Τρίτη, 15 Ιουλίου, 2025
ΑρχικήΕλλάδαΕιρήνη Γρατσία (Monumenta): Η αστική μας κληρονομιά τελεί υπό κατεδάφιση

Ειρήνη Γρατσία (Monumenta): Η αστική μας κληρονομιά τελεί υπό κατεδάφιση

|

Μιλώντας με την Ειρήνη Γρατσία βλέπει κανείς έναν παθιασμένο άνθρωπο που δεν έχει μόνο ιδέες και αρχές, αλλά έργο με απτά αποτελέσματα. Αφοσιωμένη στην προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, η Ειρήνη Γρατσία ίδρυσε το 2006 μαζί με άλλους αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες και περιβαλλοντολόγους τη Monumenta, που είναι ήδη γνωστή ως ένας φορέας της κοινωνίας των πολιτών που έχει κερδίσει τον σεβασμό της κοινωνίας και των θεσμικών φορέων. Η Monumenta έχει καταγράψει στην Αθήνα 11.500 κτίρια της περιόδου 1830-1940, συλλέγει αρχεία και προφορικές μαρτυρίες και καλλιεργεί στο πεδίο τη συνείδηση της τοπικής ιστορίας και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Με δράση συχνά ακτιβιστική υπέρ του ιδρυτικού σκοπού της, η Monumenta πασχίζει για τη διάσωση της ταυτότητας του τόπου και για τη διασφάλιση κινήτρων για τους ιδιοκτήτες.

– Eίναι αλήθεια πως υπάρχει κύμα κατεδαφίσεων σπιτιών του Μεσοπολέμου στις συνοικίες; 

– Αυτή είναι η πραγματικότητα σήμερα, ένα τσουνάμι κατεδαφίσεων. Εκατοντάδες κτίρια κατεδαφίζονται στην Αθήνα, στις συνοικίες, στα προάστια, σε όλη τη χώρα, κτίρια κυρίως από τις δεκαετίες του 1920 και του 1930. Μιλάμε για εξαφάνιση της μεσοπολεμικής αρχιτεκτονικής, ισόγειες και διώροφες κατοικίες με τα χαρακτηριστικά του εκλεκτικισμού και του μοντέρνου κινήματος. Ή όσων δηλαδή σώζονται στην Αθήνα, αριθμός που διαρκώς μειώνεται.

– Πώς κρίνετε αυτήν την εξέλιξη;

– Στην Αθήνα περπατώ συστηματικά από το 2000. Η 1η Δημοτική Κοινότητα παρουσιάζει δύο εικόνες, αυτή της αποκατάστασης αρκετών κτιρίων για τη μετατροπή τους σε Airbnb και χώρους εστίασης και μια δεύτερη, της εγκατάλειψης. Η εικόνα της πόλης ομορφαίνει με τις αποκαταστάσεις, ταυτόχρονα όμως μετατρέπεται σε ένα απέραντο ξενοδοχείο και εστιατόριο, και τα κτίρια εξυπηρετούν μόνο αυτές τις χρήσεις και όχι της κατοικίας που είναι η πραγματική ζωή μιας πόλης. Από την άλλη, αν περπατήσουμε στη γειτονιά του Αγίου Παύλου, στη Μιχαήλ Βόδα θα δούμε πολυάριθμα εγκαταλελειμμένα κτίρια, κυρίως διατηρητέα, τα οποία οι ιδιοκτήτες τους αδυνατούν να συντηρήσουν. Στις υπόλοιπες δημοτικές κοινότητες, όπου τα παλαιά κτίρια είναι λιγότερα, όπως και τα διατηρητέα, έχουμε το κύμα των κατεδαφίσεων και την ανέγερση πολυώροφων πολυκατοικιών. Οι Αμπελόκηποι, το Παγκράτι, τα Ανω Πατήσια, η Κυπριάδου χάνουν το αρχιτεκτονικό τους απόθεμα.

– Λειτουργεί το φίλτρο των 100 ετών ως κάποιο όριο προστασίας;

– Ο νόμος ορίζει ως νεότερα μνημεία τα πολιτιστικά αγαθά που είναι μεταγενέστερα του 1830 και των οποίων η προστασία επιβάλλεται λόγω της ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους. Στο άρθρο 6 τα διακρίνει σε αυτά που είναι προγενέστερα των εκάστοτε τελευταίων 100 ετών, δηλαδή μεταξύ 1830 και 1922, και σε αυτά που ανάγονται στα τελευταία 100 χρόνια. Τα πρώτα προστατεύονται πιο εύκολα λόγω της παλαιότητάς τους, οπότε σίγουρα παίζει ρόλο. Ωστόσο, είναι παράλογο να προστατεύεται πιο εύκολα το κτίριο που κτίστηκε το 1922 από αυτό που κτίστηκε το 1923, το οποίο την επόμενη χρονιά θα ενταχθεί στο αυστηρότερο πλαίσιο προστασίας. Δυστυχώς το πρόβλημα είναι με τα κτίρια από το 1923 και μετά, αυτά κατεδαφίζονται και μέχρι να περάσουν στην πρώτη κατηγορία θα έχουν χαθεί.

Η εικόνα της πόλης ομορφαίνει με τις αποκαταστάσεις, ταυτόχρονα όμως μετατρέπεται σε ένα απέραντο ξενοδοχείο.

– Πόσο σημαντικό είναι να αλλάξουν οι όροι δόμησης;

– Τα «μπόνους» δόμησης στον όγκο και στα ύψη των νέων κτιρίων που δίνει ο ΝΟΚ με διατάξεις που προστέθηκαν τα τελευταία χρόνια ενισχύουν το φαινόμενο των κατεδαφίσεων. Ξαφνικά οι δήμοι γέμισαν με πολυώροφα κτίρια, εκεί που βρίσκονταν κατοικίες με κήπους. Είναι πολύ βασικό να αλλάξουν οι όροι δόμησης γιατί, πέρα από την καταστροφή της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, οι πόλεις θα γίνουν αβίωτες.

– Τι θα συνέβαλλε καθοριστικά στην προστασία των κτιρίων;

– Ολη η προσπάθεια της προστασίας της αρχιτεκτονικής τόσο από τους αρμόδιους φορείς όσο και από την κοινωνία των πολιτών ακυρώνεται από τη στιγμή που δεν υπάρχουν κίνητρα για τους ιδιοκτήτες. Αν δεν δοθούν κίνητρα, δεν υπάρχει μέλλον για τον κτιριακό πλούτο. Και τα κίνητρα πρέπει να είναι οικονομική στήριξη τόσο για εργασίες στερέωσης όσο και αποκατάστασης. Αναμένουμε αρκετά χρόνια την εφαρμογή του προγράμματος «Διατηρώ».

– Ποιες ήταν οι μικρές – μεγάλες «νίκες»;

– Ο αγώνας είναι μεγάλος και τα αποτελέσματα μικρά, αλλά καταφέραμε να σώσουμε κάποια κτίρια (κινηματογράφος Αστρον, οικία Καλλισπέρη, πρώην 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο, κτίρια που σχεδίασε ο Νικόλαος Μητσάκης στη Μαράσλειο, κλωστοϋφαντουργία Λαναρά, Πυρκάλ Ελευσίνας, Βαμβακουργία Νέας Φιλαδέλφειας κ.ά.). Επίσης, θεωρώ ότι έχουμε καταφέρει να στρέψουμε το ενδιαφέρον του κόσμου στα κτίρια της γειτονιάς του, της πόλης στην οποία ζει.

– Υπάρχει μια νέα γενιά που δείχνει ενδιαφέρον;

– Είναι πολλοί οι νέοι που θέλουν να γνωρίσουν το έργο μας και να συνεργαστούν. Στην καταγραφή της Αθήνας συμμετείχαν περίπου 200 φοιτητές και απόφοιτοι διαφόρων σχολών. Σπουδαία η δουλειά που γίνεται σε πολλά σχολεία. Φέρνω σαν παράδειγμα το σπουδαίο πρόγραμμα «Το Παιδί, η Πόλη και τα Μνημεία» της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με τις διευθύνσεις της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Α΄ Αθηνών. Η Monumenta, που συμμετέχει στο πρόγραμμα, έχει ξεναγήσει πάνω από 3.000 μαθητές. Δεν κρύβω πως είναι το μόνο που με κάνει να αισιοδοξώ για το μέλλον των παλαιών κτιρίων.

«Τα κτίρια είναι οι ιστορίες των ανθρώπων»

– Με τη Monumenta δουλεύετε τώρα στον Πειραιά. Τι διαφορές από την Αθήνα έχετε εντοπίσει;

– Η καταγραφή των κτιρίων του Πειραιά ήταν ένας από τους στόχους της Monumenta. Ωστόσο, η καταγραφή αποτελεί μεγάλο εγχείρημα με πολλαπλές διαστάσεις. Περιλαμβάνει επίσης τη συλλογή προφορικών μαρτυριών και τη συλλογή στοιχείων μέσα από αρχειακό υλικό κυρίως των ιδιοκτητών και την καταχώριση όλων των πληροφοριών στη βάση δεδομένων, ώστε όλα να είναι ελεύθερα προσβάσιμα στο ερευνητικό και ευρύ κοινό. Η συνέντευξη με τους ιδιοκτήτες είναι βασικό πια στάδιο των καταγραφών μας, όπως και η συνεργασία με την τοπική κοινωνία. Εχουμε πραγματοποιήσει μέχρι σήμερα 450 συνεντεύξεις και είναι από τις σπουδαιότερες εμπειρίες της ζωής μου η συνομιλία με όλους αυτούς τους ανθρώπους. Η καταγραφή χρειάζεται οπωσδήποτε χρηματοδότηση, όπως έγινε με το πρόγραμμα της Αθήνας που έλαβε δωρεά από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Ωστόσο, πήραμε την απόφαση να προχωρήσουμε στον Πειραιά με τις δικές μας δυνάμεις. Ημασταν τυχεροί, γιατί η αρχιτέκτων Σταματίνα Μαλικούτη, ερευνήτρια και βαθιά γνώστρια της αρχιτεκτονικής του Πειραιά, επικοινώνησε μαζί μας για να καταγράψουμε τα κτίρια της πόλης κι έτσι ξεκίνησε το πρόγραμμα καταγραφής με τη δική της επιστημονική εποπτεία. Καταγράφουμε αυτό το διάστημα τη 2η Δ.Κ. που έχει πολλά και ιδιαίτερα αξιόλογα κτίρια. Ο Πειραιάς διαθέτει σπουδαίο αρχιτεκτονικό απόθεμα, όπως και η Αθήνα. Σε πολλές περιπτώσεις οι αρχιτέκτονες που σχεδίασαν κτίρια στη μία πόλη σχεδίασαν και στην άλλη, αλλά δεν θα βρεις κανένα ίδιο. Στον Πειραιά νιώθεις πιο οικεία και πιο πολύ την έννοια της γειτονιάς ακόμη και στα κεντρικά σημεία του. Νομίζω πως η εγκατάλειψη των κτιρίων είναι μεγαλύτερη στον Πειραιά. Η παρουσία του λιμανιού είναι επίσης πολύ έντονη. Κοινό στοιχείο είναι και σε αυτόν η μεγάλη απώλεια κτιρίων λόγω κατεδαφίσεων.

– Τι έχετε αποκομίσει έπειτα από τόσα χρόνια καταγραφής και μελέτης στον αστικό χώρο;

– Το μεγάλο μου κέρδος είναι ότι όσο γνωρίζω τις πόλεις τόσο πιο πολύ τις αγαπώ. Η καταγραφή και η επαφή με τους κατοίκους τους μέσα από τις εκατοντάδες συνεντεύξεις με κάνουν να νιώθω κομμάτι τους. Τα παλιά κτίρια σε κάνουν να νιώθεις οικειότητα. Οταν πας σε πόλεις που έχουν απολέσει την αρχιτεκτονική κληρονομιά τους, νιώθεις τόσο ξένη την πόλη… Και βέβαια αυτό που κατανόησα όλα αυτά τα χρόνια είναι ότι τα κτίρια είναι οι ιστορίες των ανθρώπων, ίσως και για αυτό προσπαθώ και επιθυμώ να διατηρηθούν.

Υποτίμηση

– Για ποιο λόγο δεν έχουμε βρει ακόμη έναν τρόπο να αναδείξουμε την ιστορική διαδρομή των πόλεών μας;

– Είναι απογοητευτικό πως έπειτα από τόσο μεγάλες απώλειες, εξακολουθούμε να καταστρέφουμε το λιγοστό της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που έχει απομείνει. Μοιάζει σαν να εκπαιδευτήκαμε στο ότι τα παλαιά κτίρια πρέπει να κατεδαφίζονται, σαν να είναι η αντιπαροχή η μόνη λύση. Και αυτή η λανθασμένη συσχέτιση της ανάπτυξης με την οικοδομική δραστηριότητα είναι άλλος ένας λόγος. Ποτέ δεν ήταν προτεραιότητα της πολιτείας η προστασία της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Επίσης, πιστεύω ότι δεν αξιολογούνται σωστά τα κτίρια που χάνονται τα τρία τελευταία χρόνια. Αποτελούν δημιουργήματα της μεσοαστικής και μικροαστικής τάξης και είναι κομμάτι της ιστορίας των πόλεων. Δεν ήταν μόνο τα μέγαρα. Μου έρχονται συχνά στο μυαλό τα λόγια του Αγγελου Δεληβορριά, «υποτιμούμε την ταπεινή έκφραση» κι έτσι διαγράφουμε την ιστορική διαδρομή των πόλεών μας.

Η συνάντηση

Βρεθήκαμε σε ένα περιβάλλον ταιριαστό με το θέμα της συζήτησης. Επιλέξαμε το εστιατόριο στον κήπο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών, στη Βασιλίσσης Σοφίας, για ένα μεσημεριανό κυριακάτικο γεύμα. Στο καφέ και εστιατόριο Ιlissia προτιμήσαμε μια ήσυχη γωνιά ώστε να μπορεί η συνομιλία μας να κυλήσει απρόσκοπτα με αντικείμενο ένα θέμα που παθιάζει και τους δυο μας, την Αθήνα και την αρχιτεκτονική κληρονομιά. Δοκιμάσαμε εκλεκτές μεσογειακές γεύσεις και ένα ποτήρι λευκό κρασί. Βγαίνοντας, ξαναμμένοι από τη συζήτηση και ενθουσιασμένοι με την ευκαιρία της ανταλλαγής ιδεών, περπατήσαμε στον προαύλιο χώρο του ιστορικού κτιρίου του Βυζαντινού Μουσείου, που έφερε άλλοτε τον ρομαντικό τίτλο Villa Ilissia, κατοικία της Δούκισσας της Πλακεντίας.

Ειρήνη Γρατσία: Η αστική κληρονομιά υπό κατεδάφιση-2
Συνέντευξη στην εφημερίδα Καθημερινή

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από τις σελίδες του Naxos Press - τώρα και στο Google News

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Τελευταία νέα
Δημοφιλή

Τραγωδία στην Κύθνο: 87χρονος Ελβετός τουρίστας πέθανε πάνω σε σκάφος στον Μέριχα

Παρά τις προσπάθειες ανάνηψης από το πλήρωμα και ιατρούς του νησιού, ο ηλικιωμένος τουρίστας κατέληξε – Προανάκριση από τη Λιμενική Αρχή Κύθνου

Φολέγανδρος: Ανθρώπινες ιστορίες και αυθεντική ομορφιά στην εκπομπή “Όπου Υπάρχει Ελλάδα” (video)

Η Ευλαμπία Ρέβη και ο Γιώργος Κουρδής συνεχίζουν το ταξίδι τους στη Φολέγανδρο, σήμερα Τρίτη 15 Ιουλίου στις 14:45 στον ΣΚΑΪ, μέσα από μοναδικά πορτρέτα κατοίκων, παραδόσεων και φυσικής γοητείας.

Δωδεκάνησα: Ξεκινά το μεγάλο έργο ανακύκλωσης σε Κω και Κάλυμνο μέσω ΣΔΙΤ

Η 23η Σεπτεμβρίου σηματοδοτεί την πρώτη φάση του διαγωνισμού για την υλοποίηση δύο υπερσύγχρονων μονάδων ανακύκλωσης και ανάκτησης αποβλήτων – Πρωτοβουλία-ορόσημο για το περιβάλλον στα Δωδεκάνησα

HELLENiQ ENERGY: Μείωση τιμών καυσίμων σε 12 ακριτικά νησιά, ανάμεσά τους, Αμοργός, Σέριφος και Σίκινος

Με κοινωνική ευαισθησία και χωρίς τυμπανοκρουσίες, η HELLENiQ ENERGY μέσω της ΕΚΟ μειώνει το κόστος των καυσίμων σε δυσπρόσιτα νησιά, ενισχύοντας τους κατοίκους και τον τουρισμό.

Υποβολή ενδιαφέροντος έως 31 Ιουλίου για σεμινάρια τεχνικού ασφαλείας στις Κυκλάδες

Σεμινάρια με φυσική παρουσία για εργοδότες που επιθυμούν να ασκούν οι ίδιοι τα καθήκοντα Τεχνικού Ασφαλείας – Διεξαγωγή σε Μήλο, Σύρο, Πάρο, Σίφνο και άλλα νησιά ανάλογα με τη συμμετοχή

Συγχαρητήρια Γιάννη Κρητικού στον νέο Γενικό Γραμματέα Παιδείας, Γιάννη Παπαδομαρκάκη

Μια θερμή δήλωση στήριξης και υπερηφάνειας για έναν άξιο εκπαιδευτικό με πολύχρονη προσφορά στα Δωδεκάνησα και το Νότιο Αιγαίο

Λορέττα Γαΐτη: «Το Μουσείο Γαΐτη-Σίμωση είναι ο φόρος τιμής μου στους γονείς μου και στην Ίο που αγάπησαν»

Η αρχιτέκτονας Λορέττα Γαΐτη αφηγείται πώς η προσωπική της πρωτοβουλία και η βαθιά οικογενειακή σύνδεση με την Ίο οδήγησαν στη δημιουργία ενός μουσείου που κρατά ζωντανή την κληρονομιά δύο σπουδαίων δημιουργών.

Καρνάγια: Τα ξύλινα ναυπηγεία που σβήνουν, μαζί τους μια Ελλάδα που χάνεται

Από τα 300 καρνάγια που λειτουργούσαν κάποτε στη χώρα, λιγότερα από 70 επιβιώνουν σήμερα – Μια συγκινητική προσπάθεια να σωθεί η τέχνη που ταυτίστηκε με τη θάλασσα και την ελευθερία.

Νάξος – Κεραμωτή: Σήμερα το τελευταίο αντίο στην Σοφία Φυρογένη

Η Κεραμωτή Νάξου αποχαιρετά μια αγαπημένη μορφή της τοπικής κοινωνίας – Αντί στεφάνου, δωρεά στον Ιερό Ναό από τον Σύλλογο Κεραμωτής

Λειψοί: Το πλωτό ασθενοφόρο που σώζει ζωές στα Δωδεκάνησα

Μέσα σε μόλις 35 ημέρες, το πλωτό ασθενοφόρο των Λειψών έκανε 7 επιτυχείς διακομιδές μειώνοντας τον χρόνο αναμονής από 6 σε 2 ώρες – Το όραμα έγινε πράξη.

Νάξος – Κατερίνα Καινούργιου: Ρομαντικό ηλιοβασίλεμα και η ξακουστή πατάτα στο τραπέζι της

Η παρουσιάστρια περνά τις διακοπές της στο νησί των Κυκλάδων με τον Παναγιώτη Κουτσουμπή, απολαμβάνοντας τα τοπικά εδέσματα, τη γαλήνη του τοπίου και τις συγκινήσεις μετά το φινάλε της σεζόν.

Απίστευτο: Πήδηξε από τον καταπέλτη του “Champion Jet 3” στην Πάρο

ναστάτωση στο λιμάνι της Παροικιάς όταν 24χρονος ημεδαπός πήδηξε από τον καταπέλτη πλοίου κατά τον απόπλου – Παρενέβη το Λιμενικό, χωρίς να υπάρξει τραυματισμός

Αποκαλύφθηκε σκάνδαλο 40 εκατ. ευρώ στο μεταφορικό ισοδύναμο, έγκαιρη παρέμβαση Παππά έσωσε το Δημόσιο

Χάρη σε διοικητικούς ελέγχους και αποφασιστικές κινήσεις, απετράπη καταβολή δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ σε ύποπτες αιτήσεις επιχειρήσεων – Η συντριπτική πλειονότητα από την Κρήτη

Σέριφος: 87χρονη ανασύρθηκε χωρίς τις αισθήσεις της από την παραλία Συκαμιά

Η άτυχη γυναίκα διακομίστηκε στο Πολυδύναμο Ιατρείο του νησιού, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός της – Προανάκριση από το Λιμεναρχείο

Εκρηκτική αύξηση επιβατών στο λιμάνι Νάξου τον Ιούνιο (πίνακας)

Οι αριθμοί αυξάνονται, οι υποδομές όμως όχι. Η Νάξος «ασφυκτιά» και χρειάζεται λύση τώρα.

Νάξος: Πέντε «κρυμμένες» παραλίες για ήσυχες (!!!) αποδράσεις

Από τον εξωτικό Πάνορμο μέχρι τη μυστική Χαβάη, ανακαλύψτε πέντε μοναδικές ακτές της Νάξου που προσφέρουν αυθεντική νησιωτική εμπειρία, μακριά από την πολυκοσμία.

Νάξος – Σύλλογος Αποφοίτων Γυμνασίου: Αντίο στον Στέλιο Ζαφειρόπουλο, ένα δάσκαλο με ψυχή και φως

Ο Σύλλογος Αποφοίτων Γυμνασίου Νάξου αποχαιρετά με συγκίνηση τον αγαπημένο εκπαιδευτικό και επιστήμονα, που άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στη μαθητική και τοπική κοινότητα.

Στασιμότητα στην επιβατική και οχηματική κίνηση στο λιμάνι Νάξου το πρώτο εξάμηνο του 2025

Οριακή πτώση στους επισκέπτες και τα οχήματα φέτος, με έντονη πτώση τον χειμώνα αλλά θετικά σημάδια από την άνοιξη και μετά (πίνακας)

Νάξος – Ορφέας Παπαδόπουλος: Από την υποκριτική στο τατουάζ και… στην Παναγία των Παρισίων (video)

Ο γνωστός ηθοποιός και tattoo artist μιλά αποκλειστικά στο Naxospress για την τέχνη, τη ζωή του στη Νάξο, τα παράξενα τατουάζ και τη νέα του θεατρική πρόκληση

Γιώργος Πρίντεζης στην Ηρακλειά: Ο θρύλος του μπάσκετ δείπνησε στο εμβληματικό “Αράκλεια”

Μετά το AegeanBall Festival, ο Πρίντεζης χαλάρωσε στις Μικρές Κυκλάδες, απολαμβάνοντας τις γεύσεις του Γιάννη Γαβαλά σε ένα από τα κορυφαία εστιατόρια του Αιγαίου.