Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς ήταν ένας άνθρωπος της αλήθειας, της δικαιοσύνης και του αγώνα. Γεννημένος το 1928 στην Κόρωνο της Νάξου, σε μια κοινωνία με βαθιές ρίζες αντίστασης και αξιοπρέπειας, μεγάλωσε με ιδανικά και αξίες που δεν εγκατέλειψε ποτέ. Από τα μαθητικά του χρόνια φαινόταν πως δεν θα συμβιβαζόταν εύκολα: μέλος της ΕΠΟΝ στην Κατοχή, με πλούσια πολιτική και κοινωνική δράση που δεν διέφυγε της προσοχής των Αρχών – αντίθετα, τον κατέστησε “στόχο” για το μεταπολεμικό κράτος.
Σπούδασε στη Νομική Αθηνών και ως δικηγόρος, σύντομα ξεχώρισε για την παθιασμένη υπεράσπιση πολιτών που διώκονταν για τα φρονήματά τους. Υπερασπίστηκε αγωνιστές, συνδικαλιστές, κομμουνιστές, αλλά και στελέχη της Ένωσης Κέντρου, αποδεικνύοντας ότι η Δημοκρατία δεν έχει χρώματα, αλλά αρχές.
Το όνομά του συνδέθηκε κυρίως με την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ – μια στρατιωτική σκευωρία που στόχευε τον Ανδρέα Παπανδρέου και την Ένωση Κέντρου. Ο Μανδηλαράς, συνήγορος υπεράσπισης των κατηγορούμενων αξιωματικών, κατακεραύνωσε τους στρατοδίκες με επιχειρήματα και αξιοπρέπεια. Η δράση του αυτή του στοίχισε. Ενοχλούσε. Ήταν επικίνδυνος για το καθεστώς που λίγους μήνες αργότερα θα εγκαθίδρυε η Χούντα.
Το μοιραίο ταξίδι με το “RITA V”
Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, ο Μανδηλαράς τέθηκε σε καθεστώς καταδίωξης. Κρυβόταν επί τρεις εβδομάδες. Με στόχο τη διαφυγή του στο εξωτερικό, επιβιβάστηκε – με τη συναίνεση του πλοιάρχου – στο φορτηγό πλοίο «RITA V», με προορισμό την Κύπρο.
Κατά την προσέγγιση του πλοίου στη Ρόδο, οι στρατιωτικές Αρχές εξέδωσαν επείγον σήμα: να παραμείνει μακριά από τις ακτές, να απαγορευτεί κάθε προσέγγιση και να γίνει πλήρης έλεγχος. Από εκείνη τη στιγμή, τα ίχνη του Μανδηλαρά χάνονται. Το σώμα του θα βρεθεί λίγες ημέρες αργότερα, στις 22 Μαΐου 1967, νεκρό στην παραλία Γεννάδι της Ρόδου.
Η “επίσημη εκδοχή” και τα αμείλικτα ερωτήματα
Η Χούντα έσπευσε να αποδώσει τον θάνατο του Μανδηλαρά σε “ατύχημα”: ότι προσπάθησε να αποβιβαστεί από το πλοίο και κατά την πτώση χτύπησε, λιποθύμησε και πνίγηκε. Ιατροδικαστική έκθεση που διενεργήθηκε από τον Δημήτριο Καψάσκη – γνωστό για τη “συνεργασία” του με το παρακράτος – επικύρωσε την εκδοχή της πνιγής.
Ωστόσο, μαρτυρίες, φωτογραφίες, τραύματα στο σώμα και στο κεφάλι, η ύπαρξη οπής στο στήθος, και η απουσία τυμπανισμού στο πτώμα μαρτυρούσαν ξεκάθαρα ίχνη κακοποίησης και εκτέλεσης.
Σύμφωνα με αναφορές, ο Μανδηλαράς είχε φτάσει ζωντανός στην ακτή της Ρόδου, κρύφτηκε προσωρινά, αναζήτησε βοήθεια – και δολοφονήθηκε στη συνέχεια σε μια επιχείρηση που η ιστορία θυμίζει, αλλά ποτέ δεν διαλεύκανε πλήρως.
Η εσπευσμένη κηδεία και τα σβησμένα ίχνη
Η κηδεία του έγινε εσπευσμένα, πριν φτάσει καν η σύζυγός του. Παρόντες μόνο λίγοι φίλοι του – δικηγόροι και αγωνιστές. Όσοι πρόλαβαν να δουν τη σορό, μιλούσαν για βίαιο τέλος και κραυγαλέα προσπάθεια συγκάλυψης.
Το καθεστώς φόρτωσε τις ευθύνες στον καπετάνιο Πόταγα, ο οποίος καταδικάστηκε για ανθρωποκτονία από αμέλεια και λίγους μήνες μετά βρέθηκε νεκρός στη Νότια Αφρική σε ένα ύποπτο τροχαίο δυστύχημα, που οι συγγενείς του θεωρούν αυτοκτονία.
Δικαιοσύνη που δεν αποδόθηκε ποτέ
Μετά τη Μεταπολίτευση, επαναλήφθηκαν οι προσπάθειες αναψηλάφησης της υπόθεσης, με αποκαλύψεις, νέα στοιχεία και επιστημονικά πορίσματα. Ο ιατροδικαστής Αντώνης Κουτσελίνης διαπίστωσε συντριπτικό κάταγμα στο κρανίο.
Η Δικαιοσύνη άσκησε δίωξη κατά των Παπαδόπουλου και Λαδά, όμως το 1986 η υπόθεση αρχειοθετείται, παρά την αναγνώριση ότι επρόκειτο για ανθρωποκτονία από πρόθεση.
Η παρακαταθήκη ενός ελεύθερου ανθρώπου
Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένας δικηγόρος. Ήταν συνείδηση και φωνή μιας γενιάς που δεν υποτάχθηκε, που πλήρωσε με το αίμα της την πίστη στη Δημοκρατία.
Αν και έφυγε νέος, άφησε πίσω του ένα βαθύ αποτύπωμα: στον νομικό κόσμο, στον λαό των Κυκλάδων, στην ιστορία του τόπου. Το όνομά του δεν ξεχάστηκε ποτέ – γιατί οι άνθρωποι σαν τον Μανδηλαρά δεν πεθαίνουν, παραμένουν οδηγοί στους δύσκολους δρόμους της συνείδησης.
🕰️ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ – ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑΣ
1928
Γεννιέται στην Κόρωνο Νάξου, σε μια αγροτική οικογένεια.
1943–1944
Εντάσσεται στην ΕΠΟΝ κατά την Κατοχή. Από νεαρή ηλικία αποκτά πολιτική και κοινωνική συνείδηση.
1954
Αποφοιτά από τη Νομική Σχολή Αθηνών. Γρήγορα ξεχωρίζει ως μαχητικός δικηγόρος, με δράση υπέρ των διωκόμενων αριστερών και δημοκρατικών πολιτών.
1960–1965
Υπερασπίζεται δεκάδες πολιτικούς κρατούμενους, ανάμεσά τους και τον Χαρίλαο Φλωράκη. Παίρνει μέρος σε μεγάλες δίκες με πολιτικό βάρος.
1961
Κατεβαίνει υποψήφιος βουλευτής Κυκλάδων με το ΠΑΜΕ (συνασπισμός με την ΕΔΑ).
1965–1966
Πρωτοστατεί στις κινητοποιήσεις των Ιουλιανών. Συμμετέχει στη δίκη του φοιτητικού κινήματος της ΕΦΕΕ. Ενεργοποιείται υπέρ των συνταγματικών ελευθεριών.
1966–1967
Αναλαμβάνει την υπεράσπιση των αξιωματικών στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, στρέφεται ανοιχτά κατά του στρατιωτικού παρακράτους.
21 Απριλίου 1967
Το πραξικόπημα της Χούντας. Ο Μανδηλαράς καταζητείται. Κρύβεται επί τρεις εβδομάδες.
17 Μαΐου 1967
Επιβιβάζεται μυστικά στο φορτηγό πλοίο «RITA V», με προορισμό την Κύπρο.
18 Μαΐου 1967
Το πλοίο εντοπίζεται ανοιχτά της Ρόδου. Οι Αρχές ζητούν τον εγκλωβισμό του. Ο Μανδηλαράς φέρεται να εγκαταλείπει το πλοίο.
22 Μαΐου 1967
Το πτώμα του εντοπίζεται στο Γεννάδι Ρόδου. Το σήμα της Χωροφυλακής κάνει λόγο για “πνιγμό”. Η οικογένεια και φίλοι μιλούν για ξεκάθαρη δολοφονία.
24 Μαΐου 1967
Κηδεύεται εσπευσμένα στη Ρόδο, πριν προλάβει να φτάσει η οικογένειά του.
1967–1974
Το καθεστώς σπεύδει να κλείσει την υπόθεση. Ο πλοίαρχος Πόταγας καταδικάζεται για “αμέλεια”, φεύγει για Ν. Αφρική και πεθαίνει σε μυστηριώδες τροχαίο.
Μετά τη Μεταπολίτευση (1975–1986)
Ανοίγει εκ νέου ο φάκελος. Διενεργούνται νέες πραγματογνωμοσύνες. Ο θάνατος αναγνωρίζεται ως ανθρωποκτονία από πρόθεση. Οι Παπαδόπουλος και Λαδάς κατονομάζονται, αλλά η υπόθεση τίθεται στο αρχείο.
📎 Αξιοσημείωτα έγγραφα και αποκαλύψεις
-
Σήματα του ΥΕΝ προς το «RITA V» για έλεγχο και εντολή αλλαγής πορείας.
-
Φωτογραφίες της Σήμανσης με αίμα στο αυτί του νεκρού – ασύμβατο με πνιγμό.
-
Ιατροδικαστική έκθεση Κουτσελίνη (1983): Συντριπτικό κάταγμα στο κρανίο.
-
Καταγγελίες για χτυπήματα, τραύματα και οπή στο στήθος.
-
Δίκη του Πόταγα: Αποδοχή ποινής για αμέλεια – αμφισβήτηση από αυτόπτες.
