Σάββατο, 2 Αυγούστου, 2025
ΑρχικήΓαστρονομίαΗ ιδιαίτερη Γαστρονομία των Κυκλάδων

Η ιδιαίτερη Γαστρονομία των Κυκλάδων

|

Μια ωδή στην Κυκλαδίτικη Κουζίνα και Διατροφή 

Τα 24 κατοικημένα Κυκλαδονήσια, μια φούχτα θαλασσοδαρμένης γης στο κέντρο του Αιγαίου Πελάγους, κουβαλούν πίσω τους ιστορίες αιώνων. Με ονομασία παρμένη από το «κύκλωμα» της Δήλου, της γενέτειρας του Απόλλωνα και της Άρτεμης, οι Κυκλάδες αναπτύχθηκαν κυρίως χάρις στην εκμετάλλευση του μοναδικού αγαθού που είχαν σε αφθονία, της πέτρας. Ένα υλικό που στην αρχή έμοιασε με κατάρα αλλά στην πορεία μετά από πολύ μόχθο έγινε η βάση του «Πετραίου πολιτισμού» των Κυκλάδων. Με την πέτρα οι Κυκλαδίτες φτιάξαν τις πεζούλες στις άγονες πλαγιές των λόφων -μικρές λωρίδες γης για να καλλιεργήσουν τα προς το ζην- κατόπιν τα σπίτια τους, τα πατητήρια, τα λιοτρίβια, τους ναούς τους, και τέλος δώσαν τις καταπληκτικές μορφές στους θεούς τους, χρησιμοποιώντας το ανεπανάληπτο παριανό μάρμαρο. Ταξίδεψαν, συμμετείχαν σε κοινοπολιτείες, μπήκαν στο μάτι πολλών κατακτητών που τα επιβουλεύτηκαν, γιατί ήσαν σπουδαίοι σταθμοί ανεφοδιασμού στις μεγάλες ρότες που συνέδεαν την Κωνσταντινούπολη με την Βενετιά, την Αλεξάνδρεια και την Μέση Ανατολή.

n-cyclades-large570.jpg

Ταυτόχρονα, άλλα Κυκλαδονήσια -τα μικρότερα- γινήκαν ορμητήρια πειρατών που στόχευαν τους περαστικούς εμπορικούς στόλους. Φράγκοι, Βενετσιάνοι, Οθωμανοί, Μαλτέζοι πειρατές άφησαν, άλλοι πολύ, άλλοι λιγότερο, τη σφραγίδα τους στις ντόπιες κοινωνίες. Τις περισσότερες φορές οι κατακτητές ήσαν σκληροί και ανελέητοι, σίγουρα όμως μπόλιασαν τους Κυκλαδίτες με την ικανότητα να ανταπεξέρχονται στις δυσκολίες και να συναλλάσονται με διαφορετικούς πολιτισμούς, κάτι που αποδείχτηκε ιδιαιτέρως χρήσιμο τη σύγχρονη περίοδο της τουριστικής ανάπτυξης. Κυκλαδίτικος πολιτισμός, ένας πολιτισμός της λιγοστής γης και της απέραντης θάλασσας, του μέτρου και της λιτότητας, της εσωστρέφειας και της ανοιχτοσύνης. Στοιχεία που θα τα βρούμε και στην Κυκλαδική κουζίνα.
Εδώ θα βρούμε γεύσεις κοινές που χαρακτηρίζουν όλα τα Κυκλαδονήσια και άλλες ξεχωριστές που βοηθούν κάθε νησί να διαμορφώσει τη δική του ιδιαίτερη γαστρονομική ταυτότητα. Κοινό κλίμα, κοινά εδάφη, αλλά πόσο διαφορετικές αντιμετωπίσεις, πόσοι διαφορετικοί τρόποι!

original_1.jpg

Ο βασικός κορμός του γαστρονομικού πολιτισμού των Κυκλάδων είναι: η ελιά, το στάρι, και το κρασί – η τριλογία της Μεσογείου κατά τον ιστορικό Fernand Braudel – αλλά και η τριλογία της ελληνικής μυθολογίας από τις αντίστοιχες προστάτιδες των καλλιεργειών: την Ελαϊδα, τη Σπερμώ και την Οινώ. Μαζί με τα οπωρικά, τα όσπρια, τα λαχανικά, το μέλι, μικρές ποσότητες κρεάτων, τα γαλακτοκομικά και κάθε λογής ψάρια και λαχανικά, αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία στηρίχτηκε και αναπτύχθηκε ο ιδιαίτερος και γευστικότατος κυκλαδίτικος γαστρονομικός πολιτισμός.

Στα κοινά χαρακτηριστικά των νησιών είναι τα αμέτρητα κατσίκια, που βόσκουν την άρμη της θάλασσας πάνω στα εκατοντάδες βοτάνια και αγριόχορτα παρέχοντας ιδιαίτερα νόστιμα κρέατα και γάλατα. Τα κατσικάκια μαγειρεύονται ποικιλοτρόπως, καρυκευμένα με άγρια βότανα, στο φούρνο ή στην κατσαρόλα με πιο γνωστές εκδοχές, τη ζούλα βραστή στη Νάξο, το κατσικάκι κοκκινιστό με τα ματσάτα στη Φολέγανδρο, το κατσικάκι μαστέλο στην Σίφνο, το κατσικάκι πατατάτο στη Φολέγανδρο κλπ. Ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό της μαγειρικής των Κυκλάδων, είναι οι αμέτρητοι κεφτέδες από λαχανικά, χορταρικά και όσπρια, δηλαδή οι «ψευτοκεφτέδες» (χωρίς κρέας) ή αλλιώς οι κεφτέδες τους φτωχών, με πιο γνωστούς τους ντοματοκεφτέδες, κολοκυθοκεφτέδες, ρεβιθοκεφτέδες, χορτοκεφτέδες, μαραθοκεφτέδες, αμανιτοκεφτέδες, χταποδοκεφτέδες, κτλ.

Αλλά και από τόπο σε τόπο συναντάμε προϊόντα ή συνταγές ξεχωριστές όπως η φουρτάλια της Άνδρου, οι αγγινάρες της Τήνου, η λούζα, τα λουκάνικα και η μόστρα της Μυκόνου, η φάβα και τα ντοματάκια Σαντορίνης, η λαδένια της Κιμώλου, η καρπουζένια και η καλασούνα της Φολεγάνδρου. Σε γενικές γραμμές, στα νησιά των Κυκλάδων, οι νοικοκυρές αξιοποιώντας τα πάντα, ανάλογα τον τόπο και την εποχή, ξεδιπλώναν την φαντασία τους για να σπάσουν την μονοτονία των λίγων τροφίμων και να δημιουργήσουν μια ποικιλία στο καθημερινό γεύμα των οικογενειών τους.

Η Γαστρονομία των Κυκλάδων δεν περιορίζεται όμως μόνο στα τοπικά προϊόντα, στις συνταγές και τις τοπικές κουζίνες αλλά αναπτύσσεται σ’ ένα ολόκληρο σύμπαν που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του κυκλαδικού πολιτισμού.

Αν για τη σύγχρονη εποχή μας το φαγητό, από ζωτική αναγκαιότητα για επιβίωση, έχει εξελιχθεί σε μείζονα απόλαυση και σε καθοριστική ένδειξη του κοινωνικού στάτους, στις Κυκλάδες μέχρι πριν μισό αιώνα δεν ήταν παρά η ιστορία των προσπαθειών του πληθυσμού να τραφεί και να επιβιώσει. Και δεν είναι τυχαίο ότι το μεγαλύτερο κομμάτι του υλικού και του άυλου πολιτισμού αφορούσε την παραγωγή προϊόντων, την μετατροπή τους σε τρόφιμα και κατόπιν σε τροφή. Οι πεζούλες στις πλαγιές των λόφων – αυτές οι πανέμορφες «ρυτίδες γης» – κατασκευάστηκαν για να δημιουργηθεί έδαφος για τις καλλιέργειες, οι ανεμόμυλοι κι οι νερόμυλοι γιά το άλεσμα του σταριού, τα λιοτρίβια για την παραγωγή του λαδιού, τα οινοποιεία και οι κάναβες για την παραγωγή και την αποθήκευση του κρασιού, αλλά και οι φούρνοι, οι περιστεριώνες, τα καϊκια, τα βαρέλια, τα καλάθια φτιάχτηκαν ως αναγκαίο μέρος της παραγωγικής αλυσσίδας της διατροφής.

original_2.jpg

Η περίοδος του 1950 -1970 ήταν η εποχή που οι Κυκλάδες ερήμωσαν λόγω της εσωτερικής μετανάστευσης, όταν οι άνθρωποι πήγαν στην Αθήνα για να αναζητήσουν δουλειά και μια καλύτερη ζωή. Όταν άρχισε να αναπτύσσεται ο τουρισμός, στα μέσα της δεκαετίας του ’70, παρόλο που δόθηκε μια ανάσα απασχόλησης στα νησιά, δεν δόθηκε καμία σημασία στο ρόλο που θα μπορούσαν να παίξουν οι τοπικές γαστρονομίες, που βρίσκονταν έτσι κι αλλιώς σε πλήρη ανυποληψία.

Μόνο μετά το 2000 ξεκίνησε η μεγάλη επανάσταση και η επιστροφή στις ρίζες των τοπικών κουζινών. Η αλήθεια είναι οτι μόνο από τότε οι τοπικές κοινωνίες των νησιών αρχίζουν να αξιοποιούν συστηματικά τη γαστρονομική κληρονομιά τους, τόσο στα αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα, όσο και στα εδέσματα και τα κρασιά, επιδιώκοντας να τονώσουν την οικονομία τους και να ενισχύσουν την τουριστική ταυτότητά τους.

Εκτός των προϊόντων και των εδεσμάτων που απέκτησαν ήδη μια διεθνή αναγνώριση και μια αυξανόμενη ζήτηση, όπως τα κρασιά από τις γνωστές ποικιλίες του ασύρτικου, του μαυροτράγανου, της μονεμβασιάς, ή τα τρόφιμα όπως η σαντορινιά φάβα, το τοματάκι, η ναξιώτικη γραβιέρα, η μυκονιάτικη κοπανιστή, είναι συγκινητικό το ότι κάθε νησί παλεύει να αναδείξει τις ιδιαίτερες γευσεις του όπως π.χ τα τυράκια του, όπως το πέτρωμα και το στρογγυλό στην Τήνο, η μανούρα στην Σίφνο, η γραβιέρα και το αρσενικό στη Νάξο, η ξινομυζήθρα στην Πάρο, το σκοτύρι και το νιώτικο στην Ίο, η τυροβολιά και η κοπανιστή στη Μύκονο, το σούρωμα και το μελίχλωρο στη Φολέγανδρο, το Σαν Μιχάλη στη Σύρο και να τα επιβάλει ως γαστρονομικούς πρεσβευτές. Όπως ιδιαίτερα συγκινητικό είναι να βλέπεις σιγά-σιγά το κάθε νησί να αποκτά τα σύγχρονα οινοποιεία του και όχι μόνο στα γνωστά -όπως στη Σαντορίνη με τα 17 οινοιποιεία της- αλλά και στ’ άλλα μικρά, όπως οι Λειψοί, το μικρό αυτό νησάκι της άγονης γραμμής που απέκτησε σύγχρονο οινοποιείο και δημιουργεί κρασιά από τοπικές ποικιλίες, όπως το φωκιανό.

Οι προσπάθειες που έχουν γίνει μέχρι τώρα για την ανάδειξη των τοπικών γαστρονομιών στηρίζονται κυρίως σε μεμονωμένες ιδιωτικές αλλά και σε συλλογικές πρωτοβουλίες, που όμως λειτουργούν χωρίς σχεδιασμό. Πώς όμως θα μπορούσε να οργανωθεί ο γαστρονομικός τουρισμός των Κυκλάδων σε τοπική βάση και πώς θα γινόταν εφικτό να μετατραπούν τα νησιά σε γαστρονομικούς προορισμούς; Η σκέψη που μπορεί να δώσει λύση σε αυτή την κατεύθυνση είναι να δημιουργηθούν από τα Δίκτυα Γαστρονομίας, στα οποία θα συμμετέχουν όλοι οι φορείς της γαστρονομίας του τόπου (παραγωγοί, έμποροι, εστιάτορες, σεφ, τοπική αυτοδιοίκηση). Ήδη η ιδέα αυτή ωριμάζει στα Κυκλαδονήσια, με πρώτη και καλύτερη την Σαντορίνη.

Τα τοπικά Δίκτυα Γαστρονομίας απαιτούν μια ανάπτυξη που θα στηριχθεί σε τρεις παραμέτρους, παρμένες από τις βασικές και αρχέγονες έννοιες της ελληνικής γλώσσας. Στον Λόγο, το Ήθος και τον Μύθο.

Ο Λόγος, δηλαδή η λογική, θα χρειαστεί στην αναλυτική καταγραφή όλων των αξιών και των κριτηρίων που θα διαμορφώσουν το γαστρονομικό χαρτοφυλάκιο κάθε περιοχής (Τοπία, τόποι, καλλιέργειες, προϊόντα, παραγωγοί, ταβέρνες, καφενεία, μουσεία γαστρονομίας, πανηγύρια, αξιοθέατα και γιορτές γαστρονομίας).

Το Ήθος θα χρειαστεί πολλαπλώς. Ήθος απέναντι στο προϊόν, δηλαδή στην εντοπιότητα, τον σεβασμό του τόπου και την ποιότητα. Ήθος και εντιμότητα απέναντι στο πελάτη. Ήθος συλλογικό, όπου το συλλογικό ενδιαφέρον να βαδίζει παράλληλα με τις προσωπικές φιλοδοξίες. Δημιουργία συνεργιών και πνεύματος συλλογικής και συνεργατικής δουλειάς.

Τέλος το Μύθο, δηλαδή τη δημιουργία ενός σύγχρονου αφηγήματος που θα περιλαμβάνει όλες τις αξίες της γαστρονομικής κληρονομιάς του νησιού, αλλά και τις σύγχρονες δημιουργικές τάσεις. Το αφήγημα αυτό, προϊόν γνώσης και αγάπης για κάθε νησί, θα πρέπει να προβληθεί κατά τον πιο πειστικό και εντυπωσιακό τρόπο μέσω των ΜΜΕ, στοχευμένα στο κοινό των αγορών που ενδιαφέρουν κάθε τόπο.

Η γαστρονομία των Κυκλάδων κάνει τα πρώτα βήματα χειραφέτησής της. Ας βάλουμε ένα χεράκι όλοι μας για να την βοηθήσουμε να στεριώσει. Για την οικονομία των τόπων, για την αναβαθμιση των τουριστικών μας υπηρεσιών, για την πολιτιστική μας αυτοπεποίθηση, αλλά βεβαίως και για την προσωπική μας ευχαρίστηση!

 

photo credits: Γιώργος Πίττας


Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

Άνδρος – Λειψυδρία: Τέσσερις μονάδες αφαλάτωσης και χρηματοδότηση 190.000 ευρώ

Με σχέδιο άμεσης παρέμβασης, το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής σε συνεργασία με τον Δήμο Άνδρου επιχειρεί να ανακουφίσει το νησί από την οξεία λειψυδρία, μέσα από μονάδες αφαλάτωσης και γεωτρήσεις.

Hellenic Highspeed: Επιχείρηση ανάσυρσης του καταπέλτη με εκσκαφέα στα Κατάπολα

Από το απόγευμα του Σαββάτου παραμένει ακινητοποιημένο το πλοίο – Επιχείρηση ανάσυρσης του καταπέλτη με εκσκαφέα στα Κατάπολα

Beach Party 2025 στον Αμμίτη για καλό σκοπό – Επιστρέφει πιο δυνατό από ποτέ!

Στις 5 Αυγούστου στην Παραλία Αμμίτης – Πολιτιστικοί Σύλλογοι ενώνουν δυνάμεις σε ένα καλοκαιρινό πάρτι με μουσική, φαγητό και φιλανθρωπική διάθεση

Σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης 39 Δήμοι της Ελλάδας λόγω λειψυδρίας, SOS από το Αιγαίο και την Κρήτη

Η Ελλάδα «στεγνώνει»: Δήμοι από το Αιγαίο μέχρι τη Θράκη ζητούν βοήθεια – Η ανεπάρκεια νερού γίνεται καθημερινή απειλή για πολίτες, γεωργία και τουρισμό

Νάντια Σαλτερή: «Ο Μητσοτάκης έχασε τους ψηφοφόρους του Κέντρου – Επιστρέφουμε με αίτημα Προανακριτικής»

Η Τομεάρχης Ισότητας του ΠΑΣΟΚ εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση στη Ν.Δ. για την κάλυψη Βορίδη – Αυγενάκη και κατήγγειλε πολιτική υποκρισία και θεσμικό ευτελισμό.

Ισχυροί άνεμοι σάρωσαν το Αιγαίο, στα 100 km/h η ριπή στην Τήνο! (πίνακας)

Το στενό Τήνου – Μυκόνου «πήρε κεφάλι» με ριπές 100 χιλιομέτρων την ώρα – Ποια νησιά ακολούθησαν στην κατάταξη

Περιστατικό με το Hellenic Highspeed στην Αμοργό: Καταπέλτης έπεσε στη θάλασσα (video)

Ακινητοποιήθηκε το πλοίο ανοιχτά των Καταπόλων – Αντικατέστησε το Highspeed 4 στη γραμμή Πειραιά – Μικρές Κυκλάδες – Αμοργό

Δύο νέα παιδιά από τη Σίφνο πρόσφεραν κατάλυμα στη γιατρό του νησιού

Μέσα σε λιγότερο από 24 ώρες, η δημόσια έκκληση του Δήμου για φιλοξενία της γιατρού βρήκε συγκινητική ανταπόκριση από τον Πέτρο Τσαλά και την Ελένη Καλογήρου

Επανεκκίνηση για τις Διαδρομές Πολιτιστικού Ενδιαφέροντος στη Βόρεια Νάξο

Δύο ιστορικά μονοπάτια με αφετηρία την Κωμιακή επανενεργοποιούνται με στόχο την ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου του νησιού

«Χορεύουμε συρτό στην παραλία»: Μια ανθρώπινη αλυσίδα χορού στη Χώρα της Νάξου

Ο Δήμος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων προσκαλεί μικρούς και μεγάλους σε ένα μεγάλο καλοκαιρινό αντάμωμα χορού, τη Δευτέρα 4 Αυγούστου.

«Γκαζιά στο χωριό, προσγείωση στον στύλο – Ένα ακόμα crash test στους δρόμους της Νάξου»

Όταν η τουριστική ταχύτητα συναντά την επαρχιακή… στενότητα: Τροχαίο έξω από το Γαλανάδο υπενθυμίζει τι σημαίνει "δρόμοι made in 1965".

Ο Tom Hanks στη Νάξο: Στιγμές απλότητας, χαμόγελα και μια σέλφι στην Απείρανθο

Ο χολιγουντιανός σταρ επισκέφθηκε τη Νάξο την Τετάρτη 30 Ιουλίου, ανακαλύπτοντας τη μαγεία του Σαγκρίου και της Απειράνθου – Ένα γεύμα, μια σέλφι και πολλές όμορφες αναμνήσεις

Νάξος: Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων βάζει “όρια” στην Πορτάρα, τέλος στην ανεξέλεγκτη πρόσβαση

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων βάζει “όρια” στην Πορτάρα – Τέλος στην ανεξέλεγκτη πρόσβαση - Όταν ο σεβασμός δεν είναι αυτονόητος, η προστασία γίνεται μονόδρομος

Κυκλάδες: Γυρίζουν την πλάτη στα «χρυσά» νησιά, “χαμένη” και η Αμοργός, σταθερή η Νάξος

Υψηλές τιμές και οικονομική πίεση στρέφουν Έλληνες και ξένους σε εναλλακτικούς, οικονομικότερους προορισμούς

Αμοργός: Ένταση και επεισόδια στο πανηγύρι της ψημένης ρακής μετά από πολιτικό σύνθημα

Απρόσμενη τροπή πήρε το παραδοσιακό γλέντι στα Κατάπολα, όταν συνθήματα υπέρ της Παλαιστίνης προκάλεσαν αντιδράσεις, λογομαχίες και τελικά, διακοπή της γιορτής.

Hellenic Seaways: Το “HIGHSPEED 4” αντικαθιστά το “HELLENIC HIGHSPEED”, ποιος ο λόγος;

Αλλαγή πλοίου στη γραμμή Πειραιάς – Κυκλάδες – Κατάπολα – Επιστροφή, σύμφωνα με ανακοίνωση της Hellenic Seaways

Πανελλαδικές 2025: «Πνοή» επιτυχίας για τους μαθητές της Νάξου

Μαθητές και μαθήτριες του φροντιστηρίου «ΠΝΟΗ» στη Νάξο διακρίνονται στις Πανελλαδικές εξετάσεις – Πού πέρασαν και τι βαθμούς συγκέντρωσαν

Η Κέα λέει «όχι» στην τουριστική υπερβολή, το νησί αντέχει μέχρι 1.000 ακόμη κλίνες

Ο Δήμος Κέας ζητά επίσημη απαγόρευση για τα Σύνθετα Τουριστικά Καταλύματα – Στο τραπέζι το ζήτημα της φέρουσας ικανότητας και της ταυτότητας του νησιού

Έλενα Ξενάκη: Από το Σαγκρί Νάξου στην κορυφή του κόσμου με την Εθνική Πόλο (video)

Η MVP του παγκόσμιου τελικού μιλά με συγκίνηση για το χρυσό μετάλλιο, τις θυσίες, την ομάδα της καρδιάς της και το αίτημα για ένα κολυμβητήριο αποκλειστικά για την Εθνική – Μια Νάξια ψυχή που εμπνέει. (video)

Αυτοδιοικητικές εκλογές: Καταργείται ο δεύτερος γύρος, εκλογές τον Νοέμβριο, Νέο όριο το 42% για εκλογή Δημάρχου

Η κυβέρνηση φέρνει ριζικές αλλαγές στον εκλογικό νόμο για δήμους και περιφέρειες – Τέλος ο δεύτερος γύρος, λιγότεροι υποψήφιοι και αλλαγές στη σταυροδοσία.