Το όρος Ταμπόρα άλλαξε τον κόσμο. Το 1815, το ηφαίστειο της Ινδονησίας εξερράγη στην ισχυρότερη έκρηξη που έχει καταγραφεί στην ιστορία, στέλνοντας ένα τεράστιο σύννεφο μικροσκοπικών σωματιδίων που… έκρυψαν τον ήλιο, ψύχοντας παράλληλα τον πλανήτη και αλλάζοντας εντελώς τους ρυθμούς στο «ρολόι» της Γης.
Αυτό που ακολούθησε ονομάστηκε «έτος χωρίς καλοκαίρι»: η παγκόσμια θερμοκρασία έπεσε, επλήγησαν οι καλλιέργειες, οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν, μια πανδημία χολέρας εξαπλώθηκε και δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν. Η έκρηξη ήταν 52.000 φορές ισχυρότερη από την ατομική βόμβα της Χιροσίμα.
Πολλά ηφαίστεια έχουν εκραγεί έκτοτε, αλλά το Ταμπόρα παραμένει η πιο καταστροφική έκρηξη στον πλανήτη. Περισσότερα από 200 χρόνια αργότερα, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι ο κόσμος μπορεί να περιμένει άλλη μία.
Το ερώτημα δεν είναι αν, αλλά πότε, δήλωσε ο Μάρκους Στόφελ, καθηγητής κλιματικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Τα γεωλογικά στοιχεία υποδηλώνουν μια πιθανότητα 1 προς 6 για μια μαζική έκρηξη αυτόν τον αιώνα, δήλωσε στο CNN.
Αυτή τη φορά, ωστόσο, θα συμβεί σε έναν κόσμο που έχει αλλάξει πολύ, έναν κόσμο που όχι μόνο είναι πιο πυκνοκατοικημένος αλλά και που έχει θερμανθεί από την κλιματική κρίση.
Η επόμενη μαζική έκρηξη θα «προκαλέσει κλιματικό χάος», δήλωσε ο Στόφελ. «Η ανθρωπότητα δεν έχει κανένα σχέδιο».
Το διοξείδιο του θείου
Τα ηφαίστεια έχουν διαμορφώσει από καιρό τον κόσμο μας- συμβάλλουν στη δημιουργία ηπείρων, έχουν δημιουργήσει την ατμόσφαιρα και μπορούν να αλλάξουν το κλίμα.
Καθώς εκρήγνυνται, εκτοξεύουν ένα κοκτέιλ λάβας, τέφρας και αερίων, συμπεριλαμβανομένου του διοξειδίου του άνθρακα που θερμαίνει τον πλανήτη, αν και σε ποσότητες που επισκιάζονται από αυτές που παράγει ο άνθρωπος καίγοντας ορυκτά καύσιμα.
Όταν πρόκειται για επιπτώσεις στο κλίμα, οι επιστήμονες ενδιαφέρονται περισσότερο για ένα άλλο αέριο: το διοξείδιο του θείου.
Μια μαζική ηφαιστειακή έκρηξη μπορεί να προωθήσει διοξείδιο του θείου μέσω της τροπόσφαιρας – το τμήμα της ατμόσφαιρας όπου συμβαίνουν οι καιρικές συνθήκες – και στη στρατόσφαιρα, το στρώμα περίπου 11 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της Γης όπου πετούν τα αεροπλάνα.
Εδώ, σχηματίζει μικροσκοπικά σωματίδια αερολύματος που διασκορπίζουν το φως του ήλιου, αντανακλώντας το πίσω στο διάστημα και ψύχοντας τον πλανήτη από κάτω. Αυτά τα σωματίδια «θα μεταφερθούν σε όλο τον κόσμο και θα διαρκέσουν για μερικά χρόνια», δήλωσε ο Άλαν Ρόμποκ, καθηγητής κλίματος στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς, ο οποίος έχει περάσει δεκαετίες μελετώντας τα ηφαίστεια.
Φτωχά δεδομένα από τα ηφαίστεια
Για τα σύγχρονα ηφαίστεια, τα δορυφορικά δεδομένα δείχνουν πόσο διοξείδιο του θείου απελευθερώνεται. Όταν το όρος Πινατούμπο στις Φιλιππίνες εξερράγη το 1991, εκτόξευσε περίπου 15 εκατομμύρια τόνους στη στρατόσφαιρα. Αυτή δεν ήταν μια μαζική έκρηξη όπως του Ταμπόρα, αλλά και πάλι ψύχθηκε ο κόσμος κατά περίπου 0,5 βαθμούς Κελσίου για αρκετά χρόνια.
Για τα παλαιότερα ηφαίστεια, ωστόσο, «έχουμε πολύ φτωχά δεδομένα», δήλωσε ο Στόφελ. Οι επιστήμονες προσπαθούν να ανακατασκευάσουν αυτές τις παλαιότερες εκρήξεις χρησιμοποιώντας πληροφορίες από πυρήνες πάγου και δακτυλίους δέντρων, οι οποίοι είναι σαν κάψουλες του χρόνου, που αποθηκεύουν μυστικά της ατμόσφαιρας του παρελθόντος.
Από αυτά γνωρίζουν ότι οι μαζικές εκρήξεις των τελευταίων αρκετών χιλιάδων ετών ψύχουν προσωρινά τον πλανήτη κατά περίπου 1 έως 1,5 βαθμούς Κελσίου.
Το Ταμπόρα, για παράδειγμα, μείωσε τη μέση παγκόσμια θερμοκρασία κατά τουλάχιστον 1 βαθμό Κελσίου. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η τεράστια έκρηξη Samalas στην Ινδονησία το 1257 μπορεί να συνέβαλε στην έναρξη της «Μικρής Εποχής των Παγετώνων», μιας ψυχρής περιόδου που διήρκεσε εκατοντάδες χρόνια.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οι μαζικές εκρήξεις μπορεί να επηρεάσουν τις βροχοπτώσεις, ξηραίνοντας τα συστήματα μουσώνων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στην Αφρική και την Ασία. «Οι μουσώνες το καλοκαίρι συμβαίνουν επειδή η ξηρά θερμαίνεται ταχύτερα από τον ωκεανό», δήλωσε ο Άλαν Ρόμποκ. Μια τεράστια ηφαιστειακή έκρηξη μπορεί να διαταράξει τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ των δύο.
Ένας πιο ασταθής κόσμος
Η κατανόηση των επιπτώσεων των προηγούμενων μαζικών εκρήξεων είναι ζωτικής σημασίας, αλλά οι επόμενες θα συμβούν σε έναν κόσμο που είναι πολύ θερμότερος από ό,τι πριν οι άνθρωποι αρχίσουν να καίνε μεγάλες ποσότητες πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου.
«Είναι ένας πιο ασταθής κόσμος τώρα», δήλωσε ο Μάικλ Ραμπίνο, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, ο οποίος ερευνά τις σχέσεις μεταξύ των ηφαιστειακών εκρήξεων και της κλιματικής αλλαγής. «Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι ακόμη χειρότερες από ό,τι είδαμε το 1815».
Σε κάτι που μπορεί να φαίνεται αντιφατικό, ένας θερμότερος κόσμος μπορεί να σημαίνει ότι οι μαζικές ηφαιστειακές εκρήξεις έχουν ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο στην ψύξη.
Αυτό συμβαίνει επειδή ο τρόπος με τον οποίο σχηματίζονται τα σωματίδια αερολύματος και ο τρόπος με τον οποίο μεταφέρονται «εξαρτάται από το κλίμα», δήλωσε ο Τόμας Άουμπρι, επιστήμονας φυσικής ηφαιστειολογίας στο Πανεπιστήμιο του Exeter.
Καθώς ο κόσμος θερμαίνεται, η ταχύτητα με την οποία ο αέρας κυκλοφορεί στην ατμόσφαιρα αυξάνεται, πράγμα που σημαίνει ότι τα σωματίδια αεροζόλ διασκορπίζονται ταχύτερα και έχουν λιγότερο χρόνο να αναπτυχθούν, πρόσθεσε ο Άουμπρι. Τα μικρότερα αερολύματα μπορούν να διασκορπίσουν το ηλιακό φως πιο αποτελεσματικά από τα μεγάλα, πράγμα που σημαίνει ότι ο αντίκτυπος της ψύξης θα είναι μεγαλύτερος.
Οι ωκεανοί μπορεί επίσης να παίζουν ρόλο. Καθώς η επιφάνεια του ωκεανού θερμαίνεται, ένα στρώμα ελαφρύτερου, θερμότερου νερού βρίσκεται από πάνω και δρα ως εμπόδιο στην ανάμιξη μεταξύ ρηχών και βαθύτερων στρωμάτων. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι εκρήξεις ψύχουν δυσανάλογα το ανώτερο στρώμα του ωκεανού και την ατμόσφαιρα πάνω από αυτό, ανέφερε ο Στόφελ.
Η κλιματική αλλαγή μπορεί επίσης να επηρεάσει τα ίδια τα ηφαιστειακά συστήματα. Το λιώσιμο του πάγου μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένες εκρήξεις, καθώς η εξαφάνισή του μειώνει την πίεση, η οποία μπορεί να επιτρέψει στο μάγμα να ανέλθει ταχύτερα. Οι επιστήμονες έχουν επίσης διαπιστώσει ότι οι πιο ακραίες βροχοπτώσεις – που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή – μπορούν να διεισδύσουν βαθιά στο έδαφος, όπου μπορούν να αντιδράσουν με το μάγμα και να προκαλέσουν έκρηξη, δήλωσε ο Άουμπρι.
Αδύνατον να προβλεφθεί
Καθώς ο κόσμος παλεύει με την υπερθέρμανση του πλανήτη, μια περίοδος ψύξης μπορεί να ακούγεται θετική. Οι επιστήμονες λένε ότι ισχύει το αντίθετο.
Πρώτον, υπάρχει ο άμεσος αντίκτυπος. Υπολογίζεται ότι 800 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε ακτίνα περίπου 60 μιλίων από ένα ενεργό ηφαίστειο- μια μαζική έκρηξη θα μπορούσε να εξαφανίσει μια ολόκληρη πόλη. Το Campi Flegrei, για παράδειγμα, έχει δείξει σημάδια ανάδευσης και βρίσκεται ακριβώς δυτικά της ιταλικής πόλης της Νάπολης, όπου ζουν περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι.
Μακροπρόθεσμα, οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να είναι κατακλυσμιαίες. Μια πτώση της θερμοκρασίας κατά 1 βαθμό Κελσίου μπορεί να ακούγεται μικρή, αλλά είναι ένας μέσος όρος. «Αν εξετάσουμε ορισμένες περιοχές, ο αντίκτυπος θα είναι πολύ μεγαλύτερος», δήλωσε η Μέι Τσιμ, γεωεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.
Ο ψυχρότερος καιρός, η λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία και η αλλαγή των βροχοπτώσεων θα μπορούσαν να επηρεάσουν πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας, πλήττοντας την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια και οδηγώντας ενδεχομένως σε πολιτικές εντάσεις, ακόμη και σε πόλεμο, σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση των ασφαλιστών Lloyd’s.
Ο ανθρώπινος και οικονομικός φόρος θα ήταν τεράστιος. Σε ένα ακραίο σενάριο, παρόμοιο με αυτό του Ταμπόρα, οι οικονομικές απώλειες θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τα 3,6 τρισεκατομμύρια δολάρια μόνο κατά το πρώτο έτος, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Lloyd’s.
Επιπλέον, η ψύξη δεν θα προσέφερε καμία ανακούφιση από την κλιματική αλλαγή- μέσα σε λίγα χρόνια, ο πλανήτης θα επέστρεφε όπως ήταν πριν.
Ποιες περιοχές παρακολουθούν οι επιστήμονες
Η επόμενη έκρηξη θα μπορούσε να συμβεί οπουδήποτε. Υπάρχουν περιοχές που οι επιστήμονες παρακολουθούν, όπως η Ινδονησία, μια από τις πιο ενεργές ηφαιστειακά περιοχές του πλανήτη, και το Γέλοουστοουν, στις δυτικές ΗΠΑ, το οποίο δεν έχει βιώσει τεράστια έκρηξη εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.
«Αλλά ποια θα είναι η επόμενη και πότε – αυτό εξακολουθεί να είναι αδύνατο να προβλεφθεί», δήλωσε ο Στόφελ.
Οι μαζικές ηφαιστειακές εκρήξεις δεν μπορούν να αποτραπούν, αλλά υπάρχουν τρόποι προετοιμασίας, πρόσθεσε ο Στόφελ. Κάλεσε τους εμπειρογνώμονες να αξιολογήσουν τα χειρότερα σενάρια, να εκτελέσουν τεστ αντοχής και να καταρτίσουν σχέδια: τα πάντα, από εκκενώσεις μέχρι προσπάθειες βοήθειας και εξασφάλιση προμηθειών τροφίμων.
Ενώ κάποιοι μπορεί να λένε ότι η πιθανότητα μιας μαζικής έκρηξης είναι ακόμη μικρή, «δεν είναι πραγματικά τίποτα», σύμφωνα με τον καθηγητή κλιματικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, και προς το παρόν ο κόσμος είναι απροετοίμαστος για τις επιπτώσεις που θα εξαπέλυε. «Βρισκόμαστε μόλις στην αρχή του να πάρουμε μια ιδέα για το τι θα μπορούσε να συμβεί», κατέληξε.
Πληροφορίες από: https://www.protothema.gr
