Στη Νάξο, τα πάρκινγκ που βρίσκονται στην είσοδο της Χώρας φρακάρουν από το απόγευμα και όσοι επιθυμούν να την επισκεφθούν το βράδυ καταλήγουν μποτιλιαρισμένοι, να περιφέρονται ολοένα και πιο μακριά αναζητώντας σημείο να σταθμεύσουν. Στην Πάρο, μπορεί να χρειαστείς μία ώρα για να διασχίσεις τα μόλις δύο χιλιόμετρα της περιφερειακής οδού της πόλης, τις ώρες που φθάνει καράβι. Στη Μύκονο και στη Σαντορίνη, το κυκλοφοριακό είναι σοβαρό πρόβλημα όλες τις ώρες της ημέρας.
Δεν είναι όμως μόνο τα πιο τουριστικά νησιά και μόνο οι Κυκλάδες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Κάθε καλοκαίρι ο πολλαπλασιασμός του πληθυσμού των νησιών (έως και κατά επτά φορές, στην πιο ακραία περίπτωση) συνεπάγεται τον πολλαπλασιασμό Ι.Χ. και μοτοσικλετών, σε σημείο που… μεταφέρεται η πόλη και τα προβλήματά της στα νησιά. Καταστάσεις που προκαλούν εκνευρισμό στους ντόπιους, καθώς κάνουν τη ζωή τους δύσκολη και υποβαθμίζουν την ταξιδιωτική εμπειρία. Περαιτέρω, πολλαπλασιάζουν και τα ατυχήματα: το 45% των τροχαίων συμβαίνει στα νησιά τους θερινούς μήνες, ποσοστό που ανεβαίνει στο 60% σε περιπτώσεις όπως η Πάρος και η Κεφαλονιά.
Τα προβλήματα αυτά είναι προφανώς συνυφασμένα με τον υπερβολικό αριθμό των επισκεπτών που δέχονται κάθε χρόνο τα νησιά. Θα μπορούσαν όμως να αμβλυνθούν μέσα από τον κατάλληλο κυκλοφοριακό σχεδιασμό. Αύριο, στην τελευταία ημέρα του 2ου Civinet Forum (που ξεκίνησε χθες στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων), θα παρουσιαστεί ένας οδηγός εκπόνησης «Σχεδίων Βιώσιμης Νησιωτικής Κινητικότητας». Πρόκειται για μια ειδική μεθοδολογία που δημιουργήθηκε από ομάδα επιστημόνων του δικτύου Civinet Ελλάδας – Κύπρου (οι συγκοινωνιολόγοι Κοσμάς Αναγνωστόπουλος και Χρήστος Γιολδάσης και η κοινωνική επιστήμονας Κατερίνα Νικολοπούλου) και του Πανεπιστημίου Αιγαίου (καθηγητές Γιάννης Σπιλάνης, Αμαλία Πολυδωροπούλου, επίκουρη καθηγήτρια Ιωάννα Παγώνη). Αφορά τον σχεδιασμό της βιώσιμης κινητικότητας σε νησιά κάτω των 50.000 κατοίκων.
Μπορεί κάθε νησί να έχει μια… Αττική Οδό; «Τα νησιά δεν έχουν τον μόνιμο πληθυσμό που να δικαιολογεί αστικές υποδομές. Ως αποτέλεσμα, όταν ο πληθυσμός τους πολλαπλασιάζεται το καλοκαίρι, είναι αδύνατον οι υποδομές τους να ανταποκριθούν», εξηγεί ο κ. Αναγνωστόπουλος. «Αυτό συνεπάγεται όξυνση του κυκλοφοριακού προβλήματος, της έλλειψης στάθμευσης και των τροχαίων δυστυχημάτων. Η κατάσταση αυτή δυσχεραίνει την καθημερινότητα των μόνιμων κατοίκων και υποβαθμίζει την ταξιδιωτική εμπειρία των επισκεπτών. Οι μόνοι που ωφελούνται είναι όσοι θησαυρίζουν από τον υπερτουρισμό».
Τα νησιά έχουν επίσης ορισμένα ειδικά χαρακτηριστικά. «Κατ’ αρχάς, η γεωγραφική τους απομόνωση έχει ως αποτέλεσμα οι αφίξεις στα νησιά να γίνονται από περιορισμένες πύλες εισόδου (λιμάνι ή και αεροδρόμιο), με αποτέλεσμα να υπάρχει ανάγκη εξυπηρέτησης υψηλού μεταφορικού έργου σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μέσα από άξονες μικρής χωρητικότητας. Το μικρό μέγεθος των νησιών σε συνδυασμό με τα περιβαλλοντικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά τους συνεπάγονται περιορισμένο χώρο για μεταφορικές υποδομές και αποτρέπει τα έργα μεγάλης κλίμακας.
Ο μικρός μόνιμος πληθυσμός είχε ως αποτέλεσμα σε πολλά νησιά να μην αναπτυχθούν μέσα μαζικής μεταφοράς – πολλά δεν διαθέτουν ούτε τον χειμώνα. Επιπλέον, η ιδιαίτερα υψηλή εξάρτηση από τον τουρισμό και η υψηλή εποχικότητα δεν επιτρέπει την ανάπτυξη συμβατικών λύσεων που να είναι επαρκείς το καλοκαίρι και οικονομικά βιώσιμες τον χειμώνα», εξηγεί ο κ. Αναγνωστόπουλος.
Στην πραγματικότητα, η λύση είναι μία: να μειωθούν τα Ι.Χ. «Στόχος είναι να καταφέρουμε ο τουρισμός να χρησιμοποιεί λιγότερα αυτοκίνητα, δηλαδή να έρχονται λιγότερα οχήματα από την ηπειρωτική Ελλάδα και να μισθώνονται λιγότερα οχήματα στα νησιά», εκτιμά ο κ. Αναγνωστόπουλος. «Αυτό είναι και το αντικείμενο διερεύνησης των “Σχεδίων Βιώσιμης Νησιωτικής Κινητικότητας”. Προφανώς αυτό δεν μπορεί να συμβεί χωρίς να παρέχεις εναλλακτικές».
Σύμφωνα με τον οδηγό που εκπόνησε το Civinet και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ένα μεγάλο πλεονέκτημα των νησιών είναι ότι ανέκαθεν διέθεταν μεγάλες πεζοδρομημένες περιοχές, ενίοτε και ολόκληρους οικισμούς. Αυτό μπορεί να αποτελέσει το υπόβαθρο για την επέκταση των πεζοδρομημένων περιοχών και τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων ώστε να είναι προσβάσιμες από άτομα μειωμένης κινητικότητας και να επιτρέπουν την τροφοδοσία με έναν πιο αποτελεσματικό και πράσινο τρόπο.
Παράλληλα, πρέπει να αναπτυχθούν σύγχρονα συστήματα μεταφορών (σταθερή ή on demand) και να διερευνηθούν λύσεις shuttle bus (για δυσπρόσιτα σημεία που προσελκύουν πολλούς επισκέπτες). Ολα αυτά σε συνδυασμό με τη δημιουργία ποδηλατικών και πεζοπορικών διαδρομών, την επιβολή χαμηλών ταχυτήτων στα ιδιωτικά μέσα μεταφοράς (έως 30 χλμ./ώρα), την ενθάρρυνση των τοπικών θαλάσσιων μεταφορών. Και την αναζήτηση καινοτόμων λύσεων κινητικότητας, που να είναι κοινωνικά και περιβαλλοντικά χρήσιμες. Η διαχείριση της στάθμευσης, αναφέρει ο Οδηγός, θα πρέπει να έχει ως βασική κατεύθυνση τη μείωση της ζήτησης και όχι την εξυπηρέτησή της με νέες υποδομές.
Κρίσιμο κομμάτι του σχεδίου πρέπει να αποτελούν και οι εμπορευματικές μεταφορές και ιδιαίτερα η τροφοδοσία των τουριστικών επιχειρήσεων. Λύσεις με ηλεκτρικά μικροοχήματα και cargobikes, όπως σημεία μεταφόρτωσης/παραλαβής προϊόντων περιφερειακά των οικισμών, θα πρέπει να εξεταστούν.
«Ενα πολύ σημαντικό κομμάτι του σχεδιασμού είναι η συμμετοχή των πολιτών», καταλήγει ο κ. Αναγνωστόπουλος. «Από την εμπειρία μας κατά την εκπόνηση ανάλογων σχεδίων στην Κέα, στη Νάξο και στη Σίφνο, παρότι υπάρχουν πολλά και αντικρουόμενα συμφέροντα στις μετακινήσεις, υπάρχει και πραγματική δίψα για λύσεις, γιατί η κατάσταση σε πολλά νησιά είναι οριακή».
Πρακτικές που εφαρμόζονται εδώ και χρόνια με επιτυχία
Τα ελληνικά νησιά έχουν να επιδείξουν πολλά καλά παραδείγματα σε σχέση με μια διαφορετική, πιο βιώσιμη διαχείριση των μετακινήσεων. Ας δούμε μερικά παραδείγματα που αναφέρονται στον οδηγό.
Περιορισμός της χρήσης Ι.Χ.
Τα περισσότερα νησιά διαθέτουν οικισμούς των οποίων μέρος ή το σύνολο είναι πεζοδρομημένα. Η πιο χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Υδρας (που είναι γνωστή ως νησί χωρίς αυτοκίνητα), στην οποία απαγορεύεται η κυκλοφορία τροχοφόρων, πλην ελαχίστων που εξυπηρετούν κοινωνικές και επαγγελματικές ανάγκες και η κυκλοφορία τους είναι εφικτή σε μικρό μέρος του οδικού δικτύου.
Ενα άλλο παράδειγμα είναι οι Σπέτσες, όπου υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί στη χρήση Ι.Χ. εντός του κύριου οικισμού. Ολα τα Ι.Χ. απαγορεύονται, ενώ δημότες, δημόσιοι υπάλληλοι, ιδιοκτήτες και μισθωτές οικιών επιτρέπεται να φέρουν αυτοκίνητο στο νησί (εφόσον έχουν αποκτήσει ειδική δημοτική κάρτα), αλλά απαγορεύεται να κυκλοφορούν στον οικισμό κατά την τουριστική περίοδο.
Επίσης στη Νίσυρο, στον κύριο οικισμό (Μανδράκι) επιτρέπεται μόνο η είσοδος μικρών τρικύκλων που τα τελευταία χρόνια σταδιακά αναβαθμίζονται σε ηλεκτρικά.
Εποχικές τροποποιήσεις
Στην Αίγινα, στην Κέα, στη Σίφνο, στην Κύθνο και στους Λειψούς κατά τους θερινούς μήνες γίνονται προσωρινές πεζοδρομήσεις που σχετίζονται με το λιμάνι και την παραλιακή οδό του κύριου παραθαλάσσιου οικισμού. Οι πεζοδρομήσεις ισχύουν συνήθως τις νυχτερινές ώρες, αφότου έχουν σταματήσει τα δρομολόγια των πλοίων.
Στην Ερμούπολη της Σύρου και στη Χώρα της Νάξου εφαρμόζονται ειδικές κυκλοφοριακές ρυθμίσεις (μονοδρομήσεις, αντιδρομήσεις, πεζοδρομήσεις) για την καλύτερη κυκλοφορία των οχημάτων ανάλογα με την ώρα της ημέρας ή την άφιξη των πλοίων.
Ανάδειξη μονοπατιών
Σε πολλά νησιά τα τελευταία χρόνια έχουν αποκατασταθεί και σημανθεί δίκτυα μονοπατιών, μια σημαντική υποδομή για την ανάπτυξη μορφών τουρισμού που διευρύνουν την τουριστική σεζόν. Ως παραδείγματα αναφέρονται η Ανδρος που μέσω πρωτοβουλιών εθελοντών (Andros Routes κ.ά.) έχει αναδείξει ένα δίκτυο 160 χλμ., η Τήνος με 150 χλμ. μονοπατιών, η Σίφνος με 100 χλμ. μονοπατιών.
Σύγχρονη συγκοινωνία
Ο Δήμος Ρεθύμνης είναι ο πρώτος που λειτουργεί ηλεκτρικό mini bus για τις μετακινήσεις εντός της παλιάς πόλης. Αντιστοίχως το Ηράκλειο απέκτησε υπηρεσία park & ride με ηλεκτρικά mini buses που εξυπηρετούν τους χώρους στάθμευσης στο λιμάνι και στο Παγκρήτιο Στάδιο.
Ανάπτυξη ποδηλάτου
Η Κως θεωρείται το «νησί του ποδηλάτου», διαθέτοντας 12,3 χλμ. ποδηλατοδρόμων (το μεγαλύτερο δίκτυο σε ελληνικό νησί) και 6.500 ενοικιαζόμενα ποδήλατα. Συστήματα κοινόχρηστων ποδηλάτων έχουν αναπτύξει επίσης η Ρόδος και η Πάρος. Σε κάποια νησιά υπάρχουν επιχειρήσεις που προσφέρουν ποδηλατικές περιηγήσεις σε ασφάλτινες και χωμάτινες διαδρομές με ηλεκτρικά ποδήλατα, όπως στην Κέα.
Eυέλικτα δρομολόγια
Συγκοινωνία με ευέλικτα δρομολόγια που τροποποιούνται ανάλογα με τη ζήτηση εφαρμόζει σήμερα μόνο η Αστυπάλαια. Σε κάποια νησιά προσφέρονται ανάλογες υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση ατόμων μειωμένης κινητικότητας (λ.χ. Νάξος).
Δύσκολο ανάγλυφο
Ισως το γνωστότερο παράδειγμα είναι το τελεφερίκ που λειτουργεί από το 1982 στη Σαντορίνη, στο λιμάνι των Φηρών, και εξυπηρετεί 1.200 άτομα την ώρα. Εκτός Ελλάδας έχουν δοκιμαστεί η τοποθέτηση προσωρινών ραμπών σε καλντερίμια για προσπέλαση από ηλεκτρικά οχήματα και αμαξίδια, ανελκυστήρες πλαγιάς κ.ά.
Θαλάσσιες μετακινήσεις
Σε πολλά νησιά (λ.χ. Αμοργός, Ικαρία, Κάρπαθος) υπάρχουν δύο λιμάνια στα οποία κάνει στάση το πλοίο της γραμμής. Η σύνδεση αυτή εξυπηρετεί και τοπικές ανάγκες. Τοπικές μετακινήσεις με τοπικά δρομολόγια γίνονται από Νάξο προς Μικρές Κυκλάδες και από Πάρο προς Αντίπαρο. Επίσης, θαλάσσιες μεταφορές και ταξί χρησιμοποιούνται στα νησιά του Αργοσαρωνικού και στη Σύμη.
Πηγή kathimerini.gr / Γιώργος Λιάλος
