Το …Πάσχα του καλοκαιριού φτάνει στη κορύφωσή του με την εορτή του Δεκαπενταύγουστου – Περισσότερες από 100 εκκλησίες αφιερωμένες στην Παναγία διαθέτει η Νάξος – Ποια τα κυριότερα πανηγύρια σε όλες τις Κυκλάδες
Μιλάμε για ένα ποίημα που ταιριάζει περισσότερο σε παιδιά, αλλά κρύβει μέσα του μία μεγάλη αλήθεια… Ο Οδυσσέας Ελύτης, ο ποιητής του Αιγαίου ουκ ολίγες φορές περιέγραψε μέσα από τους στίχους του τα συναισθήματα που του γεννούσε έστω και ένα απλό βλέμμα στο πέλαγος του Αιγαίου. Μοιραία λοιπόν ύμνησε και την Παναγία, καθώς στη πρώτη στροφή του ποιήματος «τα Τζιτζίκια» αναφέρει «Η Παναγιά τo πέλαγo/κρατούσε στην ποδιά της/τη Σίκινο, την Αμοργό/ και τ’ άλλα τα παιδιά της”… Ποιήμα που περιλαμβάνεται στα «Τω του Έρωτα» και αβίαστα βγάζουμε το συμπέρασμα ότι η Παναγιά δεν έχει μόνο το δικό Της περιβόλι αλλά και το δικό Της πέλαγος. Ποιο είναι το περιβόλι; Μα ποιο άλλο από τη Χερσόνησο του Άθω. Ποιο είναι το πέλαγος. Μα ποιο άλλο από το Αιγαίο όπου οι νησιώτες αισθάνονται τόσο οικεία τη μητέρα του Χριστού ώστε μόνο σ’ Εκείνη έχουν δώσει τα δικά τους, ξεχωριστά προσωνύμια: Παναγιά της Άμμου, Παναγιά του Βουνού, Μυρτιδιώτισσα, Καλαμιώτισσα, Κατευοδώτρα, Γοργόνα, Θαλασσίτρα, Γουρλομάτα, ακόμη και Θεοτοκάκι.
Γιορτή
Χιλιάδες είναι οι περίλαμπρες εκκλησίες, τα μοναστήρια αλλά και τα ταπεινά ξωκλήσια που είναι αφιερωμένα στη χάρη Της. Μόνο στη Νάξο οι πληροφορίες αναφέρουν ότι φτάνουν στα 107 (!!!) οπότε σκεφτείτε ποιος θα είναι ο συνολικός αριθμός στις Κυκλάδες ή το Αιγαίο… Μάλιστα οι περισσότερες από τις εκκλησίες αυτές γιορτάζουν τον Δεκαπενταύγουστο μετατρέποντας το Πέλαγος του Αιγαίου σε ένα απέραντο πανηγύρι, όπου η μουσική και ο χορός έχουν τον πρώτο λόγο. Άλλωστε σε όποιο σημείο κι εάν βρισκόμαστε όλο και κάποιο πανηγύρι θα πραγματοποιείται στο ίδιο μεν πνεύμα αλλά με διαφορετική οργάνωση και χαρακτήρα που αποτελούν άλλωστε και το σήμα κατατεθέν κάθε νησιού στις Κυκλάδες… Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι αναφερόμαστε στο ιερότερο ανθρώπινο πρόσωπο της Ορθοδοξίας με εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες να έχουν γραφτεί προς τιμή του Προσώπου Της. Αντίστοιχοι είναι άλλωστε και οι ύμνοι που βρίσκουμε στο Υμνολόγιο της Εκκλησίας καθώς είναι ένα Πρόσωπο που μόνο αγάπη δίδει στον καθένα μας που καθημερινά επικαλείται τη χάρη Της… Και η θεϊκή της μορφή, αιώνες τώρα, στολίζει κάθε σπιτικό εικονοστάσι και με το θεόπεμπτο βλέμμα της αγκαλιάζει στοργικά και φιλεύσπλαχνα κάθε άνθρωπο που καταφεύγει στη θεία χάρη Της. Το παράδοξο είναι ότι ενώ γιορτάζουμε ουσιαστικά τη Κοίμηση της Θεοτόκου, αυτή η γιορτή αποτελεί την αφορά για γιορτή χαράς και αγαλλίασης. Καθότι γιορτάζουμε το σμίξιμο της Μητέρας με τον αγαπημένο της Γιο, την άνθηση της φύσης, την πλημμύρα των συναισθημάτων, την επιστροφή των ανθρώπων στη γενέθλια γη τους.
Επιτάφιος
Και μην ξεχνάμε ότι αναφερόμαστε στο … Πάσχα του Καλοκαιριού. Την περίοδο από την 1η Αυγούστου έως και τις 15 του μήνα όπου καθημερινά μέσα από τις παρακλήσεις οι πιστοί ζητούν για μία ακόμη φορά από την φιλεύσπλαχνο Παναγία να λειτουργήσει για μία ακόμη φορά ως μεσολαβήτρια προς τον Υιό της και Παρακαλάμε τη Δέσποινα του κόσμου, την Πλατυτέρα των ουρανών να μεσιτεύσει ώστε να αντιμετωπίσουμε τις ποικίλες δυσκολίες της ζωής, να στεριώσουμε την πίστη μας στην Αγία Τριάδα, να αποφύγουμε την …γλυκιά αμαρτία… Άλλωστε η σχέση των Ελλήνων με την Μητρότητα ξεκινάει από πολύ παλιά χρόνια και δεν είναι οι εθνολόγοι που βρίσκουν στοιχεία των αρχαίων λατρευτικών παραδόσεων στην γιορτή της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο. Από τα προϊστορικά χρόνια οι άνθρωποι ήξεραν να τιμούν τη μητρότητα και να αναγνωρίζουν τη Μητέρα άλλοτε ως κυρίαρχη και άλλοτε ως ισότιμη θεότητα. Δίπλα της ένας νεαρός θεός που συνήθως πεθαίνει νέος και αναστήνεται. Το πιο εντυπωσιακό όμως στοιχείο είναι η τελετή του Επιτάφιου της Παναγίας και στη Νάξο το συναντάμε στον Ιερό Ναό Παντανάσσης (βλ φωτό) όπου έχουμε τους θρήνους και την τελετή της λιτάνευσης.
Ένα έθιμο που προέρχεται από τα Ιεροσόλυμα, αλλά προσαρμόστηκε στη γιορτή της μητέρας. Αφήνουμε στην άκρη το πένθιμο και φορτισμένο έντονα συναισθηματικό σκηνικό του Επιταφίου της Μεγάλης Παρασκευής και ο θρήνος και η θλίψη δίνει τη θέση του στη χαρά… Αυτή τη φορά δεν πεθαίνει ο νέος σε ηλικία Θεάνθρωπος αλλά η μητέρα του που, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του λαού μας, έχει ζήσει αρκετά και έχει γνωρίσει χαρές και λύπες όπως όλοι οι άνθρωποι. Σύμφωνα με τα συναξάρια, η Παναγία βιώνει έναν ήρεμο και αναμενόμενο θάνατο, ένα θάνατο που ουσιαστικά αποτελεί μετάσταση προς τη ζωή.
Παναγιά της Τήνου
Στις Κυκλάδες, η Παναγία έχει τη δική της θέση με σημείο αναφοράς το νησί της Τήνου και το προσκύνημα στην Παναγία που ίσως να είναι και το πιο σημαντικό για τον Ελληνικό καθώς έχει ταυτιστεί και με επίθεση των Ιταλών ανήμερα της γιορτής της Παναγίας με την βύθιση του αντιτορπιλικού «Έλλη»… Χιλιάδες κόσμου κάθε χρόνο συγκεντρώνονται όχι απαραίτητα μόνο από την Ελλάδα για να προσκυνήσουν την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, στην Εκκλησία της Μεγαλόχαρης και ν’ αποθέσουν τα τάματά τους. Η εικόνα των πιστών που ανεβαίνουν τα σκαλοπάτια, μέχρι την εικόνα, γονατιστοί είναι από τις πιο χαρακτηριστικές. Η περιφορά του επιταφίου της Παναγίας γίνεται όπως στον Επιτάφιο του Χριστού, τη Μεγάλη Παρασκευή, με τους χιλιάδες πιστούς να ακολουθούν με αναμμένα κεριά. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η εικόνα της Παναγίας της Τήνου βρέθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1823, έπειτα από πολλές προσπάθειες και «με την υπόδειξη της Παναγίας στη μοναχή Πελαγία», στην ιστορική Μονή της «Κυράς των Αγγέλων», στο Κεχροβούνι. Ο δε εορτασμός που διαρκεί έως τις 12 Αυγούστου (στα εννιάμερα της Παναγίας) καθιερώθηκε με βασιλικό διάταγμα το 1836…
Παναγία Εκατονταπυλιανή (Πάρος)
Από τις εντυπωσιακότερες εκκλησίες του Αιγαίου, ο παλαιοχριστιανικός ναός της Εκατονταπυλιανής, βρίσκεται στην Παροικιά, την πρωτεύουσα της Πάρου και είναι από τους αρχαιότερους και καλύτερα διατηρημένους χριστιανικούς ναούς. Σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε εξαιτίας ενός τάματος της Αγίας Ελένης, ενώ μία άλλη αναφέρει ότι η Κατοπολιανή έχει ενενήντα εννέα φανερές πόρτες, ενώ η εκατοστή είναι κλειστή και δεν φαίνεται και θα ανοίξει, όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη.
Πιστοί από ολόκληρη την Ελλάδα συγκεντρώνονται εδώ τον Δεκαπενταύγουστο για να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής (17ου αιώνα) και να πάρουν μέρος στις εορταστικές εκδηλώσεις. Μετά την καθιερωμένη περιφορά του επιταφίου, ξεκινά το μεγάλο πανηγύρι των ανθρώπων, που το γλεντάνε μέχρι τις πρωινές ώρες, με παραδοσιακή μουσική, παριανό κρασί και ντόπιους μεζέδες. Την ίδια ώρα, στο λιμανάκι της Νάουσας της Πάρου η νύχτα γίνεται μέρα, όταν δεκάδες καΐκια προσεγγίζουν την προβλήτα με αναμμένα δαδιά. Οι συγκεντρωμένοι, εντυπωσιασμένοι από το θέαμα, περιμένουν την κορύφωση, με την άφιξη των «πειρατών» στο λιμάνι για την έναρξη της γιορτής με νησιώτικους χορούς, και πρώτο και καλύτερο τον Mπάλο.
Κουφονήσια: Καΐκια
Τον Δεκαπενταύγουστο γιορτάζει η Παναγία στο εκκλησάκι της στο Κάτω Κουφονήσι. Μετά τη λειτουργία προσφέρεται φαγητό από τους κατοίκους και κατόπιν μεταφέρονται με τα καΐκια τα οποία κάνουν αγώνες για το ποιος θα περάσει τον άλλο στο Πάνω Κουφονήσι. Με την επιστροφή ντόπιοι και ξένοι το γλεντάνε μέχρι πρωίας στα μαγαζιά του νησιού, με μουσική, κρασί, ούζο και θαλασσινούς μεζέδες για τους οποίους έχουν φροντίσει οι ψαράδες.
Νάξος: Μονή Φανερωμένης
Τέλος, τι γίνεται στη Νάξο; Είπαμε και νωρίτερα ότι στο νησί συναντάμε τουλάχιστον 100 εκκλησιές (ενοριακούς Ναούς ή ξωκλήσια ή και Μονές) που φέρον το όνομα της Παναγιάς… Το μεγαλύτερο πανηγύρι διεξάγεται χωρίς δεύτερη συζήτηση στο Φιλώτι για τρεις ολόκληρες ημέρες, καθώς το μεγαλύτερο χωριό του νησιού φοράει τα καλά του. Πανηγύρι έχουμε και στο Σκαδό αλλά και στις Τρίποδες… Στην κοιλάδα των Εγγαρών και τα δύο χωριά (Εγγαρές και Γαλήνη) γιορτάζουν κι αυτές την δική τους Παναγία αλλά και στο Ακρωτήρι λίγο μετά το Μοναστήρι της Παναγιάς της Φανερωμένης, από το οποίο στις αρχές της δεκαετίας του 60 εκλάπη η εικόνα της Παναγιάς που θεωρείται έργο του Απόστολου Ιωάννη με χρήση κεριού. Κατά τη θρησκευτική παράδοση η ίδρυσή του, έχει ταυτιστεί με ανεύρεση εικόνας της Παναγίας από πλήρωμα πλοίου που κινδύνεψε στη περιοχή, παρά ταύτα η ακριβής χρονολογία ίδρυσης είναι άγνωστη. Είναι κτισμένο σε μορφή ενετικού πύργου σε ύψωμα και ακριβώς έναντι του ομώνυμου όρμου Φανερωμένης απ΄ όπου και δεσπόζει της όλης γύρω ΒΔ. ακτής της νήσου. Η μεγαλύτερη ακμή της Μονής Φανερωμένης Νάξου ήταν στις αρχές του 19ου αιώνα. Σημαντικοί ηγούμενοι της Μονής Φανερωμένης ήταν ο Δωρόθεος (Τζιώτης) που το 1826 δημιουργεί δύο από τα πρώτα διδακτήρια της Νάξου, ο Ηλίας Γεωργιάδης, καθώς επίσης και ο μετέπειτα, Άγιος Αρσένιος της Πάρου. Και μερικά χιλιόμετρα πιο … πέρα βρίσκεται η Αγιά όπου εκεί συναντάμε μία ακόμη εκκλησία που φέρει το όνομα της Παναγίας και το πανηγύρι είναι από τα πλέον γνωστά στη Νάξο…
Τα Πανηγύρια στις υπόλοιπες Κυκλάδες
ΑΜΟΡΓΟΣ
* Κρούκελλος Αιγιάλης: Κοίμησης της Θεοτόκου (15 Αυγούστου),
στο χώρο της Παναγίας Επανωχωριανής
ΘΗΡΑ (ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ)
* Ακρωτήρι: Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου).
* Επισκοπή Γωνιάς: Κοίμηση της Θεοτόκου (14 Αυγούστου)
ΚΕΑ
* Ιουλίδα: Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου).
Παραδοσιακό πανηγύρι στην πλατεία της Ιουλίδας με πάνδημη συμμετοχή. Τοπικά όργανα και χορός μέχρι πρωίας.
* Παναγία Καστριανή: Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου).
Αθρόα συμμετοχή των «Απανταχού Κείων» στο πανηγύρι της προστάτιδας του νησιού. Η επιφανέστερη γιορτή της Κέας.
ΚΥΘΝΟΣ
* Παναγία Κανάλα: Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου)
Η μεγαλύτερη γιορτή του νησιού
ΜΗΛΟΣ
* Αδάμας: Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου).
ΜΥΚΟΝΟΣ
* Άνω Μερά : Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου).
στο Μοναστήρι της Τουρλιανής (15 Αυγούστου).
Καλοκαιρινά οικογενειακά πανηγύρια, με μεγάλη συχνότητα και συμμετοχή.
ΣΧΟΙΝΟΥΣΑ
* Χώρα: Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου).
Παραδοσιακό γλέντι με ιδιαίτερο κέφι και ζωντάνια.
ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ
* Χώρα: Κοίμηση της Θεοτόκου (παραμονή 15ης Αυγούστου).
Αναβίωση πιστή του ολονύκτιου γλεντιού και των άλλων εκδηλώσεων του Δεκαπενταύγουστου. Τοπικά βιολιά – χορός
