Κύπρος: Δεκατρία χρόνια από την έκρηξη στο Μαρί

Τα καλοκαίρια της Κύπρου είναι σπαρμένα με τραγωδίες και επετείους. Όταν τα ημερολόγια γυρίσουν την τελευταία μέρα του Ιουνίου, σαν κάτι να σκοτεινιάζει ακόμα και τον ήλιο που λούζει το νησί. Άλλωστε και να ήθελε κάποιος να ξεχάσει, δεν τον αφήνουν οι πινακίδες που γράφουν: «Αλτ. Προς τουρκοκρατούμενη περιοχή».

Το πραξικόπημα και η εισβολή του Ιούλη του 1974, δεν ήταν οι τελευταίες τραγωδίες. Μόλις χθες, ήταν η επέτειος της πτώσης του στρατιωτικού ελικοπτέρου, το οποίο στις 10 Ιουλίου 2002 πήρε τη ζωή του τότε αρχηγού της Εθνικής Φρουράς αντιστράτηγου Ευάγγελου Φλωράκη και ακόμα τεσσάρων αξιωματικών.

Τραγική σύμπτωση, σαν σήμερα το 2011 στη ναυτική βάση που ονομάστηκε «Ευάγγελος Φλωράκης» στην περιοχή Μαρί, εις μνήμη του στρατηγού, καταγράφηκε ακόμα μια τραγωδία. Μια έκρηξη η οποία σκόρπισε θάνατο και καταστροφή. Μια έκρηξη που θα μπορούσε να μην γίνει.

Ο τότε Πρόεδρος Δημήτρης Χριστόφιας αποφάσισε να κρατήσει στο νησί, ένα τεράστιο φορτίο με εκρηκτικά που είχαν κατασχεθεί σε πλοίο που τα μετέφερε από το Ιράν στη Συρία. Το πλοίο είχε εντοπιστεί από τους Αμερικανούς οι οποίοι ενημέρωσαν την Λευκωσία, ότι θα έπρεπε να ερευνηθεί και να κατασχεθεί το φορτίο του αν παραβίαζε τις κυρώσεις που είχαν επιβληθεί από τον ΟΗΕ.

Έτσι και έγινε. Ωστόσο κάθε πρόταση για καταστροφή ή απομάκρυνση του φορτίου αντιμετώπιζε μια άρνηση ή ένα πρόβλημα. Ο τότε Πρόεδρος Δημήτρης Χριστόφιας, είχε υποσχεθεί στον Άσαντ ότι δεν θα κατέστρεφε τα εκρηκτικά και αν δεν έβρισκε τρόπο να πάνε στη Συρία θα τα επέστρεφε στο Ιράν.

Τα εκρηκτικά «αποθηκεύτηκαν», (ουσιαστικά στοιβάχτηκαν) σε εξωτερικό χώρο στη ναυτική βάση «Ευάγγελος Φλωράκης» στο Μαρί, σε εντελώς ακατάλληλες συνθήκες. Ακόμα και όταν τα εμπορευματοκιβώτια άρχιζαν να παρουσιάζουν αλλοιώσεις και γίνονταν μικρές εκρήξεις, οι οδηγίες των πάνσοφων στρατιωτικών ήταν να τα ραντίζουν με νερό για να πέσει η θερμοκρασία!

Γύρω στις 4:00 τα ξημερώματα της 11ης Ιουλίου 2011, η σείστηκε από ένα τεράστιο «μπουμ». Κανείς δεν μπορούσε να καταλάβει τι είχε συμβεί. Η πρώτη σκέψη όσων αισθάνθηκαν την έκρηξη ήταν πως ίσως έγινε κάποιος σεισμός. Η αλήθεια ήταν ότι ήταν πραγματικός «σεισμός» αφού η έκρηξη καταγράφηκε από τα Σεισμολογικά Ινστιτούτα.

Μετά από αρκετές ώρες και ενώ σχεδόν όλη η Κύπρος είχε βυθιστεί στο σκοτάδι, λόγω διακοπής της ηλεκτροδότησης, άρχισε να κυκλοφορεί η πληροφορία για έκρηξη στη ναυτική βάση στο Μαρί. Η έκρηξη ισοπέδωσε τον ηλεκτροπαραγωγό σταθμό που βρισκόταν δίπλα στη βάση.

Οι πληροφορίες έφταναν στα ΜΜΕ με το σταγονόμετρο αφού κανείς αρχικώς δεν είχε καθαρή εικόνα για το τι συνέβη. Αυτοί που ήξεραν… ήταν όλοι νεκροί.

Όταν ο καπνός και η σκόνη κατακάθισαν διαπιστώθηκε ότι 12 άνθρωποι είχαν χαθεί και 60 άλλοι τραυματιστεί. Λίγες μέρες αργότερα υπέκυψε και ακόμα ένας τραυματίας.

Το συγκλονιστικότερο όλων ήταν η αποκάλυψη ότι επρόκειτο για μια τραγωδία που όσοι γνώριζαν την ανέμεναν. Φωτογραφίες που παρουσιάστηκαν και είχαν ληφθεί λίγα 24ωρα πριν την έκρηξη, παρουσίαζαν τα εμπορευματοκιβώτια με τα εκρηκτικά αλλοιωμένα, ενώ κάποιοι «χόρευαν» πάνω σε αυτά για να αποδείξουν ότι δήθεν δεν υπήρχε κίνδυνος. Οι εντολές ήταν: «Να τα ραντίζετε με νερό για να πέφτει η θερμοκρασία». Όταν τα ξημερώματα της 11ης Ιουλίου 2011 παρατηρήθηκε ανάφλεξη, αντί να διαταχθεί εκκένωση της βάσης, κλήθηκε η Πυροσβεστική για κατάσβεση. Στις 4:00 τα ξημερώματα και ενώ στο χώρο βρισκόντουσαν αρκετά άτομα τα 96 εμπορευματοκιβώτια εξερράγησαν.
Βρισκόντουσαν στοιβαγμένα σε εξωτερικό χώρο από το 2009.

Ο τότε υπουργός άμυνας Κώστας Παπακώστας, εμπιστευόμενος τους στρατιωτικούς, διαβεβαίωνε ότι το φορτίο είναι ακίνδυνο και θα μπορούσε να τοποθετηθεί ακόμα και στην αυλή του σπιτιού του.

Μια λάμψη και χάθηκαν 13 ψυχές

Από την έκρηξη, έχασαν την ζωή τους άνθρωποι που προσπαθούσαν ματαίως να την αποτρέψουν:

· Πλοίαρχος Ιωαννίδης Ανδρέας, Διοικητής Ναυτικού

· Αντιπλοίαρχος Λάμπρου Λάμπρος, Διοικητής της Ναυτικής Βάσης

· Αρχικελευστής Κλεάνθους Κλεάνθης

· Κελευστής Ηρακλέους Μιχάλης

· Ναύτης Χριστοφόρου Μιλτιάδης

· Ναύτης Χριστοφόρου Χριστάκης

· Αρχιλοχίας Πυροσβεστικής Ανδρέας Παπαδόπουλος

· Πυροσβέστης Βασίλης Κρόκος

· Πυροσβέστης Σπύρος Τταντής

· Πυροσβέστης Παναγιώτης Θεοφίλου

· Αρχιπυροσβέστης Γιώργος Γιακουμής

· Πυροσβέστης Αδάμος Αδάμου

Στο δεύτερο βίντεο, που ελήφθη λίγη ώρα μετά τη φονική έκρηξη, καταγράφεται η αγωνιώδης προσπάθεια στρατιωτών ΟΥΚ για εντοπισμό τραυματιών ή επιζώντων.

Ο Μιχάλης Θεοφίλου έγραψε:

«Οκτώ χρόνια από την έκρηξη στο Μαρί. Η φιγούρα που βλέπετε στο βίντεο είναι ο γιός μου ο Παναγιώτης Θεοφίλου ο Πυροσβέστης 3520 της ΕΜΑΚ. Κατεβαίνει από το δεκάτονο και εφαρμόζει μια προσωπίδα στο κεφάλι του 25 λεπτά πριν το μεγάλο μπάμ. Κοιτάξετε στο βάθος σε απόσταση 60 μέτρων την πυρκαγιά οροφής στα εμπορευματοκιβώτια των οποίων οι οροφές έχουν ήδη διαρρηχθεί από τις εκρήξεις και την πυρκαγιά. Ήταν θέμα χρόνου να θερμανθούν τα υπόλοιπα 79 εμπορευματοκιβώτια με 850 τόνους πυρίτιδα και να εκραγούν. Το δεκάτονο (όχημα) μετά την έκρηξη, η φωτογραφία μιλά από μόνη της.
Λυπάμαι πολύ τέτοιες μέρες η ψυχή μου σπαράζει.

Μεγάλες οι ευθύνες στην ηγεσία της Εθνικής Φρουράς και στην ΔΥΠ του ΓΕΕΦ για την απαράδεκτη, αντικανονική και ενάντια στις πάγιες διαταγές αποθήκευσης εκρηκτικών της ΕΦ. Στοίβασαν 850 τόνους εκρηκτικών από τον Μάρτιο 2009 μέχρι τον Ιούλιο 2011 εκτεθιμένα στις καιρικές συνθήκες της Κύπρου.

Μεγάλες οι ευθύνες στην Διοίκηση της Πυρ. Υπηρεσίας που τοποθέτησε οχήματα και προσωπικό μπροστά από 850 τόνους εκρηκτικά για πυρόσβεση ενάντια στις επιχειρησιακές διαδικασίες και κανονισμούς. Δεν κάνεις πυρόσβεση σε εκρηκτικά, αλλά εκκενώνεις την περιοχή, και καθορίζεις ζώνη ασφαλείας ανάλογα με τον όγκο (850 τόνους) και το είδος των εκρηκτικών, γιατί πολύ απλά επίκειται έκρηξη.

Το 2ο βίντεο είναι τα πρώτα λεπτά μετά την έκρηξη από στρατιώτες ΟΥΚ που μπήκαν στην σκηνή. Στο βάθος φαίνεται το δεκάτονο να μισοκαίεται στα συντρίμμια».

Ούτε συγνώμη και μπαλάκι οι ευθύνες

Το τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές από την έκρηξη, δεν άφησε πολλά περιθώρια στους τότε υπουργούς εξωτερικών και άμυνας Μάρκο Κυπριανού και Κώστα Παπακώστα. Υπέβαλλαν τις παραιτήσεις τους μαζί με τον αρχηγό της Εθνικής Φρουράς αντιστράτηγο Πέτρο Τσαλικίδη. Ο υπαρχηγός της Εθνικής Φρουράς αντιστράτηγος Σάββας Αργυρού αρνούμενος να παραιτηθεί παύθηκε από το υπουργικό συμβούλιο. Ωστόσο, η οργή του κόσμου είχε ως στόχο τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Δημήτρη Χριστόφια, ο οποίος στις πρώτες του δηλώσεις δεν ανέλαβε καμία ευθύνη και δεν ζήτησε συγνώμη για τη τραγωδία.

Για πολλές μέρες, χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωναν έξω από το Προεδρικό Μέγαρο στη Λευκωσία ζητώντας την παραίτηση του και τη τιμωρία όσων ευθύνονταν. Αντί παραιτήσεως ο Δημήτρης Χριστόφιας διόρισε τον νομικό Πόλυ Πολυβίου, ως μονομελή ερευνητική επιτροπή, δεσμευόμενος ότι θα σεβαστεί το πόρισμα της έρευνας. Όταν το πόρισμα κατέληξε σε βαρύτατες ευθύνες του Δημήτρη Χριστόφια, ο ίδιος το απέρριψε και το απέδωσε σε κακοβουλία.

Τότε ανέθεσε στην Αστυνομία νέα έρευνα βάζοντας ως επικεφαλής, ανώτατο αξιωματικό, ο οποίος δεν εντόπισε καμία ευθύνη στον Δημήτρη Χριστόφια. Αμέσως μετά, ο Δημητρης Χριστόφιας, κάνοντας χρήση του συνταγματικού του δικαιώματος, διόρισε τον κ. Α. Ιατρόπουλο, υπαρχηγό της Αστυνομίας παρά το ότι μετά από λίγους μήνες έβγαινε σε σύνταξη!

Δίκη αλλά όχι για όλους

Η δίκη που ακολούθησε προκάλεσε με την έναρξη της την οργή των συγγενών των θυμάτων, καθώς δεν κάθισε στο εδώλιο ο συνταγματάρχης Γ. Γεωργιάδης, ο οποίος είχε χειριστεί το φορτίο των 96 εμπορευματοκιβωτίων. Με απόφαση του τότε Γενικού Εισαγγελέα Πέτρου Κληρίδη, από κατηγορούμενος μετατράπηκε σε μάρτυρα κατηγορίας, χωρίς να προσφέρει καμία ουσιαστική μαρτυρία, αφού το Δικαστήριο τον έκρινε παντελώς αναξιόπιστο.

Επίσης ο αντιστράτηγος Πέτρος Τσαλικίδης, αν και βρισκόταν στο κατηγορητήριο «δραπέτευσε» από τη Κύπρο και επέστρεψε στην Ελλάδα, αρνούμενος να παρουσιαστεί στο Δικαστήριο επικαλούμενος την ιδιότητα του ως αξιωματικού του ελληνικού στρατού, κάτι που δεν επέτρεπε την δίκη του σε άλλη χώρα. Δικάστηκε το 2016 στην Ελλάδα και καταδικάστηκε σε επτά χρόνια φυλάκιση. Ωστόσο δεν φυλακίστηκε, καθώς παρέμεινε ελεύθερος με αναστολή!

Το Δικαστήριο καταδίκασε τον τότε υπουργό άμυνας Κώστα Παπακώστα και τρεις αξιωματικούς της Πυροσβεστικής σε ποινές φυλάκισης από τρία έως πέντε χρόνια. Κατά την έφεση αθωώθηκε ο διοικητής της Πυροσβεστικής Ανδρέας Νικολάου. Ο Κώστας Παπακώστας άφησε την τελευταία του πνοή ως κατάδικος, νοσηλευόμενος υπό φρούρηση στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας.

Οικονομία στον αέρα

Όταν συνέβη η έκρηξη, η οικονομία της Κύπρου βρισκόταν στο χείλος της κατάρρευσης αφού είχε ξεκινήσει η μεγάλη τραπεζική κρίση που οδήγησε στο κούρεμα καταθέσεων το 2013. Και ενώ η Οικονομία ψυχορραγούσε, ήρθε η τραγωδία να δώσει τη χαριστική βολή.

Πέραν των απωλειών σε ανθρώπινες ζωές, η έκρηξη στο Μαρί έθεσε εκτός λειτουργίας το σύστημα ηλεκτροδότησης των ελευθέρων περιοχών της Κύπρου. Το καλοκαίρι του 2011 σε συνθήκες καύσωνα τα σπίτια και οι επιχειρήσεις έμειναν χωρίς ηλεκτρισμό και γινόταν παροχή λίγες ώρες κάθε μέρα εκ περιτροπής. Η λύση βρέθηκε με την αγορά ηλεκτρισμού από τα κατεχόμενα κάτι που εκτόξευσε τις τιμές στα ύψη με κόστος που το πλήρωσαν οι καταναλωτές, όχι μόνο στους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος αλλά και στα προϊόντα, οι τιμές των οποίων έφτασαν στα ύψη, ενώ η ανεργία είχε αρχίσει να δείχνει τα δόντια της, συνοδευόμενη με αποκοπές μισθών όσων ακόμα εργάζονταν.

Με πληροφορίες από την εφημερίδα “Πρώτο Θέμα”