Τόπος: Νάξος – Μονή
Χρόνος: Σάββατο 24 Αυγούστου (ώρα έναρξης 19:00)
Δράση: Παίζουμε “Μπάλες”
Διοργάνωση: Σύλλογος Μονιατών Νάξου “Η Τέχνη”
Τι αναφέρει η πρόσκληση
Μπάλες, ένα πανάρχαιο παιχνίδι που παίζεται με πάθος στη Μονή μέχρι και σήμερα.
Πολλοί θεωρούν ότι οι «μπάλες» ξεκίνησαν από την αρχαία Αίγυπτο το 5000 π.Χ.. Από την Αίγυπτο το παιχνίδι βρέθηκε στην αρχαία Ελλάδα όπου παίζονταν τον 8ο αιώνα π.Χ., μάλιστα ο Ιπποκράτης ήταν ένας από τους φανατικούς παίχτες του. Ακολούθως οι Ρωμαίοι, που έμαθαν το παιχνίδι από τους Έλληνες, το διέδωσαν στη δυτική Ευρώπη. Στην Ιταλία ονομάζεται «μπότσε», στη Γαλλία «πετάνκ» και στις αγγλοσαξωνικές χώρες «μπάλες» (Explore Nature του «Έθνους», Τεύχος 5, Αύγουστος 2008).
Η πανάρχαια ιστορία του παιχνιδιού, που θεωρείται το πιο παλιό άθλημα, χάνεται μέσα στον χρόνο, διατρέχει διαφορετικούς πολιτισμούς και καταγράφει ποικίλες παραλλαγές από τόπο σε τόπο. Όλοι όμως οι παίκτες από τον Ιπποκράτη και τον Γαλιλαίο, μέχρι τους σύγχρονους «μπαλαδόρους», επισημαίνουν την αρχέγονη δυναμική του παιχνιδιού που συνδυάζει αρμονικά σωματικές και πνευματικές λειτουργίες.
Παλιότερα οι «μπάλες» παίζονταν στις Λεύκες της Πάρου, ενώ υπάρχουν αναφορές του παιχνιδιού σε αρκετά χωριά της ορεινής και ημιορεινής Νάξου (π.χ. Κυνίδαρος, Απείρανθος, Κεραμωτή, Καλόξυλος, Σαγκρί). Στις μέρες μας το συγκεκριμένο παιχνίδι αναβιώνει στη Λευκάδα με την ονομασία «αμπαλί» όπου το 2022 εγγράφηκε με υπουργική απόφαση στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας (https://ayla.culture.gr/ampali-paradosiako-paixnidi-leukadas-2021/).
Ωστόσο, στη Μονή Νάξου – καθώς και στην Αιγιάλη Αμοργού – οι «μπάλες» δεν αποτελούν μνήμη αλλά βίωμα και σημείο αναφοράς της καθημερινής και κοινωνικής ζωής του τόπου. Με άλλα λόγια, ο ζήλος και το πάθος για το παιχνίδι περνάει αβίαστα από γενιά σε γενιά.
Ειδικότερα, οι «μπάλες» παίζονται αυθόρμητα από τους Μονιάτες, αποτελώντας μια γνήσια λαϊκή διασκέδαση που καλλιεργεί το χιούμορ, τα πειράγματα και ισχυροποιεί τις κοινωνικές σχέσεις. Παλαιότερα, ήταν ένα κατ’ εξοχήν αντρικό παιχνίδι καθόσον δεν έχει καταγραφεί ούτε μία περίπτωση γυναικείας συμμετοχής. Τα τελευταία χρόνια όμως το παιχνίδι είναι ιδιαίτερα αγαπητό και στις γυναίκες, οι οποίες αναδεικνύουν το ταλέντο τους ως «μπαλαδόρισσες».
Σύντομη Περιγραφή
Οι κανόνες του παιχνιδιού είναι πολύ απλοί. Οι παίχτες χωρίζονται σε δύο ομάδες που αποτελούνται συνήθως από δύο μπαλαδόρους. Κάθε παίχτης έχει στη διάθεσή του δύο ξύλινες μπάλες με ελαφρώς ελλειπτικό σχήμα, διαφόρων διαστάσεων και βαρών, ανάλογα με τις επιλογές του «μπαλαδόρου». Σημείο αναφοράς του παιχνιδιού είναι μία μικρή στρογγυλή σφαίρα που ονομάζεται «τζανής» ή«τζανάκι». Η ομάδα που θα ρίξει μία τουλάχιστον μπάλα πιο κοντά στο μικρό μπαλάκι, κερδίζει την παρτίδα. Όσες μπάλες φέρει κοντά στο μπαλάκι και μπροστά από τις αντίπαλες, τόσους πόντους κερδίζει.
Το παίξιμο όπου η μπάλα κυλάει ομαλά από το χέρι του παίχτη ως το μπαλάκι λέγεται «κοστάκι». Η μπαλιά με την οποία χτυπάμε δυνατά την μπάλα του αντιπάλου να απομακρυνθεί από το μπαλάκι ή την δικιά μας μπάλα να πλησιάσει το μπαλάκι λέγεται «μπάλος». Ενώ το παίξιμο που συνδυάζει τα δύο προηγούμενα ονομάζεται «κοστόμπαλο». Το παιχνίδι τελειώνει όταν μία ομάδα κερδίσει 21 ή 31 πόντους. Οι χαμένοι κερνούν τα ποτά στους νικητές και πληρώνουν το μικρό σχετικά αντίτιμο για την χρήση της «μπαλιάστρας».
Το παιχνίδι διεξάγεται στην «μπαλιάστρα», έναν ανοιχτό χωμάτινο χώρο, διαστάσεων 1,80μ. επί 12μ. περίπου. Οι «μπάλες» κατασκευάζονται από πολύ σκληρό ξύλο (ελιά ή πουρνάρι) για να αντέχουν τα χτυπήματα και οι μισές από αυτές μαρκάρονται με σταυρό για να ξεχωρίζουν από αυτές του αντιπάλου. Το ξύλο για τις μπάλες το κόβουν στη «λίεψη» (χάση) του φεγγαριού για να είναι γερό και να μην πιάνει σαράκι.
Οι μαρτυρίες των γηραιότερων Μονιατών επιβεβαιώνουν την συνεχή ύπαρξη του παιχνιδιού και καταγράφουν εννιά διαφορετικές τοποθεσίες με μπαλιάστρες μέσα στη Μονή.
Ευχαριστούμε θερμά για τις πολύτιμες πληροφορίες που παρείχαν οι παλιοί Μονιάτες μπαλαδόροι: Κοντοπίδης Α. Αντώνης, Κοντοπίδης Γ. Μάρκος, Μαγκανάρης Γ. Νικολός, Χαμηλοθώρης Ε. Γιώργος, Χαμηλοθώρης Ι. Μιχάλης και Χαμηλοθώρης Μ. Δημήτρης.
Αύγουστος 2024, Σύλλογος Μονιατών Νάξου «Η ΤΕΧΝΗ»
