Εντονες αντιδράσεις από πολλούς καθηγητές Δημοσίου Δικαίου, οι οποίοι εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους σχετικά όχι με την ηθική, αλλά με τη νομική ορθότητα της απόφασης του ανωτάτου δικαστηρίου.
Η Μυρτώ Παπαδοµιχελάκη άκουγε μουσική στα βράχια της Χρυσής Ακτής, παραλίας στην Πάρο. Ηταν 22 Ιουλίου 2012, κι εκείνη 15 χρόνων. Ο 21χρονος τότε Αχμέτ Βακάς την πλησίασε για να της πάρει το κινητό. Οπως αργότερα ομολόγησε, τη χτύπησε με μια πέτρα 5 κιλών και ύστερα την έριξε στα βράχια. Οταν η Μυρτώ έμεινε αναίσθητη, τη βίασε.
Δέκα χρόνια αργότερα, ο Αχμέτ Βακάς βρίσκεται στη φυλακή, όπως, κατά μία έννοια, και η Μυρτώ Παπαδομιχελάκη, η οποία επέζησε, αλλά έμεινε καθηλωμένη με 100% ποσοστό αναπηρίας.
Το 2017, η μητέρα της, Μαίρη Κοτρώτσου, ξεκίνησε τη νομική διαδικασία για να ζητήσει αποζημίωση από το Δημόσιο για την τραγωδία της Μυρτώς λέγοντας πως, καθώς ο Πακιστανός βρισκόταν παρανόμως στη χώρα, η ευθύνη της επίθεσής του στη Μυρτώ βαραίνει νομικά το κράτος, το οποίο δεν μερίμνησε να τον απελάσει.
Η πρωτόδικη απόφαση απορρίφθηκε ως αβάσιμη το 2018 και στη συνέχεια ασκήθηκε έφεση στο Διοικητικό Εφετείο, η οποία επίσης απορρίφθηκε. Η υπόθεση στη συνέχεια προχώρησε στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο αυτόν τον μήνα επιδίκασε αποζημίωση από το Δημόσιο, το ύψος της οποίας θα προσδιοριστεί από τα Διοικητικά Δικαστήρια, όπου θα οδηγηθεί στη συνέχεια η υπόθεση.
Το σκεπτικό
«Η είσοδος στη χώρα αλλοδαπών/υπηκόων τρίτης χώρας και η περαιτέρω διαμονή τους –η οποία μπορεί να είναι και μακρά– δεν είναι ελεύθερη, ούτε ανεξέλεγκτη, αλλά διέπεται από κανονιστικό καθεστώς (του ν. 3386/2005) που επιβάλλει σ’ αυτούς την υποχρέωση εφοδιασμού τους με διαβατήριο/ταξιδιωτικό έγγραφο, θεώρηση εισόδου και άδεια διαμονής για συγκεκριμένο σκοπό (για εργασία, ανεξάρτητη οικονομική δραστηριότητα, σπουδές ή άλλο νόμιμο σκοπό) και καθιδρύει δεσμία αρμοδιότητα των αστυνομικών οργάνων για την έκδοση πράξεως απελάσεως σε περίπτωση, μεταξύ άλλων, που ο αλλοδαπός έχει παραβιάσει τις σχετικές διατάξεις, μετά δε την έναρξη ισχύος του ν. 3907/2011 πράξεως επιστροφής για τους παρανόμως διαμένοντες», έκρινε το Συμβούλιο της Επικρατείας.
«Οσο τα αστυνομικά όργανα παραβιάζουν τις υποχρεώσεις τους και δεν εκδίδουν κατ’ ενάσκηση της δεσμίας αρμοδιότητάς τους πράξη απελάσεως ή μετά τις 26.1.2011 πράξη επιστροφής για τους παρανόμως διαμένοντες, δημιουργείται η βεβαιότητα σε όποιον αλλοδαπό εισήλθε λάθρα, διαμένει παρανόμως στη χώρα και επιθυμεί να συμπεριφερθεί παρανόμως και να προσβάλει κάποιο έννομο αγαθό ότι ποτέ δεν θα τιμωρηθεί, αφού η ταυτότητά του δεν είναι γνωστή στις ελληνικές αρχές, ούτε έχουν ληφθεί τα δακτυλικά αποτυπώματά του», επισήμανε το ΣτΕ, καταλήγοντας ότι «συνεπώς υπάρχει γενικώς και αφηρημένως αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της παράνομης αυτής παραλείψεως των οργάνων του Δημοσίου και της ζημίας (λ.χ. βλάβης του σώματος ή της υγείας ή θανατώσεως) τρίτου προσώπου, η οποία προκαλείται όταν ο παρανόμως εισελθών και διαμένων στην Ελλάδα υπήκοος τρίτης χώρας προσβάλει απολύτως προστατευόμενο έννομο αγαθό».
Ενώ η απόφαση δικαιώνει τη Μυρτώ Παπαδομιχελάκη και την οικογένειά της, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, με πολλούς νομικούς να εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους σχετικά όχι με την ηθική, αλλά με τη νομική της ορθότητα. «Είναι λάθος η απόφαση αυτή», λέει στην «Καθημερινή» ο καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Ξενοφών Κοντιάδης, «διότι δεν υπάρχει ένας αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της παράλειψης του ελληνικού κράτους να απελάσει αλλοδαπούς που διαμένουν παράνομα στη χώρα και της τέλεσης αξιόποινων πράξεων». Ο ίδιος τονίζει πως αν δεχτούμε ότι κάθε αξιόποινη πράξη που τελείται από παράτυπους μετανάστες θεμελιώνει την υποχρέωση του κράτους για αποζημίωση των θυμάτων, θα οδηγηθούμε σε «έναν απροσδόκητο αριθμό διεκδικήσεων» και «σε στοχοποίηση ανθρώπων».
«Κατά τη γνώμη μου», δηλώνει, «υπονοείται από την απόφαση η παραδοχή ότι οι παράτυποι μετανάστες είναι εν δυνάμει εγκληματίες, κι αν δεν υπονοείται, θα μπορούσε να εκληφθεί έτσι».
Ο κίνδυνος
«Η απόφαση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αναμένουμε τη δημοσίευση του πλήρους κειμένου για να μπορέσει κανείς να τη σχολιάσει με ακρίβεια», αναφέρει στην «Κ» η καθηγήτρια Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ευγενία Πρεβεδούρου. «Ενώ από ανθρώπινης πλευράς νιώθεις μια ικανοποίηση, από νομικής πλευράς δημιουργεί επιφυλάξεις – είναι πολύ ευρεία η ερμηνεία της πρόσφορης αιτιώδους συνάφειας», τονίζει, συμπληρώνοντας πως θεμελιώνεται υπερβολικά εύκολα η ευθύνη του Δημοσίου. Σύμφωνα με την ίδια, στη συγκεκριμένη απόφαση το Συμβούλιο της Επικρατείας δέχθηκε ότι η μη παρεμπόδιση εισέλευσης στη χώρα του Αχμέτ Βακάς, ή η μη επιτήρησή του, προκάλεσε το επιζήμιο γεγονός. «Μπορούμε να καταλήξουμε σε απρόβλεπτα αποτελέσματα», τονίζει, εξηγώντας πως η ευρύτατη ερμηνεία της αιτιώδους συνάφειας θα μπορούσε ενδεχομένως να ανοίξει τον δρόμο ούτως ώστε να ζητείται αποζημίωση από πολίτες για κάθε έγκλημα που συντελείται.
«Ως άνθρωπος και ως γυναίκα, όταν διαβάζει κανείς την απόφαση μπορεί να νιώθει συναισθηματικά μια δικαίωση, αλλά από την άλλη πλευρά η νομολογία στηρίζεται στην ερμηνεία του Συντάγματος και του νόμου και πρέπει να δημιουργεί ασφάλεια δικαίου», δηλώνει η κ. Πρεβεδούρου.
Ανάλογες επιφυλάξεις εξέφρασε και ο Ανδρέας Τάκης, επίκουρος καθηγητής στο Νομικό Τμήμα του ΑΠΘ και πρόεδρος της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, τονίζοντας πως η απόφαση 1500/2022 του ΣτΕ, παρά τις αγαθές προθέσεις του δικαστηρίου, προβλημάτισε την Ενωση, δημιουργώντας δύο βασικές επιφυλάξεις. «Πρώτον», δηλώνει στην «Καθημερινή» ο κ. Τάκης, «ότι η αντίληψη που υιοθετεί για την αιτιώδη συνάφεια οδηγεί στον παραλογισμό ότι η Αστυνομία παρανομεί κάθε φορά που γίνεται έγκλημα επειδή δεν το απέτρεψε, και, δεύτερον, ότι η πρωτοφανής αυτή αντίληψη εφαρμόζεται για πρώτη φορά σε μια υπόθεση όπου δράστης είναι μετανάστης χωρίς χαρτιά». Η απόφαση, «άθελά της», τονίζει ο κ. Τάκης, δίνει έτσι σήμα στην Αστυνομία πως αν δεν κυνηγάει και απελαύνει μετανάστες χωρίς χαρτιά, θα είναι υπεύθυνη για όποιο έγκλημα τυχόν διαπράξουν.
Το χρέος της πολιτείας
«Στη Μυρτώ, επιζώσα βιασμού και βαρύτατης σωματικής βλάβης, αλλά και στην οικογένειά της η πολιτεία χρωστάει πράγματι “αποζημίωση”, να αποδώσει, δηλαδή, όπως λέγεται, αποκαταστατική δικαιοσύνη – όχι όμως επειδή τα κρατικά όργανα την έβλαψαν με την αφηρημένη ολιγωρία τους, αλλά από στοιχειώδη αλληλεγγύη για το φοβερό και άδικο κακό που υπέστη και λόγω του φύλου της», δηλώνει ο κ. Τάκης, τονίζοντας πως αυτό είναι χρέος της δημοκρατικής πολιτείας, που δεν έχει να κάνει με την καταγωγή ούτε του θύματος ούτε του δράστη.
«Το παιδί μου δικαιούται να ζήσει με αξιοπρέπεια»
Από την πλευρά της η μητέρα της Μυρτώς Παπαδομιχελάκη, Μαίρη Κοτρώτσου, δηλώνει στην «Κ» πως νιώθει δικαιωμένη από την πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, τονίζοντας όμως ότι ο δρόμος παραμένει μακρύς. Δεν γνωρίζει ακόμα πότε, αλλά η υπόθεση θα επιστρέψει στο Εφετείο για να προσδιοριστεί το ύψος της αποζημίωσης, ενώ η απόφαση του Εφετείου θα πρέπει στη συνέχεια να γίνει δεκτή από το υπουργείο Οικονομικών.
Οσον αφορά τις επιφυλάξεις που έχουν εκφραστεί σχετικά με την απόφαση του ΣτΕ, η κ. Κοτρώτσου απαντάει: «Θα τους έλεγα να έρθουν στη δική μου θέση, αν και δεν τους το εύχομαι». Η ίδια τονίζει ότι δεν είναι υπέρ του να ανοίξει ένας δρόμος αποζημιώσεων για ανθρώπους που έχουν πεθάνει, «γιατί δυστυχώς όσο καλογυαλισμένα και να είναι τα μάρμαρα, δεν παύουν να είναι μάρμαρα», αλλά για άλλους που, όπως η Μυρτώ, επιβίωσαν μεν, όμως χρειάζονται σημαντική υποστήριξη. «Εγώ έχω κάνει αυτόν τον αγώνα για τις ανάγκες του παιδιού μου που είναι εν ζωή», τονίζει, λέγοντας πως η αποζημίωση που ζητάει η οικογένεια της Μυρτώς δεν αφορά καν όλα τα έξοδά της. «Αν με βάση τη Μυρτώ ανοίγει ένας δρόμος, τότε θα λέω ότι από όλο αυτό το κακό βγήκε και κάτι καλό, γιατί κάθε άνθρωπος που βρίσκεται στη θέση που είναι η Μυρτώ δικαιούται να ζήσει με αξιοπρέπεια, γιατί δεν παύει να έχει χάσει, από τη μια στιγμή στην άλλη, χωρίς την παραμικρή αιτία, τη ζωή του», δηλώνει η κ. Κοτρώτσου.
Παράλληλα δεν θεωρεί ότι η απόφαση στοχοποιεί μετανάστες που βρίσκονται στη χώρα χωρίς χαρτιά. «Το σκεπτικό δεν είναι ότι κάθε παράτυπος μετανάστης είναι εν δυνάμει δολοφόνος», τονίζει, «αλλά θα πρέπει να τηρούνται κάποια πράγματα έτσι όπως τα είχε οριοθετήσει εξαρχής, και δεν τηρήθηκαν, η Ευρωπαϊκή Ενωση, ότι θα έπρεπε να γίνει ταυτοποίηση με τα χαρτιά τους, το οποίο δεν τηρήθηκε, ήταν αόρατος στο κράτος, δεν υπήρχε κανένα χαρτί, κανένα αποτύπωμα». Οπως κι αν έχει, λέει, τόσο η ίδια όσο και η κόρη της είναι πολίτες της Ελλάδας – «το άρθρο 2 του Συντάγματος λέει ότι υποχρέωση της πολιτείας είναι να φροντίζει την τιμή, τη ζωή, την αξιοπρέπεια κάθε ατόμου». Γι’ αυτό ζητάει αυτή την αποζημίωση για τη Μυρτώ – τόσο για τις θεραπείες της όσο και «για να έχει ένα μεγαλύτερο μαξιλάρι όταν η μαμά της φύγει από τη ζωή», λέει η κ. Κοτρώτσου.
Ετσι κι αλλιώς, τονίζει, τόσο η δική της ζωή όσο και της μεγάλης κόρης της έχουν καταστραφεί. Τελείωσε στις 22 Ιουλίου 2012. «Ερχονται να μου οξύνουν τον πόνο μιας πληγής που δεν κλείνει», απαντάει σε όσους την έχουν κατηγορήσει πως μπορεί να διεκδικεί αυτά τα χρήματα για δικό της όφελος. «Ας με άφηναν στην ησυχία μου τουλάχιστον», τονίζει η μητέρα της Μυρτώς Παπαδομιχελάκη, «ησυχία που φυσικά, έτσι κι αλλιώς, δεν έχω».
