Μετά από αρκετά χρόνια στο Δήμο Ριτσώνας (Εύβοια) είναι πλέον γεγονός ότι αποτεφρωτήριο νεκρών – Από τις 30 Σεπτεμβρίου έχουν πραγματοποιηθεί 15 τελετές – Ποια η θέση της Εκκλησίας της Ελλάδας
Υστερα από δεκαετίες αγώνων και προσπαθειών, αλλά και διαδοχικές τροποποιήσεις της νομοθεσίας, το πρώτο αποτεφρωτήριο νεκρών στην Ελλάδα είναι γεγονός. Η εγκατάσταση δημιουργήθηκε στη Ριτσώνα Ευβοίας από ιδιώτες, μόλις ενάμισι έτος αφότου δόθηκε αυτή η δυνατότητα, τη στιγμή που μεγάλοι δήμοι της χώρας παιδεύονται για χρόνια με πολιτικές ισορροπίες στα δημοτικά συμβούλια, παρεμβάσεις της Εκκλησίας και παρεκκλησιαστικών οργανώσεων, προσφυγές στα δικαστήρια και πλείστα όσα πολεοδομικά και χωροταξικά προβλήματα.
Του Γιώργου Λιάλιου (εφημερίδα “Καθημερινή”)
Τη μονάδα ίδρυσε η εταιρεία Crem Services S.A., στην οποία συμμετέχουν ιδιώτες μέτοχοι κατά 70% (εταιρεία ΑΡΣΗ) και η Ελληνική Κοινωνία Αποτέφρωσης κατά 30%. Η δημιουργία της μονάδας αδειοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας το καλοκαίρι του 2018 και κατασκευάστηκε σε ένα έτος, με τον προϋπολογισμό της να ξεπερνά τα 4 εκατ. ευρώ. Η μονάδα άρχισε να λειτουργεί στις 30 Σεπτεμβρίου (ήδη έχουν πραγματοποιηθεί 15 αποτεφρώσεις) και χθες παρουσιάστηκε στα μέσα ενημέρωσης εν είδει εγκαινίων (αφού αγιασμός είναι μάλλον απίθανο να συμβεί).
«Η λειτουργία του πρώτου κέντρου αποτέφρωσης νεκρών στη χώρα μας αποτελεί ιστορικό γεγονός. Η αλλαγή των ταφικών εθίμων είναι από τις πιο δύσκολες και πιο αργά μεταβαλλόμενες συνήθειες σε μια κοινωνία», ανέφερε χθες ο Αντώνης Αλακιώτης, πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του αποτεφρωτηρίου. «Η χώρα μας δυστυχώς, για πολλούς και διάφορους λόγους, είναι η τελευταία στην Ευρωπαϊκή Ενωση η οποία αποκτά αποτεφρωτήριο. Μέχρι τώρα για την ικανοποίηση της τελευταίας επιθυμίας των συγγενών τους, οι οικογένειες μετέφεραν τις σορούς των στο εξωτερικό για αποτέφρωση».
Ταποτεφρωτήριο βρίσκεται στην περιοχή της Ριτσώνας, σχετικά κοντά στην εθνική οδό (η σήμανση είναι ακόμη ατελής). Ως προς τη λειτουργία, υπάρχουν πολλά σημεία που οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να προσέξουν. Κατ’ αρχάς, η αποτέφρωση προγραμματίζεται μόνο μέσω γραφείου τελετών και όχι απευθείας με το αποτεφρωτήριο. «Οταν μια οικογένεια έχει συγγενή που επιθυμεί να αποτεφρωθεί, απευθύνεται σε γραφείο τελετών το οποίο και αναλαμβάνει τη διαδικασία, εκδίδει τη ληξιαρχική πράξη θανάτου, προγραμματίζει την ημέρα και ώρα της τελετής και ανάλογα με τις εντολές της οικογένειας αν θα ακολουθήσει καφές ή γεύμα στον χώρο του αναψυκτηρίου», εξηγεί ο κ. Αλακιώτης. «Η αποτέφρωση κοστίζει 600 ευρώ όσον αφορά εμάς. Ωστόσο, δεν είναι αυτή η τελική τιμή, καθώς σε αυτήν προστίθενται οι υπηρεσίες του γραφείου τελετών, ανάλογα με το τι θα επιλεγεί. Υπολογίζω ότι μπορεί να κυμαίνεται μεταξύ 1.500-2.500 ευρώ, ποσό που εξακολουθεί να είναι πολύ φθηνότερο από τη μεταφορά στο εξωτερικό».
Να σημειωθεί ότι η διαδικασία της αποτέφρωσης γίνεται με ένα απλό φέρετρο αποκλειστικά από ξύλο, χωρίς βαφή, βερνίκι, επένδυση ή μεταλλικά μέρη – επομένως, όσοι επιλέγουν τη λύση αυτή είναι μάλλον ανούσιο να σπαταλήσουν χρήματα ζητώντας κάτι πιο πολυτελές, καθώς αυτό θα χρησιμοποιηθεί μόνο στη μεταφορά της σορού. Επιπλέον κόστος έχει και η τεφροδόχος, που ξεκινά από 26 ευρώ και φθάνει τα 588 ευρώ. Η μονάδα μπορεί να πραγματοποιεί έως 10 τελετές αποτέφρωσης την ημέρα, ενώ η Crem Services παρέχει δυνατότητα διασποράς της τέφρας στη θάλασσα, από αέρος ή στη φύση με επιπλέον χρέωση.
Η δε αποτέφρωση οστών (ύστερα από εκταφή) κοστίζει συνολικά περί τα 250 ευρώ και προγραμματίζεται πάλι με τη βοήθεια γραφείου τελετών. Να σημειωθεί ότι τα έξοδα της αποτέφρωσης καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία με τον ίδιο τρόπο που καλύπτεται μια κηδεία.
Ερωτώμενος για τη δυνατότητα συνδυασμού με θρησκευτική τελετή, ο κ. Αλακιώτης ήταν επιφυλακτικός. «Η Ιερά Σύνοδος επιτρέπει το τρισάγιο για όποιον επιλέξει να αποτεφρωθεί. Σε πολλές περιπτώσεις γνωρίζουμε ότι πραγματοποιείται και εξόδιος ακολουθία. Προσωπικά, πιστεύω ότι όπως η Εκκλησία υποστηρίζει ακόμη και αυτόν που τέλεσε βαρύτατα εγκλήματα ή έναν αυτόχειρα, με τον ίδιο παρηγορητικό ρόλο θα πρέπει να απευθύνεται σε μια οικογένεια που επέλεξε την αποτέφρωση».
Απλετο φως
Η μονάδα αποτέφρωσης νεκρών και οστών καταλαμβάνει 1.500 τ.μ. και βρίσκεται σε οικόπεδο 11 στρεμμάτων. Πρόκειται για μια σύγχρονη εγκατάσταση, η οποία περιλαμβάνει, εκτός από τον απαραίτητο μηχανολογικό εξοπλισμό, μια αίθουσα τελετών, αίθουσα αναμονής συγγενών, ένα αναψυκτήριο με αίθριο χώρο. Επίσης περιλαμβάνει εκθετήριο για την πώληση τεφροδόχων και «κοσμημάτων ενθύμησης», καθώς και τεφροφυλάκιο. Τις εγκαταστάσεις σχεδίασε το αρχιτεκτονικό γραφείο Monogon. «Βασική μας πρόθεση είναι ο χώρος να αποπνέει ηρεμία, να απαλύνει τον πόνο των ανθρώπων που τον επισκέπτονται για μια τελετή. Για τον λόγο αυτό χρησιμοποιήσαμε το φυσικό φως, που το εισάγουμε από ψηλά με φεγγίτες στους πιο “φορτισμένους” χώρους και το λευκό χρώμα στο κτίριο», εξηγούν η Ιόλη Ζαβιτσάνου και ο Βαγγέλης Ζούγλος, εκ της αρχιτεκτονικής ομάδας του έργου. «Σε επίπεδο όγκων το κτίριο είναι ήπιο, με στόχο την ένταξη στο περιβάλλον του». Να σημειωθεί ότι τη μελέτη φύτευσης πραγματοποίησε η Ελλη Παγκάλου. Τεχνικά, το αποτεφρωτήριο πληροί τους περιβαλλοντικούς όρους που έχει ορίσει ειδικά γι’ αυτές τις εγκαταστάσεις η πολιτεία. «Οι αέριοι ρύποι από τη αποτέφρωση ούτε είναι ορατοί ούτε έχουν οσμή, ενώ οι εκπομπές καταγράφονται σε πραγματικό χρόνο από σύστημα παρακολούθησης της εταιρείας, αλλά και τον προμηθευτή του μηχανολογικού εξοπλισμού. Τα φίλτρα που προβλέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι έξι φορές ακριβότερα από τον κλίβανο», εξηγεί ο κ. Αλακιώτης. Η διαδικασία πραγματοποιείται στους 850 βαθμούς Κελσίου και διαρκεί 75 λεπτά.
Η οδύσσεια που κράτησε περισσότερο από 20 χρόνια
Η λειτουργία του πρώτου αποτεφρωτηρίου στη χώρα μας είναι η κατάληξη μιας «μάχης» που ξεπέρασε τα 20 χρόνια. Υπέρ της αποτέφρωσης πολέμησαν επώνυμοι και ανώνυμοι πολίτες, καθώς και η Ελληνική Κοινωνία Αποτέφρωσης. «Την ιδρύσαμε το 1996 με σκοπό να προσεγγίσουμε βουλευτές και να τους εκθέσουμε το ζήτημα», λέει στην «Κ» ο κ. Αλακιώτης. «Προς έκπληξή μας, ήταν πολλοί οι βουλευτές που ήθελαν να βοηθήσουν. Ο νομικός Αντώνης Βγόντζας μάς ετοίμασε το πρώτο σχέδιο νόμου. Μαζέψαμε 150 υπογραφές και είδαμε τον πρόεδρο της Βουλής Πάνο Σγουρίδη. Εκείνος μας εξήγησε ότι δύσκολα θα προτεινόταν ολόκληρο σχέδιο νόμου και μας το συνέπτυξε σε μια τροπολογία, την οποία υποστήριξαν βουλευτές από όλα τα κόμματα, όμως τελικά δεν έγινε δεκτή. Το 2004 σε επαφή με τον υπουργό Κώστα Σκανδαλίδη συντάξαμε μια νέα τροπολογία, την οποία υπέγραψαν πολλοί βουλευτές όπως ο Κουβέλης, η Μπακογιάννη, ο Εβερτ. Ομως ήταν κοντά στις εκλογές και δεν πέρασε πάλι. Η κ. Μπακογιάννη βοήθησε το 2006 ως δήμαρχος Αθηναίων και σε συνεννόηση με τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο και τον υπουργό Εσωτερικών Προκόπη Παυλόπουλο εγκρίθηκε η πρώτη τροπολογία, που επέτρεψε (έστω με αυστηρούς όρους, αφού ξεκάθαρα απέκλειε τους ορθόδοξους) την αποτέφρωση νεκρών».
Πέρασαν τρία χρόνια για να εγκριθούν οι προδιαγραφές το 2009 από την υπουργό Περιβάλλοντος Τίνα Μπιρμπίλη. «Η αρχική πρόβλεψη ήταν τα αποτεφρωτήρια να γίνονται σε νεκροταφεία, κάτι που αποδείχθηκε πολύ δεσμευτικό. Με την ανιδιοτελή βοήθεια των Αλεβιζάτου και Κιουσοπούλου συντάχθηκε νέα ρύθμιση που έλυσε το 2014 τα θέματα χωροθέτησης. Ομως το αποτεφρωτήριο έπρεπε να γίνει υποχρεωτικά από δήμο. Καθώς τα χρόνια περνούσαν, κανένας δήμος δεν προχωρούσε. Ετσι το 2017, ο κ. Σκουρλέτης έδωσε με ρύθμιση τη δυνατότητα να ιδρύονται αποτεφρωτήρια από ιδιώτες, λύνοντας οριστικά το θέμα», λέει ο κ. Αλακιώτης. «Το πολιτικό κόστος ήταν ένα ζήτημα “βαρύ” για το πολιτικό προσωπικό. Χαρακτηριστικό είναι ότι τον νόμο για την αποτέφρωση τον έκανε η Νέα Δημοκρατία και την ιδιωτική πρωτοβουλία ο ΣΥΡΙΖΑ».
Αρκετοί δήμοι, όπως οι Αθηναίων, Πατρέων, Θεσσαλονίκης κ.ά. έχουν ξεκινήσει διαδικασίες για τη δημιουργία αποτεφρωτηρίων. «Το 2011 ο Δήμος Ζωγράφου ενέκρινε τη χωροθέτηση αποτεφρωτηρίου στο κοιμητήριό του και μετά ανακάλυψε… ότι δεν ανήκει στον δήμο, το διεκδικούσε το υπουργείο Αμυνας και το Πανεπιστήμιο. Τον Νοέμβριο του 2017, όταν ήρθε στο δημοτικό συμβούλιο Αθηναίων η χωροθέτηση του αποτεφρωτηρίου στον Ελαιώνα, οι διαμερισματικοί σύμβουλοι ακόμα και του Καμίνη ωρύονταν, με απειλές, ύβρεις, κατάρες! Δυστυχώς ο κόσμος δεν έχει εξοικειωθεί ακόμα με το θέμα. Σε όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες τα αποτεφρωτήρια είναι μέσα στις πόλεις, δίπλα σε σπίτια, σε σχολεία, σε χώρους αθλητισμού. Ισως σε 30-40 χρόνια να μας φαίνεται πιο φυσιολογικό».
Σταθερά αρνητική η θέση της Εκκλησίας
Αρνητική είναι η θέση της Εκκλησίας στην καύση των νεκρών, και έχει καταγραφεί τόσο σε επίσημες αναφορές της όσο και σε δηλώσεις μητροπολιτών. Ενδεικτικά, το 2014 η Διαρκής Ιερά Σύνοδος απαγόρευσε την τέλεση νεκρώσιμης ακολουθίας και μνημοσύνου για όσους επέλεγαν την καύση. Χαρακτηριστικά, η σχετική εγκύκλιος που εστάλη τότε στις μητροπόλεις ανέφερε ότι «η Εκκλησία δεν δέχεται για τα μέλη της την αποτέφρωση του σώματος», προσθέτοντας πως «η αποτέφρωση του σώματος δεν είναι σύμφωνη προς την πράξη και παράδοση της Εκκλησίας για θεολογικούς, κανονικούς και ανθρωπολογικούς λόγους». Πάντως, σύμφωνα με την εγκύκλιο, επιτρεπόταν στους μητροπολίτες να δώσουν την άδεια για τέλεση τρισάγιου, κάτι που γινόταν μέχρι σήμερα πριν από τη μεταφορά και αποτέφρωση στο εξωτερικό.
Το 2016, η ΔΙΣ τοποθετήθηκε εκ νέου επί του θέματος, λέγοντας ότι δεν είναι «αξιοπρεπές για τον νεκρό να καεί σε κλίβανο» και ότι θεωρεί το ανθρώπινο σώμα ναό του Αγίου Πνεύματος, στοιχείο της υποστάσεως του ανθρώπου, που έχει πλασθεί κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού και για τον λόγο αυτό η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση αντιμετωπίζει το νεκρό σώμα όχι ως «στερεό απόβλητο» (με τον τρόπο αυτό παραπέμπει ευθέως στη διαδικασία της ανακύκλωσης απορριμμάτων), όπως όσοι τάσσονται υπέρ της αποτέφρωσης, αλλά το περιβάλλει με σεβασμό και τιμή ως έκφραση αγάπης προς το κεκοιμημένο μέλος της.
Μάλιστα, η ΔΙΣ έχει περιγράψει τη διαδικασία καύσης κάνοντας λόγο για κατ’ ευφημισμόν αποτέφρωση. «Μετά την καύση της σορού σε κλίβανο, ο ανθρώπινος σκελετός ρίχνεται σε ηλεκτρικό σπαστήρα (μίξερ, cremulator), θρυμματίζεται και μετατρέπεται σε σκόνη», ανέφερε. Ακόμη, η Ιερά Σύνοδος ξεκαθάρισε ότι για να αποφευχθεί οποιαδήποτε θεολογική, κανονική, ανθρωπολογική εκτροπή «απαραίτητος είναι ο σεβασμός των θρησκευτικών πεποιθήσεων και η διακρίβωση της οικείας βουλήσεως του κεκοιμημένου και όχι η βούληση ή η δήλωση των οικείων του».
