε» και «τι ώρα» μού απάντησε «αύριο». Για την ώρα; «ε’ όταν είναι ώρα». Με τα πολλά μου είπε «έλα κατά τις εννιά». Τυπικός εγώ, πήγα και λίγο νωρίτερα, τον βρήκα στο καφενείο να πίνει καφέ με φίλους του. Μου είπε να καθίσω και να τον περιμένω. Ε; Φύγαμε στις 5 το απόγευμα. Για το νησιώτη αυτό που μετράει είναι να φτάσει στον προορισμό. Αδιαφορεί για τη διαδρομή και λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας έχει αναπτύξει ιδιαίτερη σχέση με τα φυσικά φαινόμενα. Ξέρει πότε θα αλλάξει ο καιρός, πότε θα βρέξει, πότε θα έχει μπουνάτσα κ.α.»
Ιντιάνα Τζόουνς
Τον ρωτάμε εάν αισθάνεται κάπως σαν «Ιντιάνα Τζόουνς» καθώς ασχολείται με τις ανασκαφές και αρπάζεται . Τεντώνει το κορμί του και λέει «κάποιοι από τους σημερινούς ναι, λειτουργούν σαν Ιντιάνα Τζόουνς. Και στη νοοτροπία και στον τρόπο που προχωρούν στις ανασκαφές. Εγώ όχι, ποτέ». Και δικαιολογεί την άποψή του διευκρινίζοντας «εμείς μέσα από τις ανασκαφές προσπαθούμε να αναπλάσουμε την ιστορία, την καθημερινότητα του ανθρώπου. Να δούμε πως ζούσε πριν από χιλιάδες χρόνια. Πριν από αρκετά χρόνια, είχαμε βρει στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης καρβουνάκια από κλαδί ροδιάς τα οποία μαρτυρούν ότι το φυτό αυτό, που ήταν αυτοφυές στην περιοχή νοτίως της Κασπίας Θάλασσας πρωτοεμφανίστηκε στο Αιγαίο τον 20ο π.Χ. αιώνα και όχι τον 14ο όπως πίστευαν έως σήμερα. Και μόνο αυτά τα καρβουνάκια είναι ιδιαίτερα σημαντικά γιατί αποδεικνύουν ότι έξι αιώνες νωρίτερα στη Σαντορίνη υπήρχε ένα προϊόν που θεωρητικά ήταν στα βάθη της Ασίας. Άρα; Οι άνθρωποι κινούνταν…. Αυτό θέλουμε να δείξουμε μέσα από τα ευρήματα τις αρχαιολογικής σκαπάνης. Την ιστορία και τον άνθρωπο». «Και εάν βρούμε τον μειλίχιο πόθο όλων των Ελλήνων;» τον ρωτάμε. «Θα σου απαντήσω αυτό που είπα και χθες στην εκδήλωση: οι αποθήκες των μουσείων είναι γεμάτες από σπουδαίο υλικό. Μόνο εδώ που καθόμαστε, στα υπόγειά του μουσείου υπάρχουν δεκάδες κουτιά με σπουδαία ευρήματα. Όλα αυτά σου δίνουν τροφή για εργασία που θα καλύψουν μία γενιά αρχαιολόγων το λιγότερο…. Και να γίνει ανασκαφή για να βρεθεί τι; Τι; Απλά και μόνο για πολιτικούς λόγους; Όταν δεν έχεις χρήματα να συντηρήσεις μνημεία; Όταν δεν έχεις φύλακες για να τα φυλάνε αυτά τα μνημεία και τα έχεις μετατρέψεις σε σκουπιδότοπους;»
Ντρέπομαι
Και ακολουθεί το …ξέσπασμα «Ντρέπομαι που είμαι Έλληνας. Ντρέπομαι που είμαι αρχαιολόγος με όσα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή. Μου λένε να καμαρώνω που μεταφέρω την βαριά κληρονομία των προγόνων μας. Αλλά γιατί καμαρώνουμε αλήθεια; Πού έχουμε συμβάλει εμείς σε όλα αυτά τα μνημειώδη επιτεύγματα ώστε να είμαστε υπερήφανοι; Πως έχουμε διαχειριστεί όλα αυτά που κληρονομήσαμε; Επειδή έχουμε το προνόμιο να περπατάμε ανάμεσά τους, να έχουμε τη δυνατότητα πρόσβασης ή και σπουδής, σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε υπερήφανοι; Πως διαφυλάσσουμε αυτή τη κληρονομία; Ποια φροντίδα τους προσφέρουμε; Ποιο είναι το μέλημά μας, ώστε να υπάρξει συνέχεια; Αυτές τις απαντήσεις μπορεί να μου τις δώσει κάποιος;» Μοιραία τον ρωτάμε για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα και δεν διστάζει να απαντήσει «όταν διεκδικείς κάτι πρέπει να έχεις ένα συγκεκριμένο πλάνο, ένα οπλοστάσιο επιχειρημάτων ώστε να αποδείξεις ότι μπορείς και είσαι σε θέση να διαχειριστείς μία τέτοια κληρονομιά. Δεν το κάνεις απλά για να το κάνεις. Πρέπει να έχεις προτεραιότητες. Να έχεις ιεραρχήσει τους στόχους σου όταν πας σε μία διεκδίκηση. Τις προηγούμενες δεκαετίες χάθηκαν εκατομμύρια από την Ευρωπαϊκή Ένωση που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν ώστε να έχουμε μία καλύτερη εικόνα στον τομέα του Πολιτισμού. Και τότε ναι, θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε και στη διεκδίκηση… Αλλά με τι όπλα αλήθεια;»
Σανσετάκηδες
Και βέβαια δεν θα μπορούσε στον επίλογο της κουβέντας να μην γίνει λόγος σχετικά με την πρόταση του Δημάρχου κ. Μαργαρίτη για ανάληψη από την Τοπική Αυτοδιοίκηση της διαχείρισης των αρχαιολογικών χώρων της Νάξου… «Ναι, δεν είναι μία σημερινή πρόταση. Είναι κάτι που είχα προτείνει στα τέλη της δεκαετίας του 70, πριν ακόμη έρθει ο λαός στην εξουσία» λέει και γελάει… Το ιδιαίτερο χιούμορ του άλλωστε είναι αυτό που τον χαρακτηρίζει όταν τον γνωρίσεις και κατανοήσεις το ειδικό βάρος που κουβαλάει…. Και συνεχίζει «Αλλά ο τότε υπουργός Πολιτισμού είχε δηλώσει ότι θα αναλάμβανε αυτός να περάσει το όλο project μέσα από τους Νομάρχες και δεν έγινε ποτέ…. Αυτό που χρειάζεται είναι να αποκτήσουν οι δημότες παιδεία και να μυηθούν σιγά σιγά σε αυτό που λέμε Πολιτισμός. Να αισθανθούν ότι αυτά τα μνημεία είναι δικά τους και οφείλουν να τα προστατεύουν και να τα αναδεικνύουν και όχι απλά να τα εκμεταλλεύονται. Και αυτό θα πάρει χρόνο. Επίσης, θα πρέπει να σταματήσει το Υπουργείο και οι αρμόδιες υπηρεσίες να είναι τόσο αρτηριοσκληρωτικές απέναντι στα αιτήματα των τοπικών κοινωνιών και να υπάρχει άψογη συνεργασία ανάμεσα στην τοπική αυτοδιοίκηση και τις εφορίες αρχαιοτήτων. Και βέβαια δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το δικαίωμα χρήσης δεν δικαιολογεί την κατάχρηση. Όλα θα πρέπει να γίνονται με μέτρο. Δεν μπορώ να δω την Πορτάρα στο όνομα του τουρισμού να γεμίζει από «σανσετάκηδες» (σ.σ. οι Κινέζοι που τρέχουν να προλάβουν το ηλιοβασίλεμα στην Οία) όπως τους λέμε στην Σαντορίνη που τρέχουν να καταχραστούν την φιλοξενία που τους παρέχουμε… Όλα με μέτρο και θα μπορέσει η τοπική αυτοδιοίκηση να διαχειριστεί σωστά τα σπουδαία μνημεία του τόπου μας».
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Κυκλαδική την 17η Νοεμβρίου 2014
