Τρίτη, 26 Αυγούστου, 2025
ΑρχικήΓαστρονομίαΚούλουμα, η αφθονία της ημέρας και η κοιλιά περίδρομο

Κούλουμα, η αφθονία της ημέρας και η κοιλιά περίδρομο

|

Κούλουμα… το τέλος , ο επίλογος των βακχικών εορτών της Αποκριάς και η έναρξη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής με ολοκλήρωση τον εορτασμό του Αγίου Πάσχα

Με την ονομασία Κούλουμα χαρακτηρίζεται ο υπαίθριος πανηγυρισμός της Καθαρά Δευτέρας που σηματοδοτεί την έναρξη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, της νηστείας του Πάσχα. Δεν έχει εξακριβωθεί η αρχαία προέλευση της εορτής αυτής, που αποτελεί θρησκευτική εορτή και εορτάζεται αμέσως μετά τη λήξη της Αποκριάς. Η γιορτή αυτή είναι πανελλήνια και κατ’ άλλους έχει αθηναϊκή καταγωγή, ενώ κατ’ άλλους βυζαντινή. Από τους λαογράφους θεωρείται ο επίλογος των βακχικών εορτών της Αποκριάς, οι οποίες ουσιαστικά αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη και τελειώνουν την Καθαρά Δευτέρα.

Της Ελένης Μπλάντα (εκπαιδευτικός)

Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί «καθαρίζονταν» πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο. Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού, το χριστιανικό Πάσχα

Διάφορες εκδοχές υπάρχουν για την ετυμολογία της λέξης «Κούλουμα». Σύμφωνα με τον  Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, η λέξη προέρχεται από το λατινικό «Cumulus» (κούμουλους) που σημαίνει αφθονία, σωρός καθώς  εκείνη την  ημέρα κουβαλούν στην εξοχή αφθονία τροφίμων. Με λίγα λόγια σημαίνει το τέλος της Απόκριας. Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης, γλωσσολόγος, φιλόλογος αναφέρει και μια άλλη πιθανή εκδοχή, από το «κούλουμος» , που σημαίνει γεμάτος και το οποίο με τη σειρά του προέρχεται από  το λατινικό «culmus» που σημαίνει κορυφή. Στην Κωνσταντινούπολη γιορταζόταν έντονα κάτι παρόμοιο από πλήθος κόσμου που συγκεντρωνόταν σε έναν από τους επτά λόφους της πόλης και συγκεκριμένα σ΄ εκείνον του ελληνικού οικισμού των «Ταταούλων».

Ωστόσο υπάρχει και μια άλλη εκδοχή όμως που λέει ότι προέρχεται από μία άλλη λατινική λέξη, τη λέξη «columna», που σημαίνει κολόνα (και όχι «κολώνα», όπως προφανώς  έχουμε συνηθίσει). Κι αυτό μάλιστα , καθώς  το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα γινόταν στους Στύλους (Κολόνες) του Ολυμπίου Διός, όπου οι Αθηναίοι των αρχών του περασμένου αιώνα συνήθιζαν να συρρέουν προκειμένου τα γιορτάσουν τα Κούλουμα.  Με αυτόν τον τρόπο χαρακτηρίζεται εν μέρει  ο υπαίθριος πανηγυρισμός της «Καθαρής Δευτέρας».

Στην Αθήνα, από πολλές δεκαετίες προ του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα Κούλουμα εορτάζονταν στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου, όπου οι Αθηναίοι τρωγόπιναν καθισμένοι στους βράχους από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του ήλιου. Οι περισσότεροι χόρευαν υπό τους ήχους πλανόδιων μουσικών, κατά παρέες, είτε δημοτικούς είτε λαϊκούς χορούς υπό τους ήχους λατέρνας. Το σούρουπο όλοι οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας έστηναν λαμπρό χορό – κυρίως τσάμικο – γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός παρουσία των Βασιλέων και πλήθους κόσμου.

 Όποια όμως κι αν είναι η ρίζα της λέξης, απ’ όπου κι αν προέρχεται, τα κούλουμα είναι μια καλή ευκαιρία για όλους να διασκεδάσουν κοντά στην φύση. Οι εορτάζοντες τα Κούλουμα τρώνε άζυμο άρτο (λαγάνα), ενώ καταναλώνουν κυρίως νηστίσιμα φαγητά, τα λεγόμενα σαρακοστιανά όπως π.χ. ταραμά, ταραμοσαλάτα, θαλασσινά, ελιές, κρεμμύδια, διάφορα λαχανικά, χαλβά. Σε πολλούς Δήμους της χώρας η προσφορά φασολάδας και νηστίσιμων στους δημότες ρέει άφθονη.  Η έντονη αθυροστομία και η καυστική σάτιρα είναι από τα χαρακτηριστικά της Καθαράς Δευτέρας σε πολλούς εορτασμούς της ανά την επικράτεια.

Σήμερα, τα Κούλουμα εορτάζονται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας μαζί με το κύριο της ημέρας έθιμο του πετάγματος του χαρταετού. Έθιμο  που ήρθε από την Κίνα με εφευρέτη τον στρατηγό Χο Σιν το 206 π.χ. Το έθιμο του χαρταετού το συναντούμε σε όλη  την Ελλάδα με διάφορες ονομασίες όπως  “αετός”, “μύλος”, “ψαλίδα”,  “άστρο”, “φωτοστέφανο”. Οι Επτανήσιοι τον ονόμαζαν “φυσούνα”, οι Πόντιοι “πουλία”,οι Θρακιώτες “πετάκια”, οι Σμυρνιοί “τσερνέκια” και οι Κωνσταντινοπολίτες “ουτσουρμάδες”. Ονομασίες που παραπέμπουν άλλες στο σχήμα του χαρταετού και άλλες στη σχέση του με τον αέρα. Σε κάποιες περιοχές όπως στον Πεντάλοφο Κοζάνης, οι ντόπιοι δεν πετούν χαρταετό την Καθαρά Δευτέρα, αλλά αυτοσχέδια μικρά αερόστατα που έχουν κατασκευάσει οι ίδιοι.

Την Καθαρά Δευτέρα κανείς σχεδόν δεν εργάζεται. Το μόνο που ουσιαστικά  επιτρέπεται είναι ο καθαρισμός (Καθαρή) των διάφορων  σκευών από τα λίπη, και μάλιστα με σταχτόνερο. Στην Ήπειρο για παράδειγμα οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα λίπη της αποκριάς με ζεστό σταχτόνερο μέχρι ν’ αστράψουν και βάφουν άσπρα τα πεζοδρόμια. Στον Πόρο συναντάμε το «ξάρτυσμα», το καθάρισμα δηλαδή των μαγειρικών σκευών από τα λίπη και τα υπολείμματα από το φαγοπότι της αποκριάς.

Με πληροφορίες: λεξικό Μπαμπινιώτη, “λαογραφία στην Ελλαδα” του Πολίτη και wikipedia.org

 


Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

Νάξος – Φιλώτι: Παρουσίαση του 14ου τόμου των «ΝΑΞΙΑΚΩΝ» στη μνήμη Στεφ. Εμμ. Ψαρρά

Η Ομοσπονδία Ναξιακών Συλλόγων τιμά τη μνήμη του Στέφανου Εμμ. Ψαρρά με την παρουσίαση της νέας επετηρίδας στο Πολιτιστικό Κέντρο Φιλωτιτών.

Σίκινος: Το «έθιμο της βουτιάς» που αποχαιρετά τα πλοία στο λιμάνι (video)

Δεκάδες νέοι και παιδιά βούτηξαν στη θάλασσα αποχαιρετώντας το τελευταίο πλοίο του καλοκαιριού, σε ένα άτυπο έθιμο που έχει γίνει σήμα κατατεθέν του νησιού.

Νάξος – Κινηματογραφική Λέσχη: Προβολή της ταινίας «Ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί» των αδελφών Κοέν (video)

Τετάρτη 27 Αυγούστου 2025, ώρα 21:30 – Στην αυλή του Πολιτιστικού Κέντρου (πρώην Σχολή Ουρσουλινών), Κάστρο Χώρας Νάξου.

Νάξος: Διήμερο ακολουθιών και λιτάνευση της Ιεράς Εικόνας της Παναγίας Παντανάσσης (πρόγραμμα)

Η Ιερά Μητρόπολη Παροναξίας ανακοινώνει το πρόγραμμα του εορτασμού στις 30 και 31 Αυγούστου με κορύφωση την Αρχιερατική Θεία Λειτουργία προεξάρχοντος του Σεβ. Μητροπολίτου κ. Καλλινίκου.

Δ. Λιανός: Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο & Τοπικά Σχέδια Δράσης για τα νησιά στις Μικρές Κυκλάδες

Ο Δήμαρχος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων ανακοίνωσε πρωτοβουλίες για Κουφονήσι, Σχοινούσα, Δονούσα και Ηρακλειά, στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης.

Πανναξιακός Α.Ο.: Ο Victor Asamoah νέος προπονητής της ανδρικής ομάδας

Με εμπειρία άνω των 20 ετών και δίπλωμα UEFA A License, ο Victor Asamoah αναλαμβάνει τα ηνία του Πανναξιακού Α.Ο.

Εκτακτο: Τροχαίο στο δρόμο προς το αεροδρόμιο της Νάξου

Αυτοκίνητο κατέληξε σε τάφρο στον δρόμο Χώρας – Αεροδρομίου. Σώα η οδηγός, νέα ερωτήματα για το οδικό δίκτυο της Νάξου.

ΙΑ΄ Studium Historicorum Ecclesiasticorum στη Νάξο, χίλια χρόνια από την παρακαταθήκη του Βασιλείου Β΄ (πρόγραμμα)

Από 26 έως 28 Αυγούστου 2025 η Νάξος φιλοξενεί το διεθνές συνέδριο εκκλησιαστικής ιστορίας, αφιερωμένο στον Αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄.

«Λευτεριά στην Παλαιστίνη» – Ηχηρό μήνυμα από τη Νάξο στη συγκέντρωση αλληλεγγύης (video)

Η ομιλία της προέδρου της ΕΛΜΕ Νοτίων Κυκλάδων, Μαρίας Ζευγώλη, στην πλατεία Μανδηλαρά (24/08) καταδίκασε τη γενοκτονία στη Γάζα, την υποκρισία των δυτικών κυβερνήσεων και τη συνεργασία της Ελλάδας με το Ισραήλ, καλώντας σε μαζική κινητοποίηση. (video)

Τσάμπιονς Λινγκ: Η Πάφος παίζει τα ρέστα της και γράφει ιστορία

Μετά το σπουδαίο 2-1 στο Βελιγράδι, η Πάφος διεκδικεί απόψε την πρόκριση στη League Phase του Champions League απέναντι στον έμπειρο Ερυθρό Αστέρα.

Εκτακτο: Ατύχημα στον επαρχιακό δρόμο προς το αεροδρόμιο, τι συνέβη

Λίγο πριν τις 8 το βράδυ σημειώθηκε ατύχημα στον δρόμο Χώρας - Αεροδρομίου, τι συνέβη

Τραγωδία στη Νάξο: 20χρονος νεκρός και 17χρονος σοβαρά τραυματίας σε τροχαίο

Θλίψη στη Νάξο: 20χρονος νεκρός και 17χρονος σοβαρά τραυματίας σε τροχαίο τα ξημερώματα της Τρίτης. Η ανακοίνωση της Αστυνομίας.

Νάξος: Συμμορία διαρρηκτών με λεία άνω των 120.000 ευρώ – Συνελήφθη 33χρονος

Αστυνομικοί του Α.Τ. Νάξου και Μικρών Κυκλάδων εξάρθρωσαν κύκλωμα που «χτυπούσε» σπίτια και τουριστικά καταλύματα – Δώδεκα οι εξιχνιασμένες κλοπές.

Ασφυξία στο λιμάνι της Νάξου – Μαζική επιστροφή εκδρομέων και το διαχρονικό ζήτημα των υποδομών

Με χιλιάδες ταξιδιώτες να επιστρέφουν, η Νάξος βρέθηκε ξανά αντιμέτωπη με το αδιαχώρητο στο λιμάνι και την ανάγκη για νέο σύγχρονο λιμενικό έργο.

Εσπερινό ΓΕ.Λ. Νάξου: Θλίψη για τον άδικο χαμό του μαθητή Χύκα Μικέλ

H σχολική κοινότητα αποχαιρετά τον 20χρονο μαθητή με λόγια αγάπης και συγκίνησης – Συλλυπητήρια στην οικογένεια και ευχές ανάρρωσης στον τραυματισμένο φίλο του.

Εκτακτο: Τροχαίο στο δρόμο προς το αεροδρόμιο της Νάξου

Αυτοκίνητο κατέληξε σε τάφρο στον δρόμο Χώρας – Αεροδρομίου. Σώα η οδηγός, νέα ερωτήματα για το οδικό δίκτυο της Νάξου.

Νάξος – “Σώστε τις παραλίες”: Μετά από μισό αιώνα κατεδαφίζεται το αυθαίρετο ξενοδοχείο στο Αλυκό Νάξου

Ένα εμβληματικό έργο αποκατάστασης ξεκινά: η φύση παίρνει πίσω τον χώρο που της ανήκει

Διάψευση από τον Δήμο Κέας για φημολογούμενα κρούσματα γαστρεντερίτιδας

«Ανυπόστατες οι αναφορές για εκατοντάδες περιστατικά και θάνατο – Σταθερά μειούμενα τα κρούσματα μετά τον Δεκαπενταύγουστο»

Νάξος: Νέα προγραμματισμένη διακοπή ρεύματος τη Δευτέρα 25 Αυγούστου

Από τις 05:00 έως τις 07:00 το πρωί – Δεύτερη συνεχόμενη ημέρα με διακοπές ηλεκτροδότησης στο νησί

Εκτακτο: Δυστύχημα με έναν νεκρό στη πόλη της Νάξου

Νάξος και δυστύχημα με έναν νεκρό και έναν σοβαρά τραυματία στη πόλη της Νάξου -τι συνέβη;