Ελλάδα: Περίπου 500 άνθρωποι κάθε χρόνο αυτοκτονούν…

Σταθερά αυξητική τάση παρουσιάζει ο αριθμός των αυτοκτονιών κατά τα έτη 2018, 2019 και μέχρι τις 31/8/2020, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΜΚΟ «Κλίμακα». – Παγκόσμια ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας η 10η Σεπτεμβρίου – Ποιες περιοχές στην Ελλάδα έχουν τα …πρωτία, ποιοι μήνες είναι η … συνηθισμένοι και ποιος ο συχνός τρόπος αυτοκτονίας

H 10η Σεπτεμβρίου έχει καθιερωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας και τη διεθνή επιστημονική κοινότητα ως η Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, προκειμένου να ενεργοποιηθεί η κοινή γνώμη με στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του πληθυσμού  στα πεδία της πρόληψης της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.

Περισσότεροι από 500 άνθρωποι αυτοκτονούν τα τελευταία χρόνια στη χώρα, αφήνοντας πίσω τουλάχιστον 5000 πενθούντες ετησίως. Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες και μελέτες, για κάθε μία αυτοκτονία μένουν πίσω τουλάχιστον 5-10 άτομα που πενθούν, βιώνοντας όχι μόνο το συναισθηματικό φορτίο του πένθους αλλά και τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες του στίγματος της αυτοκτονίας, ενώ 135 άτομα θεωρείται ότι επηρεάζονται άμεσα από κάθε αυτοκτονία. Ακόμη, στην Ελλάδα δεν έχουμε καταγραφή των μη θανατηφόρων αποπειρών αυτοκτονίας, οι οποίες εκτιμάται ότι είναι σχεδόν 25 φορές περισσότερες των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών.

Η αυτοκτονία είναι ένα μείζον πρόβλημα της δημόσιας υγείας και ως τέτοιο αναγνωρίζεται και αντιμετωπίζεται σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Δυνητικά αφορά τον καθένα, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής ή κοινωνικοοικονομικής τάξης. Σ’ αυτόν τον άξονα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, συστήνει ήδη από το 1990 την καθολική αναγνώριση της αυτοκτονίας ως ζήτημα δημόσιας υγείας και την ανάπτυξη εθνικών προγραμμάτων πρόληψης, τα οποία θα είναι διασυνδεδεμένα με τις πολιτικές δημόσιας υγείας.

Το πάγιο αίτημα μας για την κατάρτιση Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας

Αν και η αυτοκτονία θεωρείται ως ένα από τα πλέον πολυσύνθετα προβλήματα στον τομέα της υγείας, οι διεθνείς πρακτικές καθώς και τα σχετικά ερευνητικά αποτελέσματα αναδεικνύουν ότι μπορεί να επιτευχθεί μία προληπτική προσέγγιση αυτής με εμφανή αποτελέσματα, μέσω συντονισμένων, διεπιστημονικών παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής σφαίρας καθώς και στους τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης.

Στο πλαίσιο της εν λόγω στρατηγικής, η υλοποίηση διασυνδεδεμένων, χαμηλού κόστους, παρεμβάσεων και δράσεων καθώς και η αναμόρφωση μηχανισμών στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και της εργασίας, θα διαμορφώσουν ένα συμπαγές και αποτελεσματικό δίχτυ προστασίας των ευάλωτων συνανθρώπων μας, που, πληττόμενοι από τις συνέπειες της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, εκτός των ατομικών προδιαθεσικών παραγόντων, αναπτύσσουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Σ’ αυτήν την κατεύθυνση, η 10η Σεπτεμβρίου 2020 αποτελεί το σημείο έναρξης και επίσημης παρουσίασης της καμπάνιας στοχευμένης ενημέρωσης και συλλογής υπογραφών «Είμαι Εδώ» #eimaiedo. Tο Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, σε μία προσπάθεια συλλογικής ενεργοποίησης του πληθυσμού, αναπτύσσει ολοκληρωμένες δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του γενικού πληθυσμού για την αναγκαιότητα ανάπτυξης μέτρων για την πρόληψη της αυτοκτονίας, στο πλαίσιο ενός εθνικού σχεδίου δράσης για την πρόληψη της αυτοκτονίας, μέσω της διαδικασίας συλλογής υπογραφών – «ψήφισμα πολιτών».  Ο ηλεκτρονικός σύνδεσμος για τη συλλογή υπογραφών βρίσκεται εδώ: https://www.klimaka.org.gr/ipograpse-prolipsi-aftoktonias-klimaka/

Είναι υποχρέωση όλων να κρατήσουμε ασφαλείς και ζωντανούς τους ανθρώπους που, υπό το φορτίο του ψυχικού πόνου, αποφασίζουν να αυτοκτονήσουν. Δεν επιτρέπεται να συνεχίσουμε, να είμαστε παθητικοί αποδέκτες ειδήσεων για αυτοκτονίες και «τραγικά τέλη». Δεν επιτρέπεται, όχι μόνο σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, αλλά και ως μία ένδειξη αφύπνισης και ουσιαστικής αλληλεγγύης απέναντι στο διπλανό, φίλο, συγγενή, οικείο που βιώνει την απογοήτευση και την απελπισία, συμβάλλοντας στην αποτροπή άδικων πρόωρων θανάτων.

Αυτοκτονίες στην Ελλάδα

Τα τελευταία επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής όπως αυτά αναλύθηκαν από το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, σχετικά με τις αιτίες θανάτου στην Ελλάδα υποδεικνύουν αύξηση των αυτοκτονιών, της τάξεως του 8,5%, για το έτος 2017. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των αυτοκτονιών για το 2017 ανήλθε στους 523 θανάτους σε σχέση με το προηγούμενο έτος  όπου είχαν καταγραφεί 484. Κατά τα έτη 2010 – 2017 έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 4.000 αυτοκτονίες.

• Η πλειοψηφία των αυτοχείρων για το έτος 2017 ήταν άνδρες σε ποσοστό 80%. Πιο συγκεκριμένα ο δείκτης θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας για τους άντρες ήταν 8,04 ανά 100.000 και 1,85 ανά 100.000 για τις γυναίκες.
• Η περιφέρεια με τον υψηλότερο δείκτη θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας για το έτος 2017 ήταν εκείνη των Ιονίων Νήσων και ακολουθούν η Ήπειρος και η Κρήτη.
• Η πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας σε επίπεδο πληθυσμού ήταν ο απαγχονισμός και ακολούθησαν η πτώση από ύψος και ο αυτοπυροβολισμός.
• Ο απαγχονισμός αποτέλεσε την συχνότερη μέθοδο αυτοκτονίας τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες, ωστόσο για τις γυναίκες η πτώση από ύψος αποτέλεσε εξίσου την συχνότερη μέθοδο.
• Το 64% του συνόλου των αυτοκτονιών έλαβαν χώρα εντός οικίας ενώ τουλάχιστον το 14% έλαβαν χώρα σε εξωτερικούς, δημόσιους χώρους, σχολεία, ιδρύματα κλπ.
• Η πλειοψηφία των αυτοχείρων ήταν έγγαμοι/-ες.
• Στους άνδρες, η ηλικιακή ομάδα με τις περισσότερες αυτοκτονίες ήταν εκείνη των υπερηλίκων (άτομα άνω των 80 ετών) και ακολουθούν οι άνδρες παραγωγικής ηλικίας (45 – 49 ετών και 55 – 59 ετών).
• Αντίστοιχα, στις γυναίκες οι υψηλότεροι δείκτες θνησιμότητας που καταγράφηκαν για το 2017 αφορούσαν τις ηλικίες των 80 και 60 ετών και ακολουθούν οι παραγωγικές ηλικίες από 40 έως 44 ετών.
• Ο μήνας με τις περισσότερες αυτοκτονίες για το έτος 2017 ήταν ο Ιούλιος. Η πλειοψηφία των αυτοχείρων (41%) άνηκε στον οικονομικά ανενεργό πληθυσμό (συνταξιούχοι, οικιακά, άνεργοι, μαθητές – σπουδαστές κ.λπ).
• Ο υψηλότερος δείκτης αυτοκτονιών για τους άντρες εμφανίζεται στην  περιφέρεια των Ιόνιων Νήσων ενώ των γυναικών στην Θεσσαλία.

*Όλοι οι δείκτες θνησιμότητας λόγω αυτοκτονίας που αναφέρονται ανωτέρω έχουν υπολογιστεί σε ποσοστό ανά 100.000 κατοίκους με βάση τον συνολικό υπολογιζόμενο πληθυσμό κατά φύλο, 5ετείς ομάδες ηλικιών και διοικητικές περιφέρειες την 1η Ιανουαρίου (2001 – 2019).

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας κατά τα έτη 2018, 2019 και μέχρι τις 31/8/2020

• Ο αριθμός των αυτοκτονιών παρουσιάζει μία σταθερή αυξητική τάση.
• Η πλειοψηφία των αυτοχείρων ήταν άντρες.
• Οι άνθρωποι ηλικίας 80 και άνω και ηλικίας από 50 έως 59 ετών σημειώνουν τις περισσότερες αυτοκτονίες σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες
• Οι περιφέρειες με το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από αυτοκτονία είναι η Κρήτη,  η Θεσσαλία και η Αττική.
• Η πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας κατά την τελευταία τριετία είναι ο απαγχονισμός και ακολουθεί η πτώση από ύψος.
• Η  χρονική περίοδος κατά την οποία σημειώθηκαν τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών είναι κατά τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες (Μάρτιος έως Αύγουστος)

Υποκαταγραφή των αυτοκτονιών

Εκτιμάται ότι στην πραγματικότητα οι αυτοκτονίες είναι πολύ περισσότερες αυτών που καταγράφονται ενώ δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία για τις μη θανατηφόρες απόπειρες, οι οποίες εκτιμάται ότι είναι σχεδόν 25 φορές περισσότερες των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών. Επισημαίνεται, ότι παγκοσμίως είναι δεδομένη η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών, γεγονός το οποίο ισχύει σαφώς εντονότερα στη χώρα μας, λόγω των πολιτισμικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων. Η υποκαταγραφή αποδίδεται είτε στη δυσκολία να εξακριβωθεί ότι όντως υπήρχε αυτοκτονική πρόθεση (όπως στην περίπτωση ενός ατυχήματος), είτε σε κοινωνικούς, θρησκευτικούς και άλλους λόγους. Είναι γεγονός, λοιπόν, ότι οι θάνατοι από αυτοκτονία είναι πολύ περισσότεροι από τους επίσημα καταγεγραμμένους, ενώ δε θα πρέπει να παραβλέπονται οι επιπτώσεις τους στις ζωές αυτών που μένουν πίσω πενθώντας.

Η ΚΛΙΜΑΚΑ έχει απευθύνει συγκεκριμένες προτάσεις στα αρμόδια Υπουργεία Υγείας & Εσωτερικών καθώς και στις Ιατροδικαστικές Υπηρεσίες της χώρας, προκειμένου να βελτιωθούν οι διαδικασίες καταγραφής και αποτύπωσης των περιστατικών για να περιοριστεί η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών και να καταστεί εφικτή η παραγωγή αξιόπιστων δεδομένων.

Η ακριβής πιστοποίηση των αιτιών θανάτου και η διεξοδική διερεύνηση των εξωτερικών αιτιών και λογικών ακολουθιών των γεγονότων που οδήγησαν σε αυτόν (π.χ. ύπαρξη προηγούμενων αποπειρών, αυτοτραυματισμών, σημειωμάτων αυτοκτονίας, προηγούμενη συμπεριφορά κλπ.) θα σταθεί αρωγός στην δημιουργία και εφαρμογή αξιόπιστων διαδικασιών καταγραφής και αποτύπωσης των θανάτων το οποίο συνιστά πρωτεύον συστατικό ανάπτυξης δράσεων και ανάληψης στρατηγικών πρωτοβουλιών στο πεδίο πρόληψης της αυτοκτονίας.

Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών

Το επιστημονικό προσωπικό του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ έχει αναπτύξει ένα σύστημα ερευνητικής καταγραφής,  το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών. Στόχος του Παρατηρητηρίου είναι να αποτυπώσει την συχνότητα των αυτοκτονιών στην Ελλάδα σε πραγματικό χρόνο, χωρίς αυτό να υποδηλώνει ότι αποτελούν επίσημα στοιχεία ή πλήρης καταγραφή του ζητήματος.  Τα στοιχεία αυτά συλλέγονται από μία πληθώρα πηγών όπως :

• Ο έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος, Μ.Μ.Ε
• Κλήσεις στην Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018
• Επιζώντες (ανθρώπους που έχουν χάσει κάποιο οικείο πρόσωπο από αυτοκτονία)
• Ένα δίκτυο εθελοντών που απαρτίζεται από Επαγγελματίες Υγείας, επωφελούμενους των υπηρεσιών του Κέντρου και πολίτες
• Εξυπηρετούμενους του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας
• Συνεργασία με γραφεία κηδειών
• Και κάποιες ιατροδικαστικές υπηρεσίες και καταστήματα κράτησης

Η συλλογή των στατιστικών δεδομένων και η ακριβής καταγραφή των αυτοκτονιών αποτελεί μείζον ζήτημα για την πρόληψη των αυτοκτονιών καθώς βοηθά στην αναγνώριση των αυτοκαταστροφικών ατόμων, τον εντοπισμό των ομάδων υψηλού κινδύνου για αυτοκτονία, την ανίχνευση των διαφορών μεταξύ των αριθμών των αυτοκτονιών ανά περιοχή και περιφέρεια όπως και τον εντοπισμό πιθανών hotspots (σημείων υψηλής επικινδυνότητας για αυτοκτονία) με απώτερο σκοπό των σχεδιασμό και την ανάπτυξη προληπτικών παρεμβάσεων.

Στον δρόμο για την πρόληψη της αυτοκτονίας θεωρούμε απαραίτητο να λαμβάνονται υπόψη όλοι οι παράγοντες που συνθέτουν αυτό το πολυδιάστατο ζήτημα. Από τους επαγγελματίες υγείας και ψυχικής υγείας μέχρι το οικείο περιβάλλον του ασθενούς, το εργασιακό του περιβάλλον, το νοσοκομείο (σε περίπτωση που χρήζει νοσηλείας) όπως και την κοινότητα στην οποία διαμένει, όλοι μπορούν να έχουν έναν προστατευτικό ρόλο απέναντι στους ανθρώπους που διατρέχουν κίνδυνο σε όλα τα επίπεδα.

Μέσα από το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών όπως και από την κλινική μας εμπειρία με τους χρήστες υπηρεσιών του Κέντρου Ημέρας  έχουμε την δυνατότητα να έχουμε μία συνολική εικόνα για τα αίτια, τις διεργασίες και τους συντελεστές που σχετίζονται με μία αυτοκτονία. Εφαρμόζοντας τις  βασικές αρχές της ψυχολογικής αυτοψίας έχουμε διαπιστώσει ότι ένα μεγάλο μέρος των αυτοκτονιών που συμβαίνουν στην Ελλάδα θα μπορούσαν να προληφθούν με την συνεργασία όλων των ανωτέρω.

Η σωστή αξιολόγηση του αυτοκτονικού κινδύνου από τους επαγγελματίες υγείας, η έγκαιρη διάγνωση, η κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση, η ενημέρωση και οι σωστές κατευθύνσεις  προς το οικείο περιβάλλον του ατόμου που βρίσκεται σε κίνδυνο όπως και η εφαρμογή αυτών από τους κοντινούς του ανθρώπους αποτελούν κάποιες από τις πρακτικές που θα μπορούσαν να αποτρέψουν το 95% των αυτοκτονιών.

Στοιχεία του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας

• Από την ίδρυση του ως τον Αύγουστο του 2020 ζήτησαν βοήθεια από το Κέντρο Ημέρας 4.022 άτομα και πραγματοποιηθήκαν 29.761 επισκέψεις.
• Το 58% των ατόμων που επισκέφτηκαν το Κέντρο Ημέρας ήταν γυναίκες και το 42% άνδρες.
• Η πλειοψηφία των χρηστών των υπηρεσιών του Κέντρου, κατά την πρώτη τους επίσκεψη, ήταν από 19 έως και 50 ετών.
• Σχεδόν το 40% των χρηστών των υπηρεσιών δήλωσαν άνεργοι.
• Τρεις στους τέσσερις χρήστες επισκέφθηκαν το Κέντρο Ημέρας για λιγότερο από ένα χρόνο
• Στο Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας έχουν αναπτυχθεί οι ακόλουθες καινοτόμες θεραπευτικές παρεμβάσεις:
• Η πρωτοποριακή μέθοδος επαναλαμβανόμενου Διακρανιακού Μαγνητικού Ερεθισμού (r–TMS) που απευθύνεται σε ασθενείς με μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια και αυτοκτονικότητα
• Φαρμακευτικές προσεγγίσεις με χορήγηση λιθίου σε χαμηλές δόσεις αξιοποίησης της αντιαυτοκτονικής του δράσης
• Έρευνα σχετικά με την αντιαυτοκτονική δράση της κεταμίνης

Στοιχεία της 24ωρης Γραμμής Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018

• Από την έναρξη λειτουργίας της Γραμμής το 2007, το 1018 έχει δεχτεί περισσότερες από 220.000 κλήσεις
• Το 2019 στη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία-1018 έγιναν 19.722, εκ των οποίων 2369 κλήσεις με αίτημα στο φάσμα της αυτοκτονικότητας.
• To 30% των καλούντων στη Γραμμή το 2018 είχε προηγούμενη ψυχιατρική νοσηλεία.

Covid-19 & Aυτοκτονία

Η φετινή χρονιά χαρακτηρίζεται από την εξάπλωση της νόσου Covid -19 που προκαλεί ο ιός SARS-CoV-2 σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτή η κρίση της δημόσιας υγείας έφερε νέα δεδομένα και προκλήσεις τόσο στην φροντίδα των ευάλωτων πληθυσμών όσο και στην πρόληψη της αυτοκτονίας. Ο απόηχος της πανδημίας και οι συνέπειες της αποτελούν μία διαδικασία η οποία μπορεί να διαρκέσει για αρκετά χρόνια ακόμη και ο  αντίκτυπός της στην ψυχική υγεία και το πεδίο της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών παραμένει ακόμη άγνωστος.

Η επιστημονική γνώση που διαθέτουμε έως τώρα από την εμπειρία προηγούμενων πανδημιών (π.χ. Ισπανική Γρίπη – 1918, Ιός Sars – 2003) αναδεικνύει την σχέση ανάμεσα του ψυχοπιεστικού αυτού παράγοντα με αύξηση των αισθημάτων φόβου, αδυναμίας, αβοηθησίας και αβεβαιότητας για το μέλλον με την επιβάρυνση του ψυχικού φορτίου των ήδη ευάλωτων ατόμων και την κινητοποίηση ακραίων ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων στον γενικό πληθυσμό. Επιπρόσθετα, κατά την διάρκεια της πανδημίας του κορωνοιού εφαρμόστηκαν στρατηγικές προστασίας της δημόσιας υγείας που δεν είχαν εφαρμοστεί ξανά στον σύγχρονο κόσμο (π.χ. καραντίνα, κοινωνική αποστασιοποίηση) γεγονός που κίνησε το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με τις επιπτώσεις που θα έχουν αυτές στην αύξηση των αυτοκτονιών.

Αντίθετα με αυτό που ενδεχομένως θα περίμενε κανείς, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών, δεν παρατηρείται κάποια ιδιαίτερη διαφοροποίηση τις καταγεγραμμένες αυτοκτονίες σε σχέση με τα στοιχεία για το ίδιο διάστημα τα τελευταία χρόνια.

Η αυτοκτονία είναι ένα πολυπαραγοντικό ζήτημα με πολλαπλές αιτίες και για αυτόν τον λόγο κρίνεται αναγκαία η αποφυγή οποιασδήποτε συσχέτισης της αυτοκτονίας αποκλειστικά με την πανδημία. Οποιαδήποτε αναφορά σε άμεση σύνδεση της πανδημίας με την αυτοκτονία θα μπορούσε να θεωρηθεί εσφαλμένη και να απλοποιήσει υπερβολικά ένα τέτοιο πολυδιάστατο ζήτημα. Επιπρόσθετα, στρατηγικές προστασίας της δημόσιας υγείας όπως η κοινωνική απόσταση και η καραντίνα παρόλο που μπορεί να θεωρηθούν επιβαρυντικοί παράγοντες εμφάνισης ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων, εντούτοις, δεν αποτελούν παραμέτρους που αποκλειστικά μπορούν να ευθύνονται για την αυτοκτονία. Ωστόσο, παρατηρείται η μείωση της διαθεσιμότητας επαγγελματιών ψυχικής υγείας για τα άτομα με προϋπάρχοντα προβλήματα ψυχικής υγείας, ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των διαφόρων μέτρων περιορισμού, γεγονός που αποτελεί μία επιβαρυντική συνθήκη για την ουσιαστική και αποτελεσματική πρόσβασή τους στις υπηρεσίες υγείας. Σ’ αυτήν τη βάση, λοιπόν, επιβάλλεται η ανάληψη ευθυνών από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, προκειμένου να διασφαλιστεί η συνέχιση της παροχής υπηρεσιών.

Γνωρίζουμε πως ο φόβος, η οικονομική ανασφάλεια, η αβεβαιότητα, μπορούν να κινητοποιήσουν αύξηση των συναισθηματικών διαταραχών. Σ’ αυτήν τη βάση, απαιτείται η κατάρτιση ενός στρατηγικού σχεδίου δράσης για την προστασία των πιο ευάλωτων στους άξονες όχι μόνο της πολιτικής της υγείας, αλλά και της κοινωνικής πολιτικής, της οικονομικής της εργασιακής.

Το Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, παράλληλα, ως οργανωτικό μέλος, της Διεθνούς Ένωσης για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας (International Association for Suicide Prevention – IASP), βρίσκεται σε επικοινωνία με αντίστοιχους φορείς άλλων ευρωπαϊκών χωρών με στόχο την ανταλλαγή ερευνητικών δεδομένων που αφορούν την αυτοκτονία και το φάσμα των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών κατά την περίοδο της πανδημίας του κορωναϊού στην Ευρώπη. Επιπρόσθετα, στην παρούσα φάση, αναπτύσσεται, ένας συνολικός στρατηγικός σχεδιασμός από το Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, δεδομένου ότι οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, την  επόμενη περίοδο, ενδέχεται να λειτουργήσουν ως επιβαρυντικά στον ευάλωτο πληθυσμό, με αντίκτυπο στο φάσμα της αυτοκτονικότητας.

Αυτοκτονίες σε Νοσοκομεία & Μονάδες Υγείας

Περισσότερες από 60 αυτοκτονίες έχουν σημειωθεί μέσα σε νοσοκομεία ή Μονάδες Υγείας από το 2012 έως και σήμερα σύμφωνα με τα δεδομένα του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών, ενώ ο αριθμός των αποπειρών μέσα σε αυτούς τους χώρους παραμένει άγνωστος. Η αυτοκτονία μέσα σε ένα νοσοκομείο, αποτελεί γεγονός υψίστης σημασίας για την ιατρική κοινότητα και θα πρέπει να εγείρει προβληματισμούς σχετικά με την συμβολή των εμπλεκόμενων με το σύστημα υγείας συντελεστών. Τα άτομα που νοσηλεύονται μετά από απόπειρα διατρέχουν πολύ υψηλό κίνδυνο να επιχειρήσουν ξανά να βάλουν τέρμα στη ζωή τους, και γι’ αυτό επιβάλλεται, τόσο εντός της νοσηλευτικής μονάδας να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα, όσο και μετά το εξιτήριο να διασφαλιστεί η αποτροπή τέτοιων φαινομένων.

Το επιστημονικό προσωπικό του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας έχει επανειλημμένα προτείνει ένα σαφές πλαίσιο απαραίτητων παρεμβάσεων ενδεικτικές των οποίων είναι η απομάκρυνση δυνητικά θανατηφόρων μέσων, η σφράγιση των παραθύρων, το κλείδωμα των πορτών και η 24ωρη παρακολούθηση από το νοσηλευτικό προσωπικό. Επιπρόσθετα, η συνεχής αναγνώριση και αξιολόγηση του κινδύνου αυτοκτονίας του ασθενούς και της μεταβλητότητάς του, η διαρκής ψυχιατρική παρακολούθηση της κλινικής εικόνας του, η πρόληψη επιδείνωσης της συμπτωματολογίας του αποτελούν συνιστώσες, οι οποίες, εκτός των άλλων, συγκροτούν την έννοια της προβλεψιμότητας, δομικού συστατικού της σύγχρονης ψυχιατρικής. Για αυτόν τον σκοπό, η σχετική εκπαίδευση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού κρίνεται απαραίτητη.

Αυτοκτονίες σε Καταστήματα Κράτησης & Αστυνομικά Κρατητήρια

Έχουν σημειωθεί τουλάχιστον 4 αυτοκτονίες το 2020 έως και σήμερα ενώ πάνω από 20 αυτοκτονίες έχουν καταγραφεί σε καταστήματα κράτησης και αστυνομικά κρατητήρια κατά τα τελευταία τρία χρόνια. Είναι γνωστό βιβλιογραφικά αλλά και εμπειρικά σε όσους εργάζονται, ή έρχονται σε επαφή με τους χώρους των καταστημάτων κράτησης ότι οι αυτοκαταστροφικού τύπου συμπεριφορές εμφανίζουν εξαιρετικά μεγαλύτερη συχνότητα σε πληθυσμούς κρατουμένων απ’ ότι στο γενικό πληθυσμό ενώ σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. η αυτοκτονία είναι μία από τις κύριες αιτίες θανάτου εντός ενός τέτοιου πλαισίου. Ειδικότερα, τα καταστήματα κράτησης φιλοξενούν ήδη ευάλωτους πληθυσμούς που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο για αυτοκτονία όπως είναι οι νέοι άντρες λόγω της επιβαρυντικής επίδρασης του φύλου, άτομα με ψυχικές διαταραχές, και άτομα με προβλήματα χρήσης ουσιών. Επιπρόσθετα, ο ψυχολογικός αντίκτυπος της σύλληψης και του εγκλεισμού μπορεί να αποτελέσει αυτούσιος παράγοντας πυροδότησης συμπτωμάτων ψυχοπαθολογίας και αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών καθιστώντας άμεση την ανάγκη εφαρμογής παρεμβάσεων που θα διασφαλίζουν ουσιαστικά τη ζωή και την υγεία του κρατούμενου πληθυσμού. Κάποιες από αυτές συνιστούν η θεσμοθέτηση μιας διαδικασίας αξιολόγησης και παρακολούθησης  της ψυχικής υγείας των ατόμων τη στιγμή της σύλληψης τους, πριν και κατά τη διάρκεια της εκδίκασης της υπόθεσης τους όσο και κατά την είσοδο, παραμονή και έξοδο τους από την φυλακή, η εκπαίδευση του σωφρονιστικού προσωπικού σε ζητήματα ψυχικής ασθένειας και αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, ο περιορισμός της πρόσβασης σε θανατηφόρα μέσα και η στελέχωση ιατρονοσηλευτικού προσωπικού και επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Αξίζει να σημειωθεί πως υψηλό κίνδυνο για αυτοκτονία αντιμετωπίζουν και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι σε τέτοια πλαίσια.

Αυτοκτονίες στο Στρατό

Έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 20 αυτοκτονίες αξιωματικών και στρατιωτών τα τελευταία 3 χρόνια. Η ΚΛΙΜΑΚΑ και το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, έχει επανειλημμένα επισημάνει την απουσία ενός σαφούς πλαισίου υποστήριξης των στελεχών του στρατού και των στρατευσίμων καθώς και της συνεπαγόμενης δυνατότητας τους οπλοφορίας και οπλοχρησίας. Η άμεση επικαιροποίηση του πλαισίου ψυχιατρικής και ψυχολογικής αξιολόγησης των στελεχών του στρατού και των στρατευσίμων, η επανάληψη των σχετικών διαδικασιών ανά τακτά χρονικά διαστήματα και η εφαρμογή προληπτικών παρεμβάσεων μπορούν να διαφυλάξουν και να συμβάλλουν στην αποτροπή τέτοιων άδικων και πρόωρων θανάτων.

Στο 1018 – Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία έχουμε δεχθεί πολλές κλήσεις στρατευσίμων, κυρίως, οι οποίοι αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στην υποχρεωτική στρατιωτική τους θητεία. Σ’ αυτήν την κατεύθυνση επιβάλλεται η διεύρυνση και η πλήρης αναγνώριση του δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης και την ισότιμη εναλλακτική κοινωνική υπηρεσία σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα χωρίς περιορισμούς και εμπόδια.

Αυτοκτονίες Αστυνομικών

Οι αστυνομικοί όπως και το προσωπικό των σωμάτων ασφαλείας εν γένει αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο για αυτοκτονία ενώ υπολογίζεται πως έχουν δύο με τρεις φορές υψηλότερους δείκτες θνησιμότητας από ότι ο γενικός πληθυσμός. Από το 2007 μέχρι το 2016 έχουν καταγραφεί περισσότερες από 55 αυτοκτονίες αστυνομικών (εν ενεργεία και αποστράτων), ενώ είναι δεδομένη η υποκαταγραφή των σχετικών περιστατικών σε συμφωνία με την δεδομένη υποκαταγραφή των αυτοκτονιών παγκοσμίως. Το πρώτο εξάμηνο του 2020 έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 6 αυτοκτονίες αστυνομικών και συνταξιούχων αστυνομικών ενώ περισσότερες από 12 αυτοκτονίες είχαν καταγραφεί τα προηγούμενα 2 χρόνια. Στον άξονα αυτό, προκειμένου να διασφαλιστεί πως οι εργαζόμενοι σε τέτοια επαγγέλματα διαθέτουν έναν ικανοποιητικό βαθμό ψυχικής σταθερότητας και ανθεκτικότητας, η ΚΛΙΜΑΚΑ έχει επανειλημμένα τονίσει την αναγκαιότητα της ψυχιατρικής και ψυχολογικής αξιολόγησής τους τόσο κατά την πρόσληψη όσο και κατά την διάρκεια της υπηρεσίας τους σε ένα πλαίσιο που θα ενθαρρύνει την άκριτη επικοινωνία και θα ενισχύει την πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Σε αυτήν την κατεύθυνση, το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας έχει συγγράψει και εκδώσει δύο εγχειρίδια πρόληψης αυτοκτονίας που απευθύνεται στα σώματα ασφαλείας και στρατού.

Αυτοκτονίες σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και Σημεία Υψηλής Επικινδυνότητας (Suicide Hotspots)

Από το 2012 μέχρι και σήμερα τουλάχιστον 65 άτομα έχουν χάσει την ζωή τους σε τοποθεσίες υψηλής επικινδυνότητας όπως ο Ισθμός της Κορίνθου, η Γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου, η Γέφυρα της Χαλκίδας, τα Ενετικά Τείχη του Ηρακλείου Κρήτης, η Υψηλή Γέφυρα των Σερβίων κ.α  ενώ έχουν σημειωθεί τουλάχιστον 12 αυτοκτονίες σε μετρό και άλλα μέσα σταθερής τροχιάς κατά τα τελευταία δύο χρόνια. Δεδομένης της ανάδειξης του περιορισμού της πρόσβασης σε επικίνδυνες μεθόδους ως μιας από τις ισχυρότερες στρατηγικές πρόληψης της αυτοκτονίας η ΚΛΙΜΑΚΑ έχει αιτηθεί την υιοθέτηση συγκεκριμένων προληπτικών παρεμβάσεων χαμηλού κόστους όπως τα χαντάκια απορροής, τα πλέγματα κάθετης κίνησης και η αύξηση του φωτισμού σε σταθμούς των μέσων σταθερής τροχιάς και φυσικών εμποδίων (π.χ. τοποθέτηση φραγμάτων) σε σημεία υψηλής επικινδυνότητας όπως οι γέφυρες. Άλλες προληπτικές παρεμβάσεις που έχουν προταθεί είναι η τοποθέτηση πινακίδων με αναφορά σε τηλεφωνικές γραμμές άμεσης βοήθειας (όπως η 24ωρη τηλεφωνική Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018) η παρουσία εκπαιδευμένου προσωπικού ασφαλείας ή ομάδων περιπολίας (κατάλληλα εκπαιδευμένοι και καταρτισμένοι άνθρωποι που θα περιπολούν την περιοχή ανά τακτά χρονικά διαστήματα) και η τοποθέτηση καμερών παρακολούθησης με σκοπό την ενθάρρυνση των ανθρώπων που σκέφτονται την αυτοκτονία να αναζητήσουν βοήθεια.

Επιπρόσθετα, το Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας έχει υλοποιήσει σειρά παρεμβάσεων σε φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης προκειμένου, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου δικτύου, να αναλάβουν έμπρακτες πρωτοβουλίες για την πρόληψη των αυτοκτονιών.

ΜΜΕ & Αυτοκτονία

Παρά τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, στη συντριπτική πλειοψηφία των σχετικών με περιστατικά αυτοκτονιών δημοσιεύσεων υπάρχει αναλυτική περιγραφή της μεθόδου αυτοκτονίας, φωτογραφίες με ακατάλληλο περιεχόμενο ενώ παράλληλα σε κανένα από τα δημοσιεύματα δεν αναφέρονται πηγές βοήθειας για άτομα, που σκέφτονται την αυτοκτονία ή βιώνουν την απώλεια κάποιου δικού τους προσώπου.

Γνωρίζουμε και είναι ερευνητικά τεκμηριωμένο, ότι συγκεκριμένοι τρόποι δημοσίευσης των αυτοκτονιών μπορούν, να αυξήσουν την πιθανότητα αυτοκτονίας σε ευάλωτα άτομα και το μέγεθος της αύξησης σχετίζεται με την ποσότητα, τη διάρκεια και την έμφαση που δίνεται στην είδηση από τα ΜΜΕ. Ο κίνδυνος για επιπρόσθετες και μιμητικές αυτοκτονίες αυξάνεται, όταν δημοσιεύεται σαφώς η μέθοδος αυτοκτονίας, όταν χρησιμοποιούνται δραματικές εικόνες ή τίτλοι, όταν μια αυτοκτονία δημοσιεύεται εκτενώς και επαναλαμβανόμενα και όταν η αυτοκτονία παρουσιάζεται σαν μια ηρωική ή εντυπωσιακή πράξη.

Η προσεκτική, ακόμα και σύντομη, αναφορά των ΜΜΕ στην αυτοκτονία, μπορεί να συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση του κοινού, στη διόρθωση εσφαλμένων αντιλήψεων για την αυτοκτονία και μπορεί να ενθαρρύνει εκείνους που είναι ευάλωτοι ή βρίσκονται σε κίνδυνο να αναζητήσουν βοήθεια. Θεωρείται, λοιπόν, επιτακτική η αναφορά της Γραμμής Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018 σε κάθε δημοσίευση περιστατικού αυτοκτονίας, σύμφωνα με τη σχετική δεοντολογία.

Το Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας έχει εκδώσει στα ελληνικά τον οδηγό του Π.Ο.Υ. «Πρόληψη της Αυτοκτονίας – Μια πηγή ενημέρωσης για τους επαγγελματίες των ΜΜΕ».