Η γοητευτική ιστορία προέλευσης των ονομάτων των ελληνικών νησιών μέσα από την εργασία του Γιώργου Λεκάκη, συγγραφέα του βιβλίου « Αιγαίο- ετυμολογίες νήσων»
Γνωρίζετε ότι η Κεφαλονιά πήρε το όνομά της από τον ήρωα Κέφαλο, γιο του Διόνυσου; Η ότι η Λευκάδα – όπως μας το παραδίδει ο Όμηρος – προέρχεται από το «λευκάς» γιατί ήταν λευκογαία, είχε δηλαδή άσπρο χώμα; Η ότι η Ιθάκη πήρε το όνομά της από το «ιθύς», που σημαίνει ευθύς, ίσιος, μακρύς, άρα η «μακρόστενη νήσος». Οι Παξοί από τη λέξη «πάθος» λόγω του έρωτα του Ποσειδώνα με την νύφη Αμφιτρίτη και τα Κύθηρα που σημαίνουν «τα κρυφά» γιατί σε αυτά γεννήθηκε εν κρυπτώ η Αφροδίτη (κεύθω =κρύβω, επομένως Κύθηρα = τα καλά κρυμμένα); Μάλιστα, τα Κύθηρα στην αρχαιότητα ήταν ο… top προορισμός για γαμήλια ταξίδια, ένα νησί βαθιά… αφροδισιακό ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο.
Τι συμπέρασμα βγαίνει; Ότι για να βρούμε την ετυμολογία των ονομάτων των ελληνικών νησιών θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μια σειρά παραγόντων όπως η ορθογραφία, η γραμματική, η μυθολογία των λαών της Ελλάδας, αλλά και τη γεωμορφολογία του κάθε τόπου. Ο Γιώργος Λεκάκης, συγγραφέας του βιβλίου «Αιγαίο-ετυμολογίες νήσων» τονίζει ότι « «Η μυθολογία μάλιστα φαίνεται να έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς κατά την αρχαιότητα υπήρχαν περίοδοι μεγάλων γεωλογικών αναταράξεων. Έτσι οι ονομασίες των νησιών εξυπηρετούσαν και την ανάγκη καταγραφής των αναταράξεων αυτών. Για παράδειγμα το Αγκίστρι, ονομαζόταν Κεκρυφάλεια, και έτσι ο αρχαίος καταλάβαινε ότι επρόκειτο για ύφαλο, Όποιος μπορεί και διαβάζει πίσω από τις λέξεις, θα γνωρίσει την προϊστορία της Ελλάδας. Το όνομα κρύβει μνήμη», προσθέτει.
Ας δούμε όμως την ετυμολογία των ονομάτων στα νησιά των Κυκλάδων και του Αιγαίου…
Κυκλάδες
Αμοργός: Το όνομά του ατμοσφαιρικού αυτού νησιού προκύπτει από την αμόργη, ένα φυτό από το οποίο οι αρχαίοι έφτιαχναν ένα εξαιρετικό λινάρι, ένα διάφανο λινό ύφασμα. Εξ ου και στην αρχαιότητα ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή τα αμοργινά ιμάτια, από τα οποία έφτιαχναν τους καλύτερους χιτώνες.
Μήλος: Πήρε το όνομά της από τον ήρωα Μήλο, ο οποίος κατοίκησε πρώτος το νησί. Ο Μήλος κάποτε πήγε στην Κύπρο, όπου γνώρισε τον Άδωνι και οι δυο νέοι έγιναν φίλοι με παροιμιώδη φιλία. Όταν πέθανε ο Άδωνις, ο Μήλος αυτοκτόνησε κάτω από ένα δέντρο το οποίο έκτοτε ονομάστηκε μηλιά. Αυτός ο Μήλος ήταν και ο πρώτος διδάξας της κουράς των προβάτων, ο πρώτος κτηνοτρόφος θα λέγαμε σήμερα, γι ’αυτό και στα ομηρικά έπη «μήλος» σημαίνει πρόβατο.
Νάξος: Στα αρχαία χρόνια το νησί λεγόταν Δία, γιατί είναι η μεγαλύτερη των Κυκλάδων και ως τέτοια πήρε το όνομα του μεγαλύτερου των Θεών. Όταν την αποίκησε ο ήρωας Νάξος, Γιος του Ενδημίωνα του εραστή της Σελήνης, ονομάστηκε από τον ήρωα με το σημερινό της όνομα.
Πάρος: Το όνομα του νησιού σημαίνει «παραλία». Πάρος, λοιπόν, ένα νησί με ωραίες παραλίες. Αμφιβάλλει κανείς;
Τήνος: Το όνομά της προκύπτει από την αρχαία ελληνική ρίζα «ταν», η οποία μας έδωσε το «ταναός» που σημαίνει μακρύς, λόγω του σχήματός του νησιού. Αν και η λέξη «ταναός» δεν χρησιμοποιείται πλέον, παρ’ όλα αυτά από αυτή τη λέξη προκύπτει η «ταινία».
Σίφνος: Πήρε το όνομά της από τον ήρωα Σίφνο, ο όποιος ήταν γιος του ήρωα Σουνίου και πρωτοκατοίκησε το νησί.
Φολέγανδρος: Αρχικά ονομαζόταν «Πολύκανδρος» γιατί είχε πολύ μεγάλο πληθυσμό. Ο πρώτος οικιστής της ήταν ο Φολέγανδρος, γιος του Μίνωα, ο οποίος έφερε στο νησί μεγάλο πληθυσμό Κρητών, χαρίζοντας παράλληλα το όνομά του σε αυτό.
Σέριφος: Το όνομα προκύπτει από τη ρίζα «σερ», η οποία μας έχει δώσει το σέριφον, θαλάσσιο φυτό και διάφορα άλλα ονόματα βοτάνων. Σε συνδυασμό με το άφθονο χρυσάφι που είχε στην αρχαιότητα, σήμαινε ότι αυτά τα βότανα ήταν ισχυρά και ιαματικά. Επομένως, το όνομα Σέριφος, δηλώνει την πλούσια σε ιαματική χλωρίδα νήσο, με πλούσιο υπέδαφος.
Άνδρος: Από τον ήρωα Άνδρο ή Ανδρέα, ο οποίος ήταν περίφημος μάντης, τόσο σπουδαίος που του χάρισε το νησί ο Ραδάμανθης, αδελφός του Μίνωα. Ο Ραδαμάνθης θεωρείτο ο πιο δίκαιος άνθρωπος του κόσμου και όταν πέθανε συνέχισε να είναι δίκαιος γι’ αυτό και έγινε ο κριτής του Κάτω Κόσμου. Αυτός έκρινε ότι ο περιφημότερος μάντης της εποχής ήταν ο Άνδρος και έτσι αποφάσισε να του χαρίσει ένα ολόκληρο νησί.
Βόρειο /Κεντρικό Αιγαίο
Χίος: Το νησί απέκτησε το όνομά του από την Χιόνη, η οποία ήταν κόρη του Ποσειδώνα. Όταν γεννήθηκε στο νησί έπεσε χιόνι γι’ αυτό το μωρό ονομάστηκε έτσι και εξ’ αυτού το νησί Χίος. Λένε μάλιστα ότι όταν έφτασε ο Ποσειδώνας στο νησί ήταν έρημος και με το χιόνι που έπεσε το έδαφός του έγινε γόνιμο.
Σάμος: Το όνομα προκύπτει από την μηκυναϊκή λέξη «σάμη» ή «σάμος», η οποία σημαίνει ύψωμα δίπλα στην ακτή. Η γεωμορφολογία της Σάμου επιβεβαιώνει αυτήν την ονομασία, αφού το νησί έχει αρκετά βουνά και υψώματα.
Αλόννησος: Το όνομά της προκύπτει από την αρχαία ελληνική λέξη « αλς» (=θάλασσα) συν τη λέξη νησί. Πρόκειται δηλαδή για ένα νησί καταμεσής της θάλασσας. Το αρχαίο της όνομα ήταν Ίκος, ενώ το σύγχρονο της το πήρε επί Όθωνα, το 1838.
Σκιάθος: Το όνομά της προκύπτει από την σκιά επειδή είναι πολύ σκιερή νήσος με πολλά δέντρα. Μία άλλη ερμηνεία αναφέρει ότι το όνομα προκύπτει από τη σκιά του Άθου, η οποία «πέφτει» πάνω στο νησί.
Ικαρία: Πήρε το όνομά της από τον Ίκαρο, ο οποίος προσπαθώντας να πετάξει με κέρινα φτερά, έπεσε στη θάλασσα και τα κύματα ξέβρασαν το σώμα του στο νησί.
Λήμνος: Για το όνομά της υπάρχουν δύο ερμηνείες. Η μία ότι προκύπτει από το ρήμα λείβω που σημαίνει «πλήρης υδάτων», αυτός δηλαδή που έχει πολλά ύδατα (λίμνη, λημνιώνας σήμερα) και η άλλη από το λήιον πεδίον, δηλαδή την πολύ πλούσια πεδιάδα, φράση που πραγματικά αντικατοπτρίζει τη Λήμνο, η οποία ήταν και είναι ο σιτοβολώνας του Αιγαίου. Σήμερα η λέξη «λήιον» έχει αφήσει τα… απομεινάρια της στην λέξη «ληστής», αυτός δηλαδή που πάει να κλέψει κάποιον που έχει λήη, πλούτο.
Δωδεκάνησα
Αστυπάλαια: Ονομάστηκε έτσι γιατί υπήρξε ένα από τα παλαιότερα άστεα, δηλαδή πόλεις του Αιγαίου. Είναι το νησί που ενώνει τα Δωδεκάνησα με τις Κυκλάδες και βρισκόταν σε κομβικό σημείο για τους ναύτες. Γι’ αυτόν τον λόγο ιδρύθηκε στο νησί μια ολόκληρη πόλη, η οποία μάλιστα ήταν από τους πρώτους ναύσταθμους στο Αιγαίο. Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι το νησί πήρε το όνομα του από την κόρη του Φοίνικα και της Περιμήδης, η οποία υπήρξε αδελφή της Ευρώπης.
Κως: Από το «Κωfoς» (το f αντιπροσωπεύει το αρχαίο δίγαμμα), το οποίο σημαίνει νήσος με πολλά σπήλαια. Από το «κωfoς» προκύπτει η λέξη cave, στα αγγλικά, καθώς επίσης και το όνομα του καβουριού, το καβούκι του οποίου θυμίζει σπήλαιο.
Σημείωση: Το Σάββατο 12 Ιουλίου 2008 κυκλοφόρησε σε 220.000 αντίτυπα, από την εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» η εργασία του Γιώργου Λεκάκη «Αιγαίο-ετυμολογίες νήσων», όπου ετυμολογούνται 59 κατοικημένα ελληνικά νησιά του Αιγαίου από τις ελληνικές τους ρίζες, σε συνδυασμό με την μυθολογία, την ιστορία και την γεωλογία τους. Πρόκειται για μια πολυτελή έγχρωμη έκδοση, 162 σελ. μεγάλου σχήματος (24Χ30 εκατ.). Τι αναφέρει στο πρόλογό του ο Γιώργος Λεκάκης; «Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις» έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Επισκεπτόμενοι τις λέξεις, λοιπόν, αναλύοντας και ψάχνοντάς τες, ανακαλύπτουμε έναν ολόκληρο κόσμο, που έως τότε μας ήταν άγνωστος, λες και έπαιζε κρυφτό μαζί μας! Γιατί στα ελληνικά τοπωνύμια κλείνεται η ιστορία, η γεωολογία, τα ήθη και τα έθιμα ενός τόπου, η παραγωγή και οι ασχολίες των κατοίκων του, ο χαρακτήρας τους και η καθημερινότητά τους. Γι’ αυτό και η επιστήμη της ετυμολογίας είναι μια επιστήμη που δεν άπτεται μόνο της φιλολογίας, αλλά έχει την ανάγκη της φυσικής, της γεωλογίας, της ιστορίας, της λαογραφίας, της αρχαιολογίας, ης κοινωνιολογίας, και άλλων πολλών επί μέρους επιστημών! Κανένα ελληνικό τοπωνύμιο δεν είναι τυχαίο. Καθιερώθηκε έτσι έπειτα από πολλή σκέψη, πολλών αιώνων παίδεμα και ψάξιμο. Αυτή είναι μια διαδικασία χιλιετηρίδων, που πέρασε μέσα από βουνά και συμπληγάδες, υλικές και πνευματικές. Και κάθε φορά που το παραποιούμε, το παραφράζουμε, μοιάζει με το να αποκόπτουμε ένα μέλος από το σώμα μας, ένα χέρι ή ένα πόδι μας. Μύθος σημαίνει αλήθεια. (Παρά τον μύθο είναι το παραμύθι, το ψέμα). Άρα η μυθολογία είναι η αληθινή ιστορία, που όμως ατύχησε να είναι τόσο παλιά, όταν οι άνθρωποι ακόμη δεν είχαν γραφή. Κι έτσι διατηρήθηκε μόνο προφορικά. Αυτό δεν την ακυρώνει σαν αλήθεια. Άλλωστε η αλήθεια ποτέ δεν ακυρώνεται. Ούτε την δευτερίζει. Ίσα-ίσα που λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψιν, γιατί κλείνει μέσα της γνώση μιας εποχής πολύ μακρινής, τότε που όλα ήσαν τόσο διαφορετικά, σχεδόν απίστευτα. Ιθυντήριος νους η γλώσσα. Κι αλί εάν χαθεί. Σπουδαία γνώση η λέξη. Κι αλί εάν αλωθεί».
