Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου: Μια αυτόβουλη ομολογία της αποτυχίας της.

Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου προεκλογικά υπενθύμισε την έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή του Περιφερειακού Προγράμματος Νοτίου Αιγαίου 2021-2027 με αυξημένο προϋπολογισμό.

Του Μιχάλη Φραγκίσκου (*) 

Το Περιφερειακό Πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου είναι το σημαντικότερο θεσμικό πλαίσιο για τον αναπτυξιακό προγραμματισμό της προγραμματικής περιόδου 2021-2027, με καθοριστική σημασία για το μέλλον των νησιών, αφού δίδει τις κατευθύνσεις της βιώσιμης ολοκληρωμένης ανάπτυξης σε συνθήκες αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης – πράσινης μετάβασης και δυνητικά  δίνει λύσεις στα βασικά ζητήματα της νησιωτικότητας.

Η διαδικασία της κατάρτισης του, προέβλεπε τη διαβούλευση πάνω σε ένα Κείμενο Βασικών Αρχών (CONCEPT PAPER) το οποίο συντάχθηκε από την Ομάδα Σχεδιασμού που όρισε η Περιφέρεια[1].

Στο κείμενο αυτό αρχικά καταγράφεται η υφιστάμενη κατάσταση και η σύνδεσή της με την προηγούμενη προγραμματική περίοδο 2014-2020. Δηλαδή γίνεται ένας συνοπτικός απολογισμός της απόδοσης της Περιφερειακής Αρχής, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις και τους στόχους που είχαν τεθεί τότε.

Η καταγραφή, η αποτίμηση των παρεμβάσεων στο κείμενο ανατρέπει «εκ των έσω» την ειδυλλιακή εικόνα που δίνει η Περιφέρεια στα πεπραγμένα της, την περίοδο 2014-2020. Με μια απλή ανάγνωση του κειμένου στις σελ.2-8, χωρίς να γίνεται καμία κρίση, διαπιστώνονται οι παρακάτω σημαντικές επισημάνσεις στους επιμέρους τομείς παρεμβάσεων:

Περιφερειακή Οικονομία: «Σταθερή τάση υποχώρησης» με αποτέλεσμα την επαναφορά της ΠΝΑι στη χαμηλότερη κατηγορία των μεταβατικών Περιφερειών.

Έρευνα – Ανάπτυξη – Καινοτομία: «Ουραγός καινοτομίας» στη τελευταία θέση των 11 περιφερειών, αντί της 8^ης που κατείχε το 2011.

Ψηφιακή Συνδεσιμότητα: Περιορισμένη διείσδυση και χρήση ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, υστέρηση δεξιοτήτων, ανεπάρκεια επιχειρήσεων ΤΠΕ και σημαντική διαρροή επαγγελματιών ΤΠΕ.

Περιβάλλον, Κλιματική Αλλαγή και Φυσικοί – Πολιτιστικοί πόροι: Κρίσιμες ανάγκες παρεμβάσεων προστασίας και αποκατάστασης βιοποικιλότητας στις περιοχές NATURA, στη θωράκιση από κινδύνους, καθώς και στην προστασία – ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.

Διαχείριση αποβλήτων: Το 1/3 των ΧΥΤ δεν λειτουργεί, ενώ λειτουργούν ακόμη 8 ΧΑΔΑ. Στα υγρά απόβλητα από τους 30 οικισμούς Γ’ προτεραιότητας μόνο οι 10 έχουν συμ[2]μορφωθεί στις οδηγίες.

Διαχείριση υδάτων: Καταγράφεται ποσοτική – ποιοτική υποβάθμιση των υπόγειων υδροφορέων και αλλοίωση των επιφανειακών υδατικών συστημάτων. Επιδεινώνονται τα προβλήματα νερού και απώλειες δικτύων.

Ενεργειακή Απόδοση: Θεωρεί την ηλεκτρική διασύνδεση των νησιών ως ευκαιρία αξιοποίησης του αιολικού δυναμικού με ανάπτυξη νέων μονάδων ΑΠΕ. Επισημαίνει το ενεργοβόρο απόθεμα τόσο των κτηρίων της ΠΝΑ, όσο και των κατοικιών, όπως και την ανάγκη να αντιμετωπισθεί η μεγάλη κατανάλωση στις επιχειρήσεις.

Υποδομές Μεταφορών: Παρά τα έργα που υλοποιούνται οι υποδομές «υπολείπονται σημαντικά» στην κάλυψη των αναγκών. Καταγράφονται ανεπαρκείς λιμενικές υποδομές, χωρίς υπηρεσίες, ανορθολογικός σχεδιασμός ακτοπλοϊκού, μεγάλο κόστος μεταφορών, χωρίς υποδομές κρουαζιέρας, οδικό δίκτυο και οδική ασφάλεια.

Απασχόληση: Παρά το πλήθος των παρεμβάσεων η ανεργία παραμένει στο 13,7% με την αντίστοιχη των νέων (15-24) στο 30,4%. Με την 4^η χειρότερη επίδοση μεταξύ των Περιφερειών στην αναλογία νέων εκτός αγοράς εργασίας.

Κοινωνική συνοχή: Το ποσοστό του κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού είναι 34,5% (έναντι 30% της χώρας), των υλικών στερήσεων 22,3% (έναντι 16,2% της χώρας). Οι ανάγκες για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού ευάλωτων ομάδων είναι αυξημένες.

Ο δείκτης υγείας πληθυσμού βρίσκεται στην 196^η θέση της ΕΕ (266 περιφέρειες) παρουσιάζοντας συνεχή μείωση, με αναλογία κλινών στην 9^η θέση, με μικρή πρόοδο στις δομές πρωτοβάθμιας και μεγάλες ανάγκες για σύγχρονες ποιοτικές υπηρεσίες υγείας.

Εκπαίδευση – Δια βίου Μάθηση: Επίπεδο εκπαίδευσης υπολείπεται σημαντικά της χώρας και της ΕΕ28, με μεγάλη σχολική διαρροή στη β΄βάθμια, με ποσοστό εγκατάλειψης της εκπαίδευσης 11,8%, διπλάσιο από το Εθνικό και αυξανόμενο. Με ανάγκες επενδύσεων εκσυγχρονισμού σε όλες τις βαθμίδες.

Στο κείμενο της Ομάδας Σχεδιασμού δεν παραλείπεται να προσεγγιστούν οι παράγοντες που επηρέασαν την πορεία (μη) υλοποίησης των παρεμβάσεων της περιόδου 2014-2020. Αναφέρονται, ως λόγοι, οι νέοι κανονισμοί, το νέο θεσμικό πλαίσιο, η αλλαγή των δημοσίων συμβάσεων, οι νέες διαδικασίες εγκρίσεων, οι αδυναμίες δικαιούχων, η αδυναμία διαθεσιμότητας κατάλληλων και αποτελεσματικών δομών υποστήριξης των διαδικασιών και διαχείρισης – παρακολούθησης – υλοποίησης της περιφερειακής στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης.

Συμπεράσματα:

Η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης από την ίδια την ΠΝΑι (με αντικειμενικά στοιχεία, έστω και ρηχή), αποπνέει ένα κλίμα πλατιάς αποτυχίας των στόχων της. Το γεγονός της ικανοποιητικής απορρόφησης πόρων  χωρίς να συνεισφέρουν στην υλοποίηση των στόχων, είναι ακόμα πιο ανησυχητικό. Οι αιτιολογίες της Ομάδας Σχεδιασμού στην ουσία μεταβιβάζουν την ευθύνη για τη μη έγκαιρη προσαρμογή, στην Περιφερειακή Αρχή, όπως και την ευθύνη μη θωράκισης της οικονομίας από τους κινδύνους της μονοκαλλιέργειας του τουρισμού. Γίνεται φανερό ότι η είσοδος στη νέα περίοδο πραγματοποιείται από δυσμενέστερες θέσεις, αφού τα ζητήματα προτεραιότητας της προηγούμενης περιόδου όχι μόνο δεν λύθηκαν, αλλά υποβαθμίστηκαν και εντάθηκαν.

Οι βαθύτερες αιτίες της αποτυχίας οφείλονται στο τρόπο λειτουργίας της Περιφερειακής Αρχής. Η λειτουργία με βάση ένα σύστημα πελατειακών σχέσεων, συναλλαγής, αλληλοεξυπηρετήσεων, πιέσεων σε δημάρχους, εργολάβους, κομματάρχες, με κατασπατάληση των πόρων σε έργα συναλλαγής και βιτρίνας, με χρηματοδοτήσεις χωρίς σαφή κριτήρια, σε πλήρη αδιαφάνεια και χωρίς δημόσια λογοδοσία, οδηγούν τα νησιά στη στασιμότητα, στην οπισθοδρόμηση, στον αφοπλισμό τους, ώστε να αντιμετωπίσουν αφοπλισμένα, χωρίς στρατηγικό όραμα, της προκλήσεις της κλιματικής κρίσης και της μετά-covid εποχής.

Η εκτέλεση του προγραμματισμού της νέας περιόδου που έχει ήδη ξεκινήσει,  θα έχει τα ίδια αρνητικά αποτελέσματα εάν υλοποιηθεί από την ίδια Περιφερειακή Αρχή. Τα νησιά θα χάσουν τη τελευταία και πιο κρίσιμη ευκαιρία για βιώσιμη και δίκαιη ανάπτυξη προς όφελος των κατοίκων τους.

[1] https://espa3.pepna.gr/wp-content/uploads/2021/04/Concept_Paper_%CE%9D%CE%91%CE%99%CE%93_20.04.pdf

(*)  Μιχάλης Φραγκίσκος είναι Διδάκτορας Μηχανικός ΕΜΠ

Υποψήφιος Περιφερειακός Σύμβουλος με την Παράταξη «Ανοιχτοί Ορίζοντες στο Νότιο Αιγαίο»