Πέντε χρόνια έχουν περάσει από το θάνατο του Ναξιώτη συγγραφέα Ιάκωβου Καμπανέλλη και φέτος στην Αθήνα παίζονται πέντε έργα του, δύο εκ των οποίων σε πρώτη παράσταση – Οι σκέψεις της κόρης του Κατερίνα για τον πατέρα της
Πέντε χρόνια πέρασαν από τότε που πέθανε ο θεατρικός συγγραφέας, δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός Ιάκωβος Καμπανέλλης. Ομως, αυτό το διάστημα και όσο σκάλιζε το αρχείο του στην προσπάθειά της να το αναδείξει, η κόρη του Κατερίνα ανακάλυψε πολλά. «Δεν μπορούσα να φανταστώ τον πλούτο του υλικού», λέει σήμερα στην «Κ». Αφορμή για τη συζήτησή μας είναι το ανέβασμα δύο άπαικτων έργων σε πρώτη παρουσίασητην περασμένη εβδομάδα (18/10) στο θέατρο «Τζένη Καρέζη» σε σκηνοθεσία Γιώργου Γιανναράκου. Πρόκειται για τα μονόπρακτα «Ο κρυφός ήλιος» και «Σιλωάμ», δύο νεανικά έργα του κορυφαίου μεταπολεμικού θεατρικού συγγραφέα, που καταγράφουν βιώματα από τον εγκλεισμό του στο χιτλερικό στρατόπεδο Μαουτχάουζεν. Θα δούμε όμως και το «Αυτός και το παντελόνι του» από τον Κώστα Αρζόγλου σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, καθώς και το «Καμπανέλλης: Ενας πανηγυρικός και ένας επικήδειος», σε σκηνοθεσία Βασίλη Κατσικονούρη με ερμηνευτή τον Βασίλη Βλάχο στο θέατρο «Αλεξάνδρεια». Μία χειμερινή σεζόν γεμάτη από Καμπανέλλη.
Τι λέει η κόρη του Κατερίνα για όλα αυτά;
«Στην αποθήκη της πολυκατοικίας ανακάλυψε ο Γιώργος Πεφάνης το 2000 τον “Κρυφό ήλιο”. Ισως με την παρότρυνση της μητέρας μου. Ηταν στο υπόγειο μαζί με παλιά έπιπλα. Το “Σιλωάμ” το βρήκα εγώ στην ντουλάπα όπου φύλασσε τα χειρόγραφά του ανάμεσα σε άγνωστα έργα του, τα οποία κάποια στιγμή θα εκδοθούν. Στην ουσία είναι η πρώτη γραφή του μονόπρακτου “Η οδός” που βρήκε αργότερα. Γενικά ο πατέρας μου είχε φροντισμένο το αρχείο του διότι δούλευε και ξαναδούλευε έργα του. Ειδικά όσα κυκλοφόρησαν μετά την “Αυλή των θαυμάτων”» και εξηγεί ότι «ο “Κρυφός ήλιος” μαζί με τα “Σιλωάμ” και “Οδό” καθώς και το «Ανθρωποι και ημέρες» αποτελούν μια τριλογία. Την εμπειρία του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης». Αλλά ας την αφήσουμε να μας μιλήσει για τον πατέρα της:
• Στο «Σιλωάμ» (1951) ο πατέρας μου μιλάει για την πρώτη φυλακή στην οποία πέρασε για ένα διάστημα στην Αυστρία, πριν από το Μαουτχάουζεν. Γι’ αυτή την εμπειρία του, στο στρατόπεδο, μιλάει στον «Κρυφό ήλιο» (1952) περιγράφοντας τα ψυχολογικά παιχνίδια, το περιβάλλον, τους κρατούμενους. Απέφευγε να μου μιλάει για τα βιώματα του εγκλεισμού.
Η απόδραση
• Ηταν 20 ετών όταν ένας μεγαλύτερος φίλος του τον έπεισε να αποδράσουν στη Μέση Ανατολή. Νόμιζαν ότι, αν πάνε σε μια ακτή της Αττικής, θα τα καταφέρουν. Μόνο που χρειάζονταν 60 λίρες ο καθένας. Τελικά τον έπεισε να πάνε στην Ελβετία. Να περάσουν από τη Γιουγκοσλαβία στη Βιέννη, όπου με 200 μάρκα που θα τα έβρισκαν πουλώντας τσιγάρα, θα αποκτούσαν μέσω ενός Ιταλού πλαστά χαρτιά. Αγόρασαν και πούλησαν τα τσιγάρα αγοράζοντας πλαστά κουπόνια τροφίμων. Αλλά τους συνέλαβαν στο Ινσμπρουκ και τον οδήγησαν στη φυλακή. Οπως είχε διηγηθεί και ο ίδιος σε τηλεοπτική συνέντευξή του, βρήκαν στην τσέπη του ένα μπλοκ στο οποίο σε χαρτί μιλιμετρέ είχε καταγράψει πόσα μάρκα είχε, πόσα δελτία για ψωμί κ.ά., κατά τρόπο που καταγράφονται τα υψομετρικά σχέδια στην οδοποιία. Σπουδάζοντας στη Σιβιτανίδειο γνώριζε καλά σχέδιο. Ομως διαβάζοντας το χαρτί στην ανάκριση, θεώρησαν ότι ήταν δουλειά κατασκόπου. Ετσι οδηγήθηκε στο Μαουτχάουζεν.
Στο Μαουτχάουζεν
• Μελλοθάνατος κάθε λεπτό επί δυόμισι χρόνια. Ετσι ένιωθε. Εκεί βρήκε πολλούς Εβραίους, και Ρώσους… Επειδή ήταν καλλιγράφος και γνώριζε σχέδιο τον είχαν βάλει σε γραφείο. Εγραφε καταστάσεις μελλοθανάτων, εκτελεσθέντων κ.ά. Ο «Κρυφός ήλιος» έχει ως θέμα την προδοσία. Ποιος κρατούμενος πρόδωσε ποιον. Σε ένα θάλαμο προσπαθούν να βρουν ποιος πρόδωσε τους τρεις που προσπάθησαν να αποδράσουν. Στο «Σιλωάμ» περιγράφονται τραγικές, αληθινές ιστορίες ασθενών που τους εγκατέλειπαν στη μοίρα τους σε ένα θάλαμο που ονόμαζαν νοσοκομείο.
Να γίνει ηθοποιός
• Ηθελε να γίνει ηθοποιός. Δεν τα κατάφερε γιατί δεν είχε απολυτήριο. Το 1945, λίγους μήνες αφότου είχε επιστρέψει από το στρατόπεδο, είχε ραντεβού στην οδό Σταδίου με μια κοπέλα η οποία δεν ήρθε ποτέ. Τουρτούριζε και μπήκε τυχαία στο θέατρο που ήταν μπροστά του. Παιζόταν μια παράσταση του Κουν «Τα καπνοτόπια» με τη Λαμπέτη και τον Διαμαντόπουλο, που τότε δεν γνώριζε καν την ύπαρξή τους. Στο τέλος της παράστασης ήταν συγκλονισμένος. «Πώς είναι δυνατόν εγώ που βγήκα από μια κόλαση με όσα έζησα, να συγκλονιστώ από ένα ψέμα;». Ηθοποιός δεν μπόρεσε να γίνει, αλλά μπήκε στο θέατρο μέσω της συγγραφής.
Και το μεγάλο …Τσίρκο
• Θυμάμαι το «Μεγάλο μας τσίρκο» και το «Ο εχθρός λαός». Παραστάσεις που αισθανόμουν τη σημασία τους κι ας ήμουν μικρή. Με πήγαινε στο θέατρο. Το αγάπησα κι εγώ κι όταν ύστερα από δύο χρόνια στη Νομική ανακοίνωσα «δεν μου αρέσει, θα γίνω ηθοποιός», μου είπε: «Αποκλείεται, θα πεινάσεις». Επειδή ζωγράφιζα καλά με προέτρεψε να σπουδάσω σκηνογραφία, όπως και έκανα. Αλλά τώρα με την ανάδειξη του αρχείου του τα άφησα πίσω. Είναι μεγάλος όγκος δουλειάς και το υλικό τεράστιο. Εδώ κι ενάμιση χρόνο ασχολούμαστε με τον Θάνο Φωσκαρίνη με την έκδοση του ποιητικού του έργου, αλλά υπάρχουν τα θεατρικά κείμενα, τα δημοσιογραφικά, πολλά».
Και βέβαια τα έργα του…
Στον Πολυχώρο Underground παρουσιάζεται για δεύτερη χρονιά, λόγω επιτυχίας, η παράσταση «Αυτός και το πανταλόνι του», με τον Κώστα Αρζόγλου, σε σκηνοθεσία Βάνας Πεφάνη, από αύριο και κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή.
Ένας μονόλογος – αντιπροσωπευτικό δείγμα της θεατρικής γραφής του σημαντικού συγγραφέα Ιάκωβου Καμπανέλλη. Ένας μονόλογος, που ουσιαστικά είναι διάλογος: η σύγκρουση ενός αδύναμου ανθρώπου με το ανελέητο περιβάλλον του. Με το παρελθόν και το μέλλον του. Η μάχη ανάμεσα σε αυτά που ήθελε να κάνει και σε αυτά που τελικά έπραξε. Τελματωμένες οι ελπίδες, γελασμένα τα όνειρα, απροσπέλαστος ο έρωτας∙ και η στέρηση, η μοναξιά, η κοινωνική καταπίεση και η εκμετάλλευση… Η συνείδησή του ασφυκτιά. «Αν μπορούσα, θα ’φευγα πρώτος» μας εξομολογείται. Αλλά δεν πρόκειται να φύγει. Άλλωστε, σ’ όλη του τη ζωή πάντοτε «ήθελε», μα ποτέ δεν «μπόρεσε»… Κοινές, βέβαια, οι καταστάσεις, αλλά δραματικές∙ καθημερινός και μικρός ο «Αυτός», αλλά γνήσιος∙ οι φθόγγοι του σπαραγμού του, αντίκρισμα των δικών μας βουβών αναστεναγμών∙ η σιωπηρή υποταγή του, προβολή της δικιάς μας εσωτερικής αδυναμίας.
Αυτά ακριβώς είναι τα στοιχεία που ανασύρουν τον ήρωα του μονόπρακτου πέρα από την ασημαντότητα του καθημερινού στην καθολικότητα του Ανθρώπινου∙ και σε σημείο τέτοιο, που ο «Αυτός» να αποκτά διαστάσεις συμβόλου. «Αυτός», που τ’ όνομά του – σίγουρα – είναι «μέγα πλήθος». Μαζί με τον Κώστα Αρζόγλου, ο Πάνος Μπόρας.
Ο Πολυχώρος Τέχνης Αλεξάνδρεια του Βασίλη Βλάχου παρουσιάζει κάθε Κυριακή και Δευτέρα την παράσταση της περσινής χρονιάς με τους δύο μονολόγους του Καμπανέλλη.
Ο Βασίλης Κατσικονούρης συναντά τον δάσκαλο των Ελλήνων θεατρικών συγγραφέων. Σκηνοθετεί δύο κωμικούς μονολόγους του Ιάκωβου Καμπανέλλη στην Αλεξάνδρεια, σε μία παράσταση με τον τίτλο: «Καμπανέλλης: Ένας πανηγυρικός και ένας επικήδειος», με ερμηνευτή τον Βασίλη Βλάχο. Ένας ελάχιστος φόρος τιμής από έναν σημαντικό εκπρόσωπο της νέας γενιάς συγγραφέων στον πατριάρχη της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας.
Δύο άπαιχτα έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη, «Ο κρυφός ήλιος» (1952) και «Σιλωάμ» (1951), από τα πρώτα θεατρικά έργα του συγγραφέα, με νωπές μνήμες, παραστάσεις και βιώματα από τον εγκλεισμό του στο χιτλερικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν, θα ανέβουν για πρώτη φορά στη σκηνή, κάθε Δευτέρα και Τρίτη, στο Θέατρο Τζένη Καρέζη.
Τα δύο μονόπρακτα ανεβαίνουν με ενιαίο τίτλο «Σιλωάμ», σε σκηνοθεσία Γιώργου Γιανναράκου, σκηνικά – κοστούμια από τη Λαλούλα Χρυσικοπούλου, μουσική του Κώστα Μαντζώρου, φωτισμούς από τον Αργύρη Θέο και επιμέλεια κίνησης από τον Δήμο Αμπράζη, ενώ τους συγκλονιστικούς ρόλους επωμίζονται ο Γιώργος Γιαννούτσος, ο Δημήτρης Κανέλλος, ο Ερρίκος Λίτσης, ο Ευθύμιος Ξυπολυτάς, ο Κωνσταντίνος Πλεμμένος και ο Κώστας Φαλελάκης.
Με πληροφορίες από την Καθημερινή
