Τρίτη, 1 Ιουλίου, 2025
ΑρχικήΙστορίεςΝάξος - Φιλώτι: Η γιορτή "τση Πληθερής" στο πέρασμα του χρόνου

Νάξος – Φιλώτι: Η γιορτή “τση Πληθερής” στο πέρασμα του χρόνου

|

Ένα πανάρχαιο έθιμο είναι η γιορτή της Πληθερής στο Φιλώτι και φαίνεται καθαρά πως έχει την προέλευση της, από ιδιότητες που είχαν προχριστιανικές κοινότητες. Στην Καππαδοκία ο Θεός «Μας» έβοσκε κοπάδια και μοίραζε συνέχεια γάλα, τυρί και κρέας στους φτωχούς. Από παλιές δοξασίες, που ήταν τα απομεινάρια στα διάφορα πανηγύρια, στη Μυτιλήνη κι αλλού σφάζανε μοσχάρια κι άλλα ζώα, τα μαγειρεύανε και μοίραζαν το φαί στον κόσμο.

Κείμενο του Εμμανουήλ Ιακώβου Ψαρρά (*) 

Δεν έχω όμως ακούσει να γίνεται πουθενά, αυτό που γίνεται στη Νάξο, με το μοίρασμα της Πληθερής (την ημέρα της Αναλήψεως) των γαλακτερών της μάντρας, για το πλήθεμα των ζωντανών και της παραγωγής τους. Οι μάντρες με τους βοσκούς, τα κοπάδια με τους πολλούς χρωματισμούς, τα κουδούνια και το βέλασμα από τη μια, η γιορτή της Πληθερής με το μαζωμένο παιδομάνι από την άλλη, όλα αυτά έχουν αφησμένα στην παιδική μου ψυχή αξέχαστες αναμνήσεις.

Την μέρα αυτή όλες οι μάντρες γιορτάζανε, αλλά και το χωριό μας ολόκληρο τη γιόρταζε ξεχωριστά, αφού οι περισσότεροι χωριανοί καταγινότανε με την κτηνοτροφία. Στους 100 οι 70 χωριανοί ήτανε γεωργοποιμένες, οι υπόλοιποι 15 αποκλειστικά μοναχά γεωργοί και οι άλλοι 15 είχανε τ’ άλλα επαγγέλματα (του αγωγιάτη, του εμπορευόμενου, του χτίστη, του σιδερά, του μεροκαματιάρη κλπ.). Γενικά όμως όλοι οι χωριανοί μας και περισσότερο αυτοί που δεν ήτανε βοσκοί είχαν στο σπίτι τους τα οικόσιτα ζωντανά (τα λεγόμενα κριβίτσικα ή μπρουζίνικα) από δυο – τρία μέχρι είκοσι κεφάλια καμιά φορά, όλα εκλεκτής ράτσας. Πολλές φορές τα οικόσιτα ζωντανά του χωριού λέγανε πως ξεπερνούσαν τις 3χιλιάδες.

Την εποχή εκείνη, όταν ο κάθε γεροξωμάχος από γεράματα έδινε παραίτηση από τις σκληρές δουλειές της εξοχής και παρέμενε μόνιμα στο χωριό, κάθε πρωί έβγαζε στη βόσκα (στην κοντινή ράχη) το μικρό κοπαδάκι που του είχε ετοιμασμένο το σπίτι, εφ’ όσον μπορούσε, αργός δεν έπρεπε να κάθεται. Το κτηνοτροφικό εισόδημα γενικά του χωριού μας, από τυρί, κρέας, μαλλί, δέρμα ήταν από τα σπουδαιότερα, που μαζί με τ’ άλλα γεωργικά λαδιού και κρασιού, ήταν η αιτία που κρατούσαν τον κόσμο σε τούτο τον ξερόβραχο απάνω.

Αλλά είχε ακόμη μεγαλύτερη σημασία η κτηνοτροφία, γιατί ο ακτήμονας τις περισσότερες φορές βοσκός, με μια μάντρα κι ένα μιτάτο ξεροτράχαλο, ρίζωνε στην πλαγιά του βουνού και το μεγαλύτερο κοπάδι, αξιοποιούσε τα πιο άγονα μέρη του νησιού μας, κάνοντας τα με τις κοπριές τους πιο καρπερά.

Της Πληθερής την ημέρα γιόρταζαν βοσκοί και μάντρες γι’ αυτό μοιράζανε στον κόσμο το γάλα που αυτή τη μέρα θ’ αρμέγανε για να τους ευχηθεί: «Να χιλιάσουνε τα ζωντανά τους και να πληθαίνουνε τα διάφορά τους». Οι κεφαλομαντρίτες μοιράζανε ακόμα κι όλο το διάφορο της παραμονής, για να ικανοποιήσουνε όλους που πηγαίνανε στη μάντρα, για να τους τιμήσουνε και τους ευχηθούνε. Άμα αυτά τους φαινότανε λίγα, κόβανε αθότυρα μελίχλωρα, για να φάνε με βλασερό (φρέσκο) ψωμί όσοι κι αν ήτανε στη μάντρα τους. Ο Θεός φυλάξει, να φύγει κανένας, τη μέρα αυτή από τη μάντρα, χωρίς να είναι ευχαριστημένος.

Στις μεγάλες μάντρες πηγαίνανε πάντοτε οι περισσότεροι, στις μικρές και κοντινές, οι πιο δικοί και τα μικρά παιδιά. Στις πολύ μακρινές πηγαίνανε λίγοι, αλλά άξιοι, με καβάλα και μεγάλους τόπους, για να φέρουνε πολύ πράγμα, να μοιράσουνε σε δικούς και στη γειτονιά τους. Οι βοσκοί πιστεύανε πως όποιος δοκιμάσει να κάνει καζάντι (κέρδος) το γάλα αυτής της μέρας, δεν ήταν ούτε χριστιανός ούτε άνθρωπος κι αναφέρανε πολλά παλιά περιστατικά, που σαν βάλανε το διάφορο αυτής της μέρας μέσα στο καζάνι (για να το κάνουν τυρί) απάνω στο βράσιμο γινότανε ένα αίμα ολοκόκκινο.

Στα παραθαλάσσια πάλι, το πρωί της μέρας αυτής τρέχανε τα παιδιά κι έφερναν στο σπίτι ή το μιτάτο στις εξοχές, μια πέτρα με μαλούπα από τα ρηχά της θάλασσας και την τρύπωναν στον αποκρέβατο με ρυθμικά ξεφωνητά: «Μέσα πέτρα μαλλιαρή, όξω ψύλλοι και κοριοί». Το γάλα της παραμονής το είχαν πήξει ξινόγαλο (γιαούρτι ξινό, το ξύγαλα) και μαζί με το γάλα της ημέρας εκείνης (το γλυκί γάλα όπως το λέγανε) το μοιράζανε σε δικούς και ξένους, στα ίσια. Ένας βοσκός που έκοβε το μάτι του, εξέταζε τα δοχεία που κρατούσε ο καθένας μας (πήλινα με ανοιχτό στόμα ήταν για το ξινόγαλο και πήλινα με στενό στόμα «τα κουρκουνιδάκια» για το γλυκί γάλα) ανάλογα μ’ αυτά και το πλήθος που περίμενε για να πάρει, κανόνιζαν το μέτρο της διανομής.

Σαν φτάναμε εκεί παρέες- παρέες, οι μιτάτοι κι οι μάντρες ήταν μέσα έξω φρεσκοσαρωμένα και καταβρεγμένα για τη σκόνη, με τις μεγάλες φουντωτές καλλονιές, φερμένες από το βουνό. Οι βοσκοί με τα σκολιανά τους, καθαροί φρεσκοκουρεμένοι και ξυρισμένοι περίμεναν τους ανθρώπου που θα τους τιμούσαν, να πάνε στη μάντρα τους, για να τους ευχηθούν. Αυτό το θεωρούσαν μια εκδήλωση φιλίας κι εκτίμησης, που πάντα είχε την ανταπόδοσή της.

Οι περισσότεροι που πηγαίναμε στις κοντινές μάντρες, ήτανε παιδιά, οι μεγάλοι ήταν λίγοι, γιατί σαν αποφασίζανε να πάνε σε μάντρα, θα πηγαίνανε στα μακρινά μαντροκαθίσα. Ποτέ μου δεν θα ξεχάσω πως περιμέναμε, εμείς τα παιδιά, τη μέρα αυτή, που θα πηγαίναμε στη μάντρα κι ο κόσμος τη λογάριαζε σαν την πρώτη μέρα του καλοκαιριού. Από την παραμονή με τις μανάδες μας κάναμε όλη την ετοιμασία, έπρεπε να βρεθούν κατάλληλα πήλινα και το καλάθι που στερεωμένα θα τα χωρούσε όλα μέσα. Ετοιμάζαμε τα δώρα μας για τους βοσκούς, που συνήθως ήταν σαρδέλες παστές, ένα φλασκί κρασί, καπνό ή τσιγάρα, άσπρα κορόμηλα κ.α.

Ακόμη κανονίζαμε με τα φιλικά παιδιά της γειτονιάς, ποιοι θα πηγαίναμε παρέα, τη μάντρα που θα πηγαίναμε και την ώρα που θα ξεκινούσε για να μη μας φάει η ζέστη. Σαν φτάναμε οι βοσκοί μας καλοδεχότανε, παίρνοντας τα δώρα και τις ευχές μας, μετά μας βάζανε να καθίσουμε σε καθαρό και σκιερό μέρος και λίγο απόμερα, για να μην τους εμποδίζουμε στη δουλειά τους (το άρμεγμα που σε λίγο θα άρχιζε). Σε λίγο θα άρχιζε και η σειρά της διανομής, ένας ένας πήγαινε κοντά, με το καλάθι του, έπαιρνε το μερδικό του, ξαναδίνοντας τις ευχές του, μα το καλάθι το παραλάβαινε ένας βοσκός, για να στερεώσει καλά με χόρτα τα περιεχόμενα δοχεία, για να μην κουνάνε και τα σπάσουμε στο δρόμο.

Τις ίδιες ευχές που δίναμε στο βοσκό, λέγαμε και στο νονό, όταν μετά τη βάφτιση μας μοίραζε τις πενταροδεκάρες: «Να τα χιλιάσεις» όχι βέβαια τα κατσικοπρόβατα, αλλά τα βαφτιστήρια. Όσοι θέλανε μετά το μοίρασμα, κάθιζαν στο τραπέζι που ετοιμάζανε οι βοσκοί για να φάνε γάλα ή ξινόγαλο με μαδημένο ψωμί μέσα, με τα κεράτινα κουτάλια της μάντρας.

Ποτέ δεν έπρεπε να φάμε από τα δώρα που ήταν πηγαιμένα (αυτό μας το έλεγαν πάντα από το σπίτι μας, σαν πηγαίναμε δώρο κάπου) για να μην πάθουμε το μοσκαριλίκι του Χατζηλιά, που πήγε το δώρο του σε ένα σπίτι (σαν υποψήφιος γαμπρός) κι κάθισε και το έφαγε όλο αλλά γι’ αυτό τον διώξανε. Όσοι δεν καθότανε στο τραπέζι, παίρνανε ένα κομμάτι ψωμί κι ένα ντάκο φρέσκο αθότυρο στο χέρι και τρώγονταας το ψωμοτύρι, παίρνανε το δρόμο της επιστροφής για το χωριό, που τους περιμένανε για να πάνε το γάλα.

Οι νοικοκυρές από την παραμονή της Πληθερής, πήγαιναν στο χερόμυλο καμιάς γειτόνισσας κι κόβανε σιτάρι (το χοντρό). Τον έβαζαν κι έβραζε από νωρίς, περιμένοντας το γάλα που θα ερχότανε κατά το μεσημέρι, τότε το έριχναν μέσα λίγο λίγο ανεκατέβοντάς το για ν’ αραιώσει κι έπαιρνε μια βράση ακόμα. Σε λίγο η σούβλη, όπως λέγαμε το καλοβρασμένο κομμένο σιτάρι, ανεκατωμένη με το γάλα (το απαραίτητο έθιμο της Πληθερής) ήταν έτοιμη, με μια βαθειά κουτάλα γέμιζε η νοικοκυρά τα πήλινα σκουτέλια, που ήταν στην αράδα, σα να ήτανε ρυζόγαλο. Αφού κρύωνε, έπηζε κι έκανε κρούστα, ήταν έτοιμο για φάγωμα, απ’ αυτή έπρεπε να φάνε όλοι, για το καλό της μέρας κι άμα καμιά γριά γειτόνισσα ξέραμε πως δεν έκανε σούβλη, της δίναμε το σκουτελικό της, να φάει κι αυτή για να μη βαρυγκομήσει.

Σ’ όλα τα νησιά μας είχανε την ιστορία τους η σούβλη, το αραντό (σούπα με αλεύρι) και η κατσόγρια. Όλοι έπρεπε μα φάνε στο σπίτι τους, την μέρα εκείνη, τη σούβλη της Πληθερής με το γάλα…

 

(*) Κείμενο που δημοσιεύτηκε στη σελίδα των social media με τίτλο “Παλιό Φιλώτι” και με την ευκαιρία της εορτή της Αναλήψεως του Κυρίου


Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

Φόρτωμας – Αεροδρόμιο Πάρου: Σε πλήρη εξέλιξη οι εργασίες, ορόσημο για τις Κυκλάδες

Ένα έργο-τομή για την Πάρο και το Αιγαίο παίρνει σάρκα και οστά, με στόχο την αναβάθμιση των μεταφορών, την ενίσχυση του τουρισμού και τη βιώσιμη ανάπτυξη. - Τι αναφέρει ο βουλευτής Κυκλάδων Φίλιππος Φόρτωμας

Δονούσα: Η Ανοικτή δανειστική βιβλιοθήκη ανοίγει και πάλι τις .. πόρτες του

Στον ειδυλλιακό “Σταυρό” λειτουργεί ένας καλοκαιρινός χώρος ανάγνωσης και διάδρασης – για ντόπιους και επισκέπτες, κάτω από τον ήλιο και τη δροσιά του Αιγαίου.

Stoiximan AegeanBall Festival 2025 – Σύρος: Ολοκλήρωση δράσης και ανακοίνωση νέου κλειστού γηπέδου

Η καρδιά του 3x3 χτύπησε δυνατά στην Πλατεία Μιαούλη, με τον Γιώργο Πρίντεζη στο τιμόνι, μικρούς και μεγάλους αθλητές σε δράση και τον Υφυπουργό Αθλητισμού να ανακοινώνει επένδυση 2,5 εκατ. ευρώ για νέο κλειστό γήπεδο μπάσκετ στο νησί.

Α.Ο. Μυκόνου: Υπέγραψε ο Καλίντ Μουρ, ενίσχυση με εμπειρία από NCAA, Γαλλία

Ο Αμερικανός πάουερ φόργουορντ/σέντερ Καλίντ Μουρ εντάσσεται στο ρόστερ του Α.Ο. Μυκόνου για τη σεζόν 2025-2026, προσφέροντας ποιότητα και εμπειρία στη φροντ λάιν των Κυκλαδιτών.

Δήμος Νάξου & Μικρών Κυκλάδων: Σε εξέλιξη η 3η λογοδοσία (video)

Από την αντιπυρική προστασία και την επάρκεια νερού έως την πρόταση για Δημοτική Αγορά – Η αποτίμηση έργου και η δημόσια συζήτηση για τις ανάγκες της Νάξου και των Μικρών Κυκλάδων (video)

Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου στις Μέλανες ανοίγει – από αύριο – ξανά τις πύλες του στο κοινό

Ένας από τους σημαντικότερους βυζαντινούς ναούς της Νάξου γίνεται επισκέψιμος από 1 Ιουλίου έως 12 Σεπτεμβρίου, προσφέροντας μια μοναδική εμπειρία ιστορίας και τέχνης στο κοινό

KALAMI FESTIVAL 2025: Η Μουσική συναντά τα καλάμια και τη θάλασσα στη Μικρή Βίγλα

Ένα νέο φεστιβάλ γεννιέται στη Νάξο: Usurum, Σκιαδαρέσες και aggelina ενώνουν τις φωνές τους στη μαγευτική τοποθεσία της Μικρής Βίγλας, στις 27 Ιουλίου 2025

Κατερίνα Μονογυιού: Προστατεύουμε τη Μύκονο από αυθαίρετες παρεμβάσεις

Η παρέμβασή της βασίζεται σε επιστολή του Δημάρχου Μυκόνου, κ. Χρήστου Βερώνη, ο οποίος εκφράζει την έντονη ανησυχία της τοπικής κοινωνίας για πιθανή αλλοίωση της φυσιογνωμίας του νησιού

9 Υποτροφίες σπουδών για το ακαδημαϊκό έτος 2025-2026 από την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου

Σε συνεργασία με το Mediterranean College και τις ΣΑΕΚ ΑΛΦΑ – Αφορά μόνιμους κατοίκους της Περιφέρειας σε Αθήνα, Πειραιά, Γλυφάδα και Θεσσαλονίκη

Σαντορίνη: Διακοπή στο δίκτυο ηλεκτροδότησης λόγω τεχνικών εργασιών

Ο ΔΕΔΔΗΕ ενημερώνει για τεχνικές εργασίες στο δίκτυο ηλεκτροδότησης. Αναλυτικό πρόγραμμα διακοπών και οδηγίες ασφάλειας για τους πολίτες.

Blue Star Ferries: Ακινητοποιημένα αύριο τα πλοία στο Νότιο Αιγαίο λόγω καιρικών συνθηκών

Δυσμενείς καιρικές συνθήκες φέρνουν ακυρώσεις σε όλα τα κυριακάτικα δρομολόγια των Blue Star Naxos, Myconos, Delos και Paros – Τι πρέπει να γνωρίζουν οι ταξιδιώτες

Νάξος – ΕΠΑΛ: Ο Ιορδάνης Κυριακίδης και ο Νικήτας Θεολογίτης αφήνουν πίσω τους μία τεράστια παρακαταθήκη

Μετά από σχεδόν τρεις δεκαετίες αφοσίωσης στην Τεχνική Εκπαίδευση, οι δύο διευθυντές συνταξιοδοτούνται, αφήνοντας πίσω τους ένα σχολείο ανοιχτό στη γνώση, στην καινοτομία και στις αξίες της τοπικής κοινωνίας.

Νάξος: Ο Νέστορας Νέστορας, ο νέος MasterChef 2025, ξεκινά μαγειρικό ταξίδι στο “Avaton 1739”

Ο μεγάλος νικητής του φετινού διαγωνισμού μαγειρικής ξεκινά συνεργασία με το εστιατόριο "Avaton 1739" στο εμβληματικό Κάστρο της Νάξου.

Νάξος – Τρίποδες: “Sea Breeze”, μια νέα επιχείρηση με άρωμα καθαριότητας

Στηρίζουμε τη νέα προσπάθεια στο χωριό μας – Ένα καθαριστήριο με επαγγελματισμό, αγάπη και ρίζες στον τόπο

Ουρές για μια αλλαγή εισιτηρίου στο λιμάνι της Νάξου, η κακοκαιρία φέρνει ταξιδιωτικό… μποτιλιάρισμα

Η απαγόρευση απόπλου λόγω των θυελλωδών ανέμων φέρνει αναστάτωση σε εκατοντάδες επισκέπτες που σχηματίζουν ουρές στα πρακτορεία της Νάξου για να αλλάξουν τα δρομολόγιά τους

Ρευματοκλοπές σε τουριστικά νησιά: Ξενοδοχεία, καφέ και σούπερ μάρκετ «φούσκωσαν» το ταμείο τους σε βάρος όλων

Eκατοντάδες παραβάσεις σε Κρήτη, Ρόδο, Νάξο, Μύκονο, Σαντορίνη και άλλα νησιά – Ηλεκτρική ενέργεια αξίας άνω του 1 εκατ. ευρώ κλάπηκε από επιχειρήσεις υψηλής κατανάλωσης

Λυσιστράτη στη Νάξο: Όταν το θέατρο γίνεται υπόθεση όλων (video)

Ο σκηνοθέτης Θανάσης Αντωνίου μιλά για την τέχνη, την ελευθερία και το κοινό όραμα του θεάτρου.

Ακυρώνονται τα δρομολόγια των HighSpeed 3 και 4 λόγω κακοκαιρίας

Η Hellenic Seaways ενημερώνει για την αναστολή των δρομολογίων της Κυριακής 29 Ιουνίου και τις προσωρινές αλλαγές στη ροή του προγράμματος των ταχυπλόων

Πάρος: Αποχαιρετισμός με δάκρυα για την Πρεσβυτέρα Ευαγγελία Βιώνη – Ανουσάκη

Σε συγκινησιακά φορτισμένο κλίμα η εξόδιος ακολουθία στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νάουσα – Συγκλονιστικά λόγια από τον Μητροπολίτη Λεοντοπόλεως

Algérie Ferries: Καθησυχαστική ανακοίνωση για την κράτηση του “El Venizelos” στη Μασσαλία

Η εταιρεία ξεκαθαρίζει ότι οι θερινές διαδρομές δεν επηρεάζονται – Πρόκειται για προγραμματισμένο τεχνικό έλεγχο.