Η εξόδιος ακολουθία θα τελεστεί την Τρίτη 11/09 στις 15:00 το μεσημέρι στον ιερό ναό του Άγιου Ισιδώρου στο 2ο Κοιμητήριο Αθηνών.- Ποιος ήταν ο Μάρκος Παντελιάς μέσα από το βιβλιο του Νίκου Λεβογιάννη
Η είδηση του θανάτου του 68χρονου καλλιτέχνη της ξυλοναυπηγικής Μάρκου Παντελιά, προκάλεσε θλίψη, τόσο στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Νάξο, όσο και σε αυτούς που τον γνώριζαν…. Κι εδώ είναι το …. μυστικό. Αλήθεια, πόσοι τον γνώριζαν; Και κυρίως ποια ήταν τα έργα του, που ήταν γνωστά σε όλη την Ελλάδα (ακόμη και εκτός συνόρων) αλλά όχι τόσο στην πατρίδα του; Μήπως ίσχυε για τον Μάρκο Παντελιά ότι και για τον προφήτη; Δηλαδή, ουδείς προφήτης στο τόπο του; Οπως κι εάν έχει, η ουσία είναι ότι η εξόδιος ακολουθία θα πραγματοποιηθεί αύριο Τρίτη 11 Σεπτεμβρίου στις 3 το μεσημέρι στον Ιερό Ναό του Αγίου Ισιδώρου, στο 2ο Κοιμητήριο Αθηνών… Και ενδεχομένως θα είναι μία καλή ευκαιρία έστω και τώρα, να γνωρίσουμε ποιος ήταν και να αποδώσουμε φόρο τιμής σε έναν τελευταίο εραστή μίας τέχνης που χάνεται και δεν είναι άλλη από την ξυλοναυπηγική…
Μέσα από το βιβλίο του Νίκου Λεβογιάννη (Κωμιακή Νάξου, Γ’ Τόμος) έχουμε σημαντικές πληροφορίες και με τίτλο του άρθρου ” Ένας Κωμιακίτης αυτοδίδακτος καλλιτέχνης της ξυλοναυπηγικής”… Και ευχαριστούμε την ιστοσελίδα koronida.blogspot.com για την ανάρτηση…
Ο Μάρκος Παντελιάς γεννήθηκε το 1950 στην Κωμιακη όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια. Απόφοιτος του εξαταξίου Γυμνασίου Χώρας Νάξου, δεν μπόρεσε να συνεχίσει τις σπουδές του λόγω οικονομικών δυσχερειών και μετανάστευσε στην Αθήνα, όπως όλοι σχεδόν οι νέοι της εποχής του, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη την εποχη της μεγάλης φυγής από την επαρχία. Εργάστηκε ως υπάλληλος στα ΕΛΤΑ απ όπου πρόσφατα συνταξιοδοτήθηκε.
Ο Μάρκος Παντελιάς είναι γόνος μιας οικογένειας με σπουδαίους καλλιτέχνες, όπως ο γενάρχης της οικογένειας Παντελιά στην Κωμιακή, ο οποίος σχεδίασε την εκκλησία της Θεοσκέπαστης και φιλοτέχνησε το τέμπλο της. Ο μεγάλος δεξιοτέχνης του βιολιού στην παραδοσιακή μας μουσικη Θεοφάνης Παντελιας. που με τη μουσικη του δεξιοτεχνία στο βιολί συνέβαλε τα μέγιστα στην εξέλιξη της ναξιώτικης μουσικής παράδοσης. Η διεθνούς φήμης τραγουδίστρια Μαριαννα Χατζοπούλου- Παντελια από τη μητέρα της. Ο αγγειοπλάστης Μαρκος Παντελιας-Κανονομαρκος. παππούς του Μαρκου Παντελια. Σώζονται ακόμη ως σημερα και χρησιμοποιούνται πολλα από τα αντικείμενα που στις αρχές του 20ού αιώνα έφτιαχνε, δείγματα της τέχνης του, πυθαρια, λαίνια, ανθοδοχεία φρουτιέρες. σφούνια κ.λπ. που κοσμούν πολλα σπίτια
Ο Μαρκος Παντελιας είναι παντρεμένος με τη Σοφία Χωριανοπούλου το γένος Μπαιρακταρη και έχει δύο γιους. Από τα παιδικα του χρόνια άρχισε να σκαλίζει το ξύλο, έφτιαχνε ξύλινα παιχνίδια. ξύλινα παιδικα εργαλεία και περνούσε πολλές ώρες μετ τα σχολικά μαθήματα στο μαραγκούδικο του αείμνηστου Σταθάκη στο χωριό, αποτυπώνοντας τα μυστικά της παραδοσιακης ξυλουργικής. Στην Αθηνα τις ελεύθερες ώρες του ο Μαρκος αναζητούσε τρόπους να μαθει κι αλλα μυστικα γύρω απ” την ξυλογλυπτικη. Παρακολούθησε σεμιναρια ξυλογλυπτικης του ΕΟΜΜΕΧ και. αφού περιπλανηθηκε σκαλίζοντας πανω στο ξύλο και δουλεύοντας το φτιαχνοντας διαφορες κατασκευές. ανακαλυψε την ξυλοναυπηγικη τέχνη, κατι που δεν το είχε από την αρχη συγκεκριμενοποιησει.
Για καιρό περιπλανηθηκε στα καρναγια του Περάματος. παρακολουθώντας και μαθαίνοντας στην πραξη τα μυστικα της κατασκευης των ξύλινων σκαριών. Έἰμαθε πολλα απ’ τους καραβομαραγκούς) που όσο περνα ο καιρός χανονται και λιγοστεύουν. Παραλληλα συγκέντρωνε πληροφορίες, σχέδια κ.λ. χρησιμα στοιχεία από την ελληνικη και διεθνη βιβλιογραφία. Έἰτσι μπηκε στο μακρύ δρόμο της ξυλοναυπηγικης τέχνης.
Αυτό όμως δεν ηταν αρκετό για ένα καλλιτέχνη μιας σπανιας ομολογουμένως τέχνης. Όντας τελειομανης, δεν ηθελε να κατασκευαζει ξύλινα μοντέλα καραβιών σαν αυτα που συχνα βλέπουμε στις βιτρίνες διαφόρων καταστηματων ειδών λαίκης τέχνης. Ο Μαρκος ηθελε να φτιαχνει αληθινα σκαριά. πραγματικα πλεούμενα, με όλους τους όρους της ναυπηγοεπισκευαστικης τέχνης και επιστημης. Ποια η διαφορα των σκαριών του από εκείνα που φτιαχνονται στα καρναγια για να πέσουν στη θαλασσα; Μόνο το μέγεθος. Ο καλλιτέχνης της ξυλοναυπηγικης φτιαχνει σε μικρογραφία το καθε σκαρί με όλες τις λεπτομέρειες, χωρίς να του λείπει το παραμικρό. Και βέβαια η μικρο-ξυλοναυπηγικη με αυτές τις προϋποθέσεις είναι πολύ δύσκολη. Παραλληλα αυτη η τέχνη απαιτεί μελέτη, έρευνα, αναζήτηση σχεδίων βαθια γνώση της ιστορίας της ναυπηγικής.
Έτσι στο απλό εργαστηριό του στην Αλσούπολη συναντας έναν επιστημονα με βαθιές ιστορικές και τεχνικές γνώσεις. έναν καλλιτέχνη-καραβομαραγκό. που στέκεται με απόλυτο σεβασμό στην λεπτομέρεια, που διαρκώς αναζητεί, που δεν σταματα να σπουδαζει αυτό που κανει. Είναι ο Μαρκος καλλιτέχνης και συναμα δασκαλος της ξυλοναυπηγικης. Τα έργα του, τα πλεούμενα του, ανήκουν σε ύλες της κατηγορίες των σκαριών, απο την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Φτιαχνει οποιοδήποτε σκαρί μπορεί να φανταστεί κανένας, από το πιο απλό ως το πιο σύνθετο, φτιαχνει τριηρεις όλων των κατηγοριών, φτιαχνει πανέμορφα ιστιοφόρα με όλες τους τις λεπτομέρειες και γι’ αυτό σπούδασε και την παραδοσιακή ιστιοφορία, που είναι ξεχωριστη, θα λέγαμε,τέχνη. Μ’ αυτη την τεραστια γνώση, μπορεί σημερα να κατασκευαζει αξιόπιστα αντίγραφα, έχοντας στη διάθεση του ελαχιστοςστοιχεία και χωρίς πληρη ναυπηγικό σχέδια.
Τα μοντέλα που φτιαχνει, είναι κατασκευασμένα με βαση τα σχέδια που συλλέγει από την ελληνικη και ξένη βιβλιογραφία, καθώς και σχέδια που βρίσκει από ιδιώτες. Στην προσπαθεια συλλογης σχεδίων ελληνικών παραδοσιακών πλοίων, συχνα αντιμετωπίζει πολλές και μεγαλες δυσκολίες, γιατί ορισμένα απ’ αυτά υπάρχουν μόνο στο εξωτερικό (Αγγλία. Γαλλία, Αμερικη κ.λ.). Όλα τα μοντέλα είναι από ξύλο, φτιαγμένα στο χέρι και το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η αξιόπιστη αποτύπωση των πλοίων, με βαση τα σχέδια που διαθέτει και διαθέτει πολλα και ιδιαίτερα σημαντικα. Καθε σανίδι είναι κομμένο υπό κλίμακα, βασει του σχεδίου. Οι πηχεις του πετσώματος λαξεύονται και κυρτώνονται με θερμό αέρα πριν κολλληθούν και καρφωθούν στο σκελετό.
Τα μοντέλα έχουν μήκος 60, 80 cm και 100 cm και όλες οι ανάγλυφες και σκαλιστές παραστάσεις είναι χειροποίητες. «Είναι όμορφο και μοναδικό νά αρμενίζεις στο Αιγαίο της συνάντησης και συνύπαρξης πανάρχαιων πολιτισμών με σκαριά πιστά αντίγραφα, εκπληκτικά αριστουργήματα σαν αυτά του Μάρκου Παντελιά…››, έγραψα στο βιβλίο της εντυπωσιακης έκθεσης που διοργάνωσε ο Μάρκος Παντελιάς το καλοκαίρι του2003 στο Χαλκί Νάξου. Ο ίδιος γράφει στην ιστοσελίδα του για την ξυλοναυπηγικη:
«Οι ξυλοκατασκευές, ειτε σαν εργαλεια του οικιακού και επαγγελματικού εξοπλισμού, ειτε σαν συμπληρωματικές κατασκευές στην οικοδομική δραστηριότητα, ειτε σαν αυτόνομες κατασκευές, προκαλούν πάντοτε ενδιαφέρον. Η χρήση του ναυπηγήματος επιβάλλει επιπλέον πλευστότητα, ικανότητα φορτίου, ασφάλεια και αυτονομη κίνηση. Η παραδοσιακή ναυπηγική τέχνη, συστατικό στοιχείο και του ελληνικού λαικού πολιτισμού, εξελήγθηκε και μεγαλούργησε από την αρχαιότητα ως τα μισά του προηγούμενου αιώνα. Η Ανατολική Μεσόγειος, με τους πολιτισμούς που ανέπτυξαν οι λαοίτης (αιγυπτιακός, κυκλαδικός, φοινικικός κλ.) και διαδεχόμενος ο ένας τον άλλο, ειχε την πρωτοπορια στην ξυλοναυπηγική, που για χιλιάδες χρόνια καθόριζε την εξέλιξή της.
Με ιδιαιτερη επαγγελματική ευαισθησία, οι παραδοσιακοί ξυλοναυπηγοί και με εργαλεια, που πολλές φορές έφτιαχναν οι ίδιοι, έκτισαν πλοια με μεγάλη αντοχή στο χρόνο, εξαιρετικής καλαισθησιας και λειτουργικότητας. Χωρις ναυπηγικό σχέδιο, αλλά με την άμεση σύνδεση σχεδιασμού και εφαρμογής στην πράξη, είχαν τον έλεγχο της κατασκευής. Τα μυστικά του σχεδιασμού μεταδόθηκαν από πατέρα σε γιο, με γεωμετρικές επινοήσεις, η προέλευση των οποιων ανάγεται στην αρχαιότητα.Αυτή η βαριά κληρονομιά, που άφησαν πισω τους οι παραδοσιακοί ξυλοναυπηγοί είναι ελάχιστα γνωστή. Ηδε παραδοσιακή ναυπηγική τέχνη, αν και θα πρέπει να διδάσκεται τεινει να χαθεί με το πέρασμα του χρόνου.
Ταξιδεύουμε λοιπόν στο χρόνο σε μια προσπάθεια να γνωρίσουμε τα στάδια εξέλιξης της ξυλοναυπηγικής, καθώς και τη χρήση αρκετών εργαλείων από τα αντίγραφα που προβάλλονται. Παρουσιάζονται ακόμη ξύλινα χειροποίητα μοντέλα, αξιόπιστα αντίγραφα υπαρκτών πλοίων, με τα οποια περήφανα οι ναυτικοί μας αρμένιζαν ανά τους αιώνες στις θάλασσες, κατασκευασμένα με τις ιδιες μεθόδους των παραδοσιακών καραβομαραγκών. Αυτά τα μοντέλα είναι στη διάθεση όποιου επιθυμεί να τα αποκτήσει».
Ο Μάρκος Παντελιάς έχει πάρει μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις καλλιτεχνών και έχει οργανώσει και αρκετές ατομικές. Έχει τιμηθεί με έπαινο και βραβείο από τον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» το 1999 και 2000. Πολλές επίσης εφημερίδες, περιοδικά και τηλεοπτικοί σταθμοί έχουν ασχοληθεί και παρουσιάσει τη δουλειά του. Καραβόσκαρα, τρεχαντηρια, γαλιότες, μπομπαρδες, τρόικες, τριἡρεις, πεντηκόντοροι, ιστιοφόρα και πολλή ακόμη όμορφα σκαριά, που αρμενίζουν στα πελάγη της ιστορίας, αλλα και του λαίκού μας πολιτισμού, είναι μοναδικά έργα τέχνης, πανέμορφα στολίδια, εικόνες ρομαντικές, που γαληνεύουν στη θέα τους την ψυχή και το πνεύμα, που μας ταξιδεύουν στις θαλασσες της νοσταλγίας και της περιπέτειας.
Αυτός είναι ο καλλιτέχνης καραβομαραγκός Μάρκος Παντέλιας, ο Κωμιακίτης, ο συγχωριανός μας
