Τριάντα χρόνια του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και έχουμε μία εκπληκτική έκθεση με τίτλο «Κυκλαδική Κοινωνία 5000 χρόνια πριν» (΄άνοιξε τις πύλες της την Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου) όπου 191 εκθέματα κυρίως από τα Μουσεία της Νάξου κλέβουν την παράσταση
Είναι ένα ξεχωριστό μουσείο… Κι αυτό γιατί πολύ απλά περικλείει όλη την ιστορία των Κυκλάδων, τον πολιτισμό, την ομορφιά, το πάθος… Και φέτος συμπληρώνει 30 χρόνια ζωής… Μιλάμε για το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και με την επιμέλεια του Διευθυντή του, Καθηγητή Νίκου Σταμπολίδη παρουσιάζει μία έκθεση που κόβει την ανάσα. Κι αυτό γιατί μας ταξιδεύει στην κοινωνία των Κυκλάδων πριν από 5000 χρόνια… Καθώς έως σήμερα δεν υπάρχουν τεκμήρια γραφής της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου, η έκθεση επιχειρεί να «αναγνώσει» με απλό και εύληπτο τρόπο τη δομή της κοινωνίας των Κυκλάδων κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3200 έως 2000 π.Χ.), το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ζούσαν, τις ασχολίες των κατοίκων, τις κοινωνικές ή θρησκευτικές εκδηλώσεις τους, τις πίστεις και τις δοξασίες τους, μέσα από τα δημιουργήματα του ίδιου του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού.
Η έκθεση διοργανώνεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε σύμπραξη με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και περιλαμβάνει 191 αρχαία αντικείμενα: από τη συλλογή του ίδιου του Μουσείου, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων (98 έργα από τα Μουσεία Νάξου, Απειράνθου, Σύρου και Πάρου), καθώς και από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου.
Ας δούμε όμως πως μέσα από την έντυπη έκδοση του περιοδικού Lifo παρουσιάζεται αυτή η μοναδική έκθεση…
Ένα ειδώλιο γυναίκας (3.200-2.800 π.Χ.) με φαρδιά λεκάνη, που μοιάζει να φοράει τακούνια. Το «σκοτωμένο» όπλο σε τάφο. Δρώντα ειδώλια σε μια συνάθροιση που θυμίζει πανηγύρι τη δεκαετία του ’50. Οι ραγάδες στην κοιλιά σε ειδώλιο γυναίκας που μόλις γέννησε. Ένα από τα ελάχιστα μαρμάρινα τηγανόσχημα σκεύη στον κόσμο. Αγκαλιές θραύσματα, χέρια που απλώνονται για να χορέψουν ή να κρατήσουν παιδιά.
Όπλα, εργαλεία, χρώματα – ο αζουρίτης ακόμα εκτυφλωτικός… Μέσα στην αίθουσα του Μεγάρου Σταθάτου δημιουργήθηκε μια διαδρομή κατάμαυρη, σαν το σπηλαιώδες βάθος του χρόνου που εκπέμπει φως μόνο μέσα από τις μεγάλες προθήκες με την ιστορία του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού. Προθήκες με εκθέματα που δημιουργούν τη σαφή αίσθηση μιας φωτογραφίας που έχει παγώσει τον χρόνο σε αυτή την περίοδο και συγκροτούν την αφήγηση της έκθεσης «Κυκλαδική κοινωνία 5.000 χρόνια πριν» που παρουσιάζει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης από τις 8 Δεκεμβρίου 2016 ως τις 31 Μαρτίου 2017.
Ο διευθυντής του μουσείου, καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, ξεναγεί τη LiFO στην έκθεση και περιγράφει πως νιώθει «σαν ένα άδειο σακί από έρωτα. Κάθε φορά έτσι νιώθω μόλις ολοκληρωθεί μια έκθεση». Αυτήν τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά, αφορούν ένα μεταίχμιο. Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης συμπλήρωσε 30 χρόνια ζωής, ο κ. Σταμπολίδης είναι διευθυντής του 20 χρόνια και τώρα είναι η ώρα να φέρει μια νέα εκθεσιακή πρόταση. Στη ραχοκοκαλιά της βρίσκεται η λιτότητα, η στροφή στα λίγα και εύγλωττα και όχι στο καθηλωτικό πλήθος. Επέλεξε να μιλήσει για την πρωτοκυκλαδική κοινωνία για την οποία δεν υπάρχουν γραφές μέσα από τα τέχνεργα των ανθρώπων, τις δημιουργίες τους.
«Μέχρι τώρα, δυστυχώς, δεν έχουμε γραπτά στοιχεία γι’ αυτό τον πολιτισμό. Έτσι, δεν θέλησα να κάνω αυτό που έκανα πριν από 15 χρόνια με την έκθεση “Πλόες” και να φέρω ξανά όσο το δυνατόν περισσότερα αντικείμενα για να αποδείξω κάτι. Τώρα έφερα όσο το δυνατόν λιγότερα, στηρίχθηκα στην αφαιρετικότητα για να διαβάσω μια γραφή που δεν είναι γραφή», εξηγεί ο κ. Σταμπολίδης. Αυτή η γραφή που δεν είναι γραφή είναι τα υλικά ανθρωποειδή κατάλοιπα, αυτά που έφτιαξε ο άνθρωπος και μόνο, χωρίς οστά, σπόρους, κέρατα.
Η αίθουσα είναι κατάμαυρη, αφού «το φαντάζομαι με ένα βάθος χρόνου και συνήθως τα βάθη είναι σκοτεινά. Σε αυτό το βάθος ανοίγουμε παράθυρα σαν φωτογραφίες αποκρυσταλλωμένων καταστάσεων και χρόνου». Η διαδρομή αρχίζει με ένα μεγάλο επεξηγηματικό κείμενο στον τοίχο, έναν χάρτη, μια οθόνη που προβάλλει ένα συνονθύλευμα από έργα και ένα χρονολόγιο. Αυτό μαρτυρά τι συνέβαινε την εποχή του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού στον υπόλοιπο κόσμο, στη Μικρά Ασία, στην Αίγυπτο. Να, για παράδειγμα, η πρώτη πυραμίδα χτίστηκε στην Αίγυπτο στην κορύφωση του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, το 2500 π.Χ.
Στην πρώτη προθήκη συναντά ο επισκέπτης 13 ειδώλια στημένα με μοναδικό τρόπο, ώστε να μπορείς να δεις κάθε πτυχή τους, κάθε όψη. «Οι πυρήνες μιας κοινωνίας είναι το άρρεν και το θήλυ, το ζευγάρι που αναπαράγει τη ζωή. Αυτό βλέπουμε εδώ. Βλέπουμε έναν άνδρα και μια γυναίκα που είναι από τα πρώτα-πρώτα ειδώλια που έχουμε». Στην ίδια προθήκη βλέπουμε πως ανάλογα με το περιβάλλον και τη δυσκολία της ζωής αλλάζουν και τα υλικά, το σχήμα γίνεται πλέον πάνω σε πλάκες, βότσαλα… Και η τέχνη εξελίσσεται. Συναντάμε μια στεατοπυγική γυναίκα που κάθεται οκλαδόν και είναι βιολόσχημο ειδώλιο. «Κοιτάξτε, έχει αφαιρετικότητα. Σιγά-σιγά, η κοινωνία αυτή προσδιορίζει τον κώδικα, με τον οποίο θα μιλήσει».
Στο απέναντι παράθυρο, ο επίμονος, συστηματικός επισκέπτης θα αναγνώσει πλήθος ιστοριών, αποκαλυπτικών για την καθημερινή ζωή της εποχής. Άλλωστε ο κ. Σταμπολίδης επιμένει ότι αυτή είναι μια έκθεση με διδακτικό, εκπαιδευτικό χαρακτήρα, γι’ αυτό υπάρχουν στον χώρο και τρεις μεγάλες οθόνες με μικρά αμφιθέατρα γύρω τους για ειδικές προβολές. Στην προθήκη αυτή έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον το ότι χωρίς να υπάρχει η πρόθεση του δημιουργού, βλέπουμε και το αποτύπωμα της φύσης πάνω στα αντικείμενα. Όπως στο κωνικό κύπελλο που το ακούμπησαν να στεγνώσει πάνω σε φύλλο λεύκας και αυτό αποτυπώθηκε στο κάτω μέρος του. Ή μικρά αγγεία που έχουν σχήμα σκαντζόχοιρου, γουρουνιού, βοδιού, αλόγου, τα οποία «δεν τα βλέπουμε σαν αγγεία τελετουργικά αλλά σαν φωτογραφία της πανίδας της εποχής, 5.000 χρόνια πριν». Δεν υπάρχει γραφή, ναι, όμως τα αντικείμενα αυτά αφηγούνται όλη την ιστορία τους. Εδώ συναντάμε και τα εργαλεία με τις μήτρες τους. Λάμες, λεπίδες κοπής, πριόνια, αλλά και ένα τσεκούρι που μπορεί να ήταν και όπλο, δόρατα, εγχειρίδια.
Ακολουθεί η προθήκη με την κεραμική, αριστουργηματικά σχήματα, φρουτιέρες, τηγανόσχημα σκεύη, ποτήρια, κύλικες, μοναδικά κεραμικά με πλοία, κύματα και ψάρια πάνω, άλλα με ήλιους και αστέρια. Η ναυσιπλοΐα και η ναυπηγική της εποχής μαρτυρούνται εδώ. «Φέραμε και αγγεία που δεν δημιουργήθηκαν στις Κυκλάδες αλλά προέρχονται από το εξωτερικό, την περιοχή της βορειοανατολικής Μικράς Ασίας, την Τρωάδα. Θέλουμε να δείξουμε έτσι το εμπόριο και τις σχέσεις που σχηματίστηκαν με τις γειτονικές περιοχές».
Τρία μεγάλα ειδώλια στέκουν παραδίπλα για να οδηγηθεί μετά ο επισκέπτης σε αυτό που έβλεπε σαν φωτεινό μαγνήτη απέναντί του από τη στιγμή που μπήκε στη σκοτεινή αίθουσα. «Επειδή οι αρχαιολόγοι αρεσκόμαστε να χωρίζουμε τα ειδώλια σε ενότητες και υποενότητες, σε αυτή την προθήκη τα βάλαμε ακριβώς με τη σειρά των γνωστών τύπων, ενώ απέναντι η οθόνη δείχνει πώς κατασκευάζεται ένα ειδώλιο. Πώς με πέτρα διαμόρφωναν την πέτρα…»
Και κάπως έτσι φτάνουμε μπροστά στην προθήκη που παρουσιάζει τα εκθέματα που ουσιαστικά έδωσαν στον κ. Σταμπολίδη την αρχική σύλληψη για την έκθεση: τα δρώντα ειδώλια. Μορφές καθιστές, η μία σταυροπόδι καθώς αναπαύεται και τέρπεται από αυτό που βλέπει, άλλες την ώρα που πίνουν, ένας αρπιστής, ένας όρθιος αυλητής (ήρθε από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο) και μορφές-θραύσματα, κορμοί, χέρια και πόδια που παραπέμπουν σε χορό. «Σαν μια φωτογραφία συνάθροισης θρησκευτικού ή κοσμικού γεγονότος. Αλήθεια, δεν σας θυμίζει πανηγύρι της δεκαετίας του ’50;», αναρωτιέται ο καθηγητής.
Και μετά, η γραφή που δεν είναι γραφή αφηγείται στους επισκέπτες τα μυστικά της κοινωνικής ιεραρχίας της εποχής. Μια γυναίκα που κάθεται σε περίτεχνο θρόνο –πόσο διαφορετική από αυτήν που είδαμε νωρίτερα να κάθεται οκλαδόν στο χώμα–, κοσμήματα και διαδήματα που φυσικά βρέθηκαν μόνο σε τάφους αρχόντων και ηγετών. Ένα κρανίο με κόμμωση που πίσω, πάνω από τον αυχένα, αναδιπλώνεται σε στυλ τσάρλεστον. Ειδώλια με προσωπογραφικά χαρακτηριστικά – παρατηρήστε αυτό με τα φαρδιά φρύδια και τα έντονα μάτια… Ακολουθεί η ενότητα με τις πίστεις και τις δοξασίες. Διπλωμένα όπλα, «σκοτωμένα», όπως τα λένε οι αρχαιολόγοι, για να μην τα χρησιμοποιήσει ποτέ ξανά κανείς, τιμή στον ένδοξο νεκρό πρόγονο που τα κατείχε.
Δυσερμήνευτα αγγεία με πτηνά που θεωρείται ότι έχουν τελετουργικό χαρακτήρα. Καπελόσχημα αγγεία που βρέθηκαν σπασμένα σε νεκροταφεία – «ό,τι κι αν περιείχαν, η θραύση τους παραπέμπει σε ένα τελετουργικό τυπικό». Τα μεγάλο ειδώλιο από τον εκθεσιακό χώρο του μουσείου θα κατέβει στην έκθεση, μαζί με ένα ακόμα. Μεγάλα, τόσο ώστε να δηλώνουν πως η μορφή έχει ανέβει πλέον σε θεϊκό επίπεδο. Είναι η εποχή που και οι θεοί έχουν ανθρώπινη μορφή. «Έτσι εξηγώ το γεγονός ότι ενώ έχουμε υφάσματα αυτή την εποχή, τα ειδώλια δεν αποδίδονται ντυμένα. Αυτή η γυμνότητα σημαίνει έναν αφηρωισμό. Όπως γίνεται αργότερα με τους κούρους. Η γυμνότητα αυτή είναι ένα σήμα κατατεθέν, ένας συμβολισμός» υπογραμμίζει ο κ. Σταμπολίδης.
Στο τέλος της έκθεσης συναντάμε ένα video poem που έγραψε ο καθηγητής και που καταλήγει ακριβώς στο ζητούμενο της γυμνότητας. Υπάρχει ένα φιλμάκι με στοιχεία fiction που ετοίμασαν η Haos Film και η Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη, καθώς και μια σειρά φωτογραφιών. «Αυτό είναι το λιτό περίγραμμα της έκθεσής μας. Αφήνουμε τα κατάλοιπα της κοινωνίας, τα τέχνεργα να μιλήσουν γι’ αυτήν. Για να καταλάβει ο επισκέπτης πως ο τεχνίτης ή ο καλλιτέχνης που έφτιαξε αυτά τα αντικείμενα ήταν η κεραία με την οποία αποτυπώνεται το κοσμοόραμα μιας εποχής, μιας κοινωνίας. Καθένα από αυτά περιγράφει ένα κομμάτι της ζωής. Μια πραγματικότητα χαμένη».
Παράλληλα με την έκθεση «Κυκλαδική κοινωνία 5.000 χρόνια πριν» πραγματοποίείται και έκθεση φωτογραφίας του «Robert Mc Cabe. Αναμνήσεις και Μνημεία του Αιγαίου» της δεκαετίας του ’50.
ΙNFO
Τίτλος έκθεσης: «Κυκλαδική κοινωνία 5.000 χρόνια πριν»
Διάρκεια: 8/12/2016 – 31/03/2017
Τοποθεσία: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Νεοφύτου Δούκα 4
Ιστοσελίδα: www.cycladic.gr
Με πληροφορίες και εικόνες (Πάρις Ταβιτιάν) από την έντυπη έκδοση του περιοδικού Lifo.gr
