Η προστασία του αγροτικού τοπίου και της αγροτικής γης είναι το μεγάλο στοίχημα για την ορθολογική ανάπτυξη των μικρών νησιών. Μια επιδίωξη η οποία μπορεί να μην κινείται μόνο στα όρια του ρομαντισμού, παρά τη μεγάλη ζημιά που έχει ήδη προκληθεί από την άναρχη τουριστική ανάπτυξη, καθώς τα υπό εκπόνηση τοπικά πολεοδομικά σχέδια δίνουν μια μοναδική ευκαιρία για να διασωθεί ό,τι έχει απομείνει.
Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουν επιστήμονες από διαφορετικούς κλάδους, υποστηρίζοντας ότι το αγροτικό τοπίο είναι σημαντικό κομμάτι της ταυτότητας και της άυλης κληρονομιάς των νησιών.
Η συζήτηση έγινε στο πλαίσιο ημερίδας που διοργάνωσε η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ και το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας με θέμα «Σχεδιάζοντας (σ)τα όρια των μικρών νησιών». «Κάθε νησί έχει μια ιδιαίτερη ταυτότητα, η οποία δεν εξαρτάται μόνο από τη γεωγραφική του απομόνωση. Είναι βέβαιο ότι τα μικρά νησιά μας προκαλούν ερευνητικά για το πώς διαχειριζόμαστε την “εξουσία” που έχουμε ως πολεοδόμοι και χωροτάκτες, τραβώντας γραμμές», ανέφερε η Ρένα Κλαμπατσέα, κοσμήτορας της Σχολής Αρχιτεκτόνων.
Ενώ από την πλευρά της η πρόεδρος του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος, Μαρία Καραμανώφ, υποστήριξε ότι η τουριστική ανάπτυξη των νησιών τα τελευταία χρόνια δεν είναι φυσιολογική. «Βλέπαμε την καταστροφή να έρχεται εδώ και πολλά χρόνια. Ξέραμε τι θα συμβεί και είχαμε τα εργαλεία να το αντιμετωπίσουμε. Η νομολογία του ΣτΕ για τα νησιά προκάλεσε αντιδράσεις, αλλά και ενέπνευσε το περιβαλλοντικό κίνημα. Παρερμηνεύτηκε, καταστρατηγήθηκε, διαστρεβλώθηκε και εντέλει ξεχάστηκε, όπως και η βιώσιμη ανάπτυξη».
Ανέφερε δε ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της αναρχίας που επικρατεί τις τελευταίες δεκαετίες σε ορισμένα νησιά το πώς ο χωρικός σχεδιασμός της Μυκόνου συμπεριέλαβε τελικά στον πολεοδομικό σχεδιασμό ως δεύτερο λιμάνι του νησιού, εγκαταστάσεις που κατασκευάστηκαν… αυθαίρετα από ιδιώτες, στους οποίους είχαν επιβληθεί και πρόστιμα για τις πράξεις τους. «Είμαστε ανάξιοι διαχειριστές μιας κληρονομιάς που άντεξε χιλιετίες. Ας σώζουμε οτιδήποτε σώζεται», κατέληξε.
Πολιτισμική ταυτότητα
Ενα κοινό σημείο «συνάντησης» των επιστημόνων που συμμετείχαν στην ημερίδα ήταν η ανάγκη προστασίας της αγροτικής γης. Για το θέμα μίλησαν κατ’ αρχάς ο Γιώργος Βλάχος, αναπληρωτής καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ο Βαγγέλης Παυλής, επίκουρος καθηγητής στην ίδια σχολή. «Βλέποντας τις αλλαγές κάλυψης την προηγούμενη δεκαετία, παρατηρούμε ότι η αγροτική γη και οι θαμνώνες μετατράπηκαν πολύ περισσότερο από ό,τι τα δάση σε αστική γη. Η πίεση έχει πλέον μετατοπιστεί εκεί», ανέφεραν.
«Στα νησιά, όπου η κλίμακα είναι μικρή, το αγροτικό τοπίο με τις αναβαθμίδες του και τις άλλες ιδιαιτερότητές του αποτελεί κομμάτι της πολιτισμικής ταυτότητας. Επομένως, η διασφάλιση της αγροτικής γης ουσιαστικά διασφαλίζει με έμμεσο τρόπο και την τουριστική ανάπτυξη. Περαιτέρω, λειτουργεί προς όφελος της βιοποικιλότητας: στα νησιά έχουμε 43 τοπικές ποικιλίες κηπευτικών, 32 δενδρωδών και μικρών καρποφόρων, 29 τοπικές ποικιλίες αμπελιών, 4 φαρμακευτικών και αρωματικών φυτών, 4 σιτηρών και 4 ψυχανθών».
Παροχή κινήτρων
Οπως εκτιμούν οι επιστήμονες, η θεσμική προστασία της γεωργικής γης δεν είναι αποτελεσματική. «Η παροχή κινήτρων για τη διατήρηση της γεωργικής δραστηριότητας δεν θα μπορέσει ποτέ να αντιμετωπίσει τις εξωγενείς πιέσεις. Τα έσοδα από τη γεωργία δεν θα φθάσουν ποτέ τα έσοδα από τον τουρισμό. Επομένως χρειάζονται μέτρα ρυθμιστικού χαρακτήρα για την προστασία της γης. Ειδικά για τα νησιά, η προστασία δεν πρέπει να περιορίζεται στη γη υψηλής παραγωγικότητας καθώς αυτή είναι ελάχιστη». «Για να σώσουμε το νησιωτικό τοπίο, δεν μπορούμε να ασχολούμαστε μόνο με το δομημένο περιβάλλον, αλλά και με την ύπαιθρο και τον αγροτικό χώρο που συνενώνει τις νησιωτικές κοινωνίες με την άυλη κληρονομιά που ενσωματώνει», ανέφερε η αρχιτέκτονας Ηβη Νανοπούλου.
«Διεθνώς γίνεται μια εμπορευματοποίηση του χώρου, που στη χώρα μας ροκανίζει και κατασπαταλάει την ύπαιθρο, μια εξέλιξη μη αναστρέψιμη. Οσο συμβαίνουν αυτά, ζούμε τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής όπως την έλλειψη νερού, τις πλημμύρες, την υποβάθμιση της βιοποικιλότητας». Οπως εκτίμησε, αν η αρχιτεκτονική των κτιρίων που ανεγείρονται στη νησιωτική ύπαιθρο ακολουθούσε τις μορφές και τους όγκους της αγροτικής αρχιτεκτονικής, τότε αυτό θα διασφάλιζε τον σαφή διαχωρισμό των οικισμών αλλά και θα περιόριζε τις υπερβολές.
Οι επιστήμονες πρότειναν τη θεσμική προστασία της αγροτικής γης ώστε να αποτραπεί η αλλαγή χρήσης της (για δόμηση σπιτιών, εξοχικών, ξενοδοχείων κ.ο.κ.), τη θέσπιση «κόφτη» ώστε να αποτραπούν οι μεγάλες συγκεντρώσεις ιδιοκτησίας και την ενίσχυση της δικτύωσης των παραγωγικών τομέων (λ.χ. γεωργία με τουρισμό) ώστε να διατηρηθεί, έστω εν μέρει, η επισιτιστική αυτάρκεια στα μικρά νησιά.
Κείμενο: Γιώργος Λιάλιος – Καθημερινή
