Η πρόσφατη παραβίαση των πολωνικών συνόρων από ρωσικά drones στις 9 και 10 Σεπτεμβρίου 2025, αναδεικνύει την εντεινόμενη χρήση υβριδικών τακτικών από τη Ρωσία εναντίον των αντιπάλων της.
Του Δρ. Κωνσταντίνου Μπαλωμένου (#)
Το επεισόδιο αυτό συνιστά σημείο καμπής για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, καθώς προειδοποιεί ότι οι παραδοσιακές μέθοδοι αποτροπής δεν επαρκούν. Η νέα πραγματικότητα απαιτεί άμεση επανεξέταση πολιτικών, τεχνολογικών και θεσμικών μέτρων. Παράλληλα, φέρνει στο φως τις ραγδαίες αλλαγές στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον, όπου η τεχνολογία και οι υβριδικές τακτικές διαμορφώνουν νέες προκλήσεις για την εθνική άμυνα και ασφάλεια, καθορίζοντας ταυτόχρονα την ικανότητα αποτροπής και αντίδρασης.
Ειδικότερα, οι ρωσικές επιχειρήσεις «probing» (δοκιμαστικές επιχειρήσεις που αποσκοπούν στην αξιολόγηση των ορίων, των αντιδράσεων και της αποφασιστικότητας του αντιπάλου χωρίς άμεση κλιμάκωση σε σύγκρουση), απειλούν το περιβάλλον συλλογικής ασφάλειας της Ευρώπης και αναδεικνύουν την ανάγκη επανεξέτασης των μηχανισμών αποτροπής και συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών της Συμμαχίας.
Συγκεκριμένα, η Ρωσία φαίνεται να ακολουθεί ένα προκαθορισμένο τρόπο δράσης (modus operandi) αξιοποιώντας μέσα χαμηλού κόστους, αλλά υψηλού πολιτικού αποτυπώματος για να δοκιμάσει τα όρια, την αποφασιστικότητα και τη συνοχή των κρατών μελών του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε..
Παράλληλα, τρίτες χώρες, όπως η Λευκορωσία, που της παρέχουν υλικοτεχνική ή γεωγραφική υποδομή, πολλαπλασιάζουν την πολυπλοκότητα της αντίδρασης.
Υπό το πλαίσιο αυτό, οι οργανισμοί συλλογικής ασφάλειας (ΝΑΤΟ, Ε.Ε., Ο.Η.Ε.) κινούνται γρήγορα σε διαδικασίες συμβουλευτικές και καταδίκης, αλλά η μετάβαση σε κοινές επιχειρήσεις απαιτεί σαφή πολιτική συναίνεση και πλήρη νομική τεκμηρίωση.
Με άλλα λόγια, η Ρωσία επιδιώκει να επιβάλει πολιτικό και πρακτικό κόστος για τους αντιπάλους της, χωρίς να επιδιώκει αποκλειστικά στρατιωτική νίκη. Προσπαθεί να αναγκάσει την Ευρώπη να επιλέξει μεταξύ υψηλού κόστους αποτροπής και μιας νέας, λιγότερο ασφαλούς «κανονικότητας».
Επιπλέον, η ενεργοποίηση από την Πολωνία της διαδικασίας διαβουλεύσεων του ΝΑΤΟ (Άρθρο 4) δημιουργεί νέα δεδομένα στο πλαίσιο συλλογικής ασφάλειας, υπογραμμίζοντας τόσο τη σημασία των θεσμικών μηχανισμών για την αντιμετώπιση υβριδικών απειλών όσο και τα όρια της ταχύτητας και της αποτελεσματικότητας της συλλογικής αντίδρασης.
Παράλληλα, η άμεση εμπλοκή συμμαχικών δυνάμεων, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία που σε συνεργασία με τις Πολωνικές ένοπλες δυνάμεις κατέρριψαν τα ρωσικά drones, αναδεικνύει την πρακτική διάσταση της συλλογικής αποτροπής και τη δυνατότητα συντονισμένης αντίδρασης σε πραγματικό χρόνο.
Το γεγονός, ότι είναι η πρώτη φορά που αεροσκάφη του ΝΑΤΟ αντιμετώπισαν πιθανή απειλή σε συμμαχικό εναέριο χώρο, αναδεικνύει την ανάγκη συνεχούς ετοιμότητας και άμεσης επικοινωνίας μεταξύ των κρατών-μελών.
Συγκεκριμένα, τα αντιαεροπορικά συστήματα Patriot της Συμμαχίας εντόπισαν τα drones μέσω των ραντάρ τους, χωρίς όμως να εμπλακούν ενεργά.
Επίσης, στη νυχτερινή επιχείρηση συμμετείχαν πολωνικά F-16, ολλανδικά F-35, ιταλικά αεροσκάφη επιτήρησης AWACS και αεροσκάφη εναέριου ανεφοδιασμού υπό κοινή διαχείριση του ΝΑΤΟ, υπογραμμίζοντας τόσο τον τεχνολογικό όσο και τον επιχειρησιακό συντονισμό που απαιτείται για την προστασία του εναερίου χώρου των συμμάχων και τη συλλογική αποτροπή.
Υπό το πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα, ως χώρα με σύνθετο γεωπολιτικό περιβάλλον και ευαίσθητα σύνορα, καλείται να αντλήσει διδάγματα από την εμπειρία της Πολωνίας.
Συγκεκριμένα, παρά τις σαφείς διαφορές (η Πολωνία αντιμετωπίζει τη Ρωσική απειλή, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται στο Αιγαίο αντιμέτωπη με την Τουρκία), τα βασικά διδάγματα είναι συναφή και μπορούν να προσαρμοστούν και εφαρμοστούν αποτελεσματικά σε κάθε αντίστοιχη κρίση.
Η αρχή ότι η τεκμηρίωση, η συλλογή στοιχείων και η έγκαιρη ενεργοποίηση των διαδικασιών του ΝΑΤΟ επιτρέπουν ασφαλή και νομικά θεμελιωμένη δράση ισχύει ανεξαρτήτως θεάτρου επιχειρήσεων.
Συνεπώς, η πολωνική εμπειρία παρέχει ένα χρήσιμο πλαίσιο για τη διαμόρφωση προσαρμοσμένων Τυποποιημένων Διαδικασιών Λειτουργίας (SOP – Standard Operating Procedures) και κανόνων εμπλοκής, δίνοντας στην Ελλάδα τη δυνατότητα να ενεργεί με ασφάλεια, νομιμότητα και αποτελεσματικότητα, ενώ παράλληλα, περιορίζει τον κίνδυνο πρόκλησης θερμού επεισοδίου.
Η ενεργοποίηση του Άρθρου 4 του ΝΑΤΟ και η συντονισμένη αντίδραση των συμμαχικών δυνάμεων επιβεβαιώνουν τη σημασία της έγκαιρης προειδοποίησης, της νομικής τεκμηρίωσης και της δυνατότητας άμεσης συλλογικής αντίδρασης.
Για την Ελλάδα, αυτό αναδεικνύει την ανάγκη ενίσχυσης της ετοιμότητας των ενόπλων δυνάμεων, την ανάπτυξη συνεργασιών και την προσαρμογή του αποτρεπτικού μηχανισμού της σε συνθήκες υβριδικών και τεχνολογικά προηγμένων απειλών.
Τέτοιου είδους περιστατικά έχουν πολλαπλές επιπτώσεις και εγείρουν κρίσιμα ερωτήματα. Αυτά αφορούν τη διεθνή νομιμότητα, τη στρατιωτική και επιχειρησιακή ετοιμότητα, καθώς και τις στρατηγικές αποφάσεις κάθε κράτους – μέλους της Συμμαχίας.
Ειδικότερα, εγείρονται ζητήματα διεθνούς νομιμότητας και εμπιστοσύνης σχετικά με το ποιος θα τεκμηριώσει την ευθύνη ενός επιθετικού δρώντα και μέσω ποιων διαδικασιών;
Η επαρκής τεχνική και νομική τεκμηρίωση ενός περιστατικού δεν αποτελεί μόνο επιχειρησιακή ανάγκη, αλλά και προϋπόθεση για πολιτική δράση και διεθνή νομιμοποίηση.
Επίσης, τέτοια επεισόδια οδηγούν σε αυξημένες αμυντικές δαπάνες και προσανατολίζουν τους Ευρωπαίους εταίρους προς κοινά συστήματα αεράμυνας και ανάπτυξης αντι-drone συστημάτων, με συνέπειες τόσο οικονομικές, καθώς και τεχνολογικές και επιχειρησιακές για κάθε κράτος-μέλος.
Στο πλαίσιο αυτό, η πρόταση που υποβλήθηκε τον Μάιο του 2024 στην πρόεδρο της Κομισιόν κα. Φον ντερ Λάϊεν, από τον Έλληνα Πρωθυπουργό κ. Κυριάκο Μητσοτάκη μαζί με τον Πολωνό Πρωθυπουργό, κ. Ντόναλντ Τούσκ, για τη δημιουργία μιας κοινής «ΑΣΠΙΔΑΣ» αεράμυνας της Ευρώπης με κοινοτική χρηματοδότηση, παραμένει επίκαιρη όσο ποτέ και δικαιώνει τους εμπνευστές της.
Επιπλέον, αυξάνεται ο κίνδυνος λανθασμένων αποφάσεων και ανάληψης ενεργειών που μπορούν άμεσα να μετατρέψουν μια διπλωματική κρίση σε θερμό επεισόδιο.
Για την Ελλάδα, η εμπειρία της Πολωνίας και η ενεργοποίηση του Άρθρου 4 του ΝΑΤΟ προσφέρουν επίσης, πολύτιμα διδάγματα σε πρακτικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα πρέπει να ακολουθήσει δύο παράλληλες γραμμές δράσης:
- Ενεργή συμμετοχή στις διπλωματικές πρωτοβουλίες της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, με σαφή στήριξη των θεσμών, συμμετοχή σε μηχανισμούς τεχνικής τεκμηρίωσης και υποστήριξη στοχευμένων κυρώσεων με βάση αποδεδειγμένα στοιχεία και
- Ενίσχυση της εσωτερικής ανθεκτικότητας, με αναβάθμιση των αντι-drone ικανοτήτων των ενόπλων δυνάμεων, την ενίσχυση radar networks και τη διασύνδεσή τους με συστήματα early warning, την ενίσχυση της κυβερνο-ασφάλειας και την προστασία κρίσιμων υποδομών, καθώς και τη σύσταση διυπουργικής ομάδας κρίσης (με συμμετοχή των Υπουργείων Εξωτερικών, Εθνικής Άμυνας, Προστασίας του Πολίτη, Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, ΕΥΠ κ.λπ.), που θα εξασφαλίσει συνεχή συντονισμό και ταχεία λήψη αποφάσεων. Το μοντέλο αυτό, θα λειτουργεί στη λογική της Ολιστικής Προσέγγισης (Whole of Government Approach) και θα συνδυάζει αποτελεσματική διπλωματία, στρατιωτική ετοιμότητα και εθνική ανθεκτικότητα, ώστε η Ελλάδα να παραμείνει ευέλικτη, προσαρμοστική, αποφασιστική και ικανή να προστατεύσει τα συμφέροντά της υποστηρίζοντας ταυτόχρονα, τη συλλογική ασφάλεια.
Εν κατακλείδι, η αντίδραση της Πολωνίας κατά την παραβίαση των συνόρων της από ρωσικά drones και η διαδικασία που ακολουθήθηκε από την πλευρά του ΝΑΤΟ και των κρατών μελών του, συνιστούν ένα σημαντικό «νομικό και επιχειρησιακό προηγούμενο». Το προηγούμενο αυτό μπορεί να αξιοποιηθεί από την Ελλάδα, ως σημείο αναφοράς για την ενίσχυση της νομιμοποίησης και της τεκμηρίωσης των δικών της ενεργειών, σε περίπτωση σοβαρής παραβίασης του εθνικού της εναέριου χώρου.
Σε ένα αντίστοιχο περιστατικό, όπως σε περίπτωση παραβίασης του ελληνικού εναέριου χώρου από τρίτα αεροσκάφη ή drones, η Ελλάδα θα διαθέτει τα απαραίτητα θεσμικά και νομικά εργαλεία για την προστασία της εθνικής της κυριαρχίας.
Ταυτόχρονα, η χώρα μπορεί να συντονιστεί με τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ για την κατάλληλη συλλογική αντίδραση, διασφαλίζοντας ότι κάθε ενέργειά της θα είναι νομικά τεκμηριωμένη, συντονισμένη και προσαρμοσμένη στις διεθνείς διαδικασίες.
Το πλαίσιο αυτό, παρέχει ασφάλεια και νομιμοποίηση στη λήψη αποφάσεων, χωρίς να δεσμεύει προκαταβολικά σε συγκεκριμένες ενέργειες ή στρατιωτικά μέτρα.
Το προηγούμενο δε, της Τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας, όπου στις 24 Νοεμβρίου 2015 κατέρριψε ένα ρωσικό βομβαρδιστικό τύπου Sukhoi Su-24M που επιχειρούσε κατά Σύριων Τουρκμένων ανταρτών στη βόρεια Συρία, με την αιτιολογία της προσωρινής παραβίασης του εναέριου χώρου της Τουρκίας, προσφέρει ένα χρήσιμο ιστορικό πλαίσιο για την αξιολόγηση αντίστοιχων περιστατικών.
Υπό αυτή τη λογική, η Ελλάδα προσεγγίζει το δικαίωμα αυτοάμυνας μέσα από διαδικασίες έγκρισης και συντονισμού με τους αρμόδιους θεσμούς, ώστε κάθε ενέργειά της να είναι νομικά τεκμηριωμένη και εναρμονισμένη με τα διεθνή πρότυπα. Το δικαίωμα αυτό ενεργοποιείται στο πλαίσιο θεσμικών διαδικασιών και συλλογικού συντονισμού, χωρίς να συνεπάγεται αυτοματισμό σε οποιαδήποτε περίπτωση.
Υπό το πρίσμα αυτό, η ενδεχόμενη νομιμοποίηση οποιασδήποτε δράσης της Ελλάδας, βασίζεται σε τρεις βασικούς άξονες:
- Έγκυρη τεκμηρίωση: καταγραφή radar tracks (συστηματική καταγραφή και αποθήκευση των δεδομένων που συλλέγονται από ένα ραντάρ σχετικά με την κίνηση ενός στόχου στον εναέριο χώρο), ISR (Intelligence, Surveillance, and Reconnaissance) / AWACS (Airborne Warning and Control System) δεδομένων, δορυφορικές εικόνες, τεκμηριωμένη συλλογή στοιχείων και όπου επιτρέπεται καταγραφή επικοινωνιών.
- Συντονισμένη κοινοποίηση: διαβίβαση στοιχείων στους συμμάχους, ώστε οι ενέργειες αντίδρασης να υποστηρίζεται διεθνώς και να ενισχύεται η συλλογική ασφάλεια.
- Σαφείς κανόνες εμπλοκής (ROE – Rules of Engagement): καθορισμός σταδιακής κλιμάκωσης από προειδοποίηση έως, αν χρειαστεί, χρήση αναλογικής δύναμης, πάντα εντός του πλαισίου διεθνών διαδικασιών.
Η υιοθέτηση αυτών των διαδικασιών παρέχει στην Ελλάδα ένα θεσμικά και νομικά τεκμηριωμένο πλαίσιο για την αξιολόγηση και διαχείριση περιστατικών παραβίασης του εναέριου χώρου της. Παράλληλα, συμβάλλει στη μείωση του πολιτικού, διπλωματικού και νομικού ρίσκου και ενισχύει την αποτρεπτική ικανότητα της χώρας, χωρίς να την δεσμεύει σε συγκεκριμένες ενέργειες.
Συμπερασματικά, η Ελλάδα διαθέτει πλέον ένα σαφές και τεκμηριωμένο πλαίσιο για την αξιολόγηση και διαχείριση περιστατικών παραβίασης του εναέριου χώρου της.
Συνεπώς, η προδραστική προετοιμασία, η διεθνώς αποδεκτή τεκμηρίωση και η συμμαχική συνεργασία αποτελούν τα πιο αποτελεσματικά μέσα για την αποφυγή μονομερών πρωτοβουλιών και την ενίσχυση της αποτρεπτικής ικανότητας, διασφαλίζοντας παράλληλα, τη νομιμότητα και σταθερότητα στην περιοχή του Αιγαίου και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.
(*) Ο Δρ Κωνσταντίνος Μπαλωμένος είναι Πολιτικός Επιστήμονας – Διεθνολόγος / Πρώην Γενικός Διευθυντής – Γενικής Διεύθυνσης / Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και Διεθνών Σχέσεων (ΓΔΠΕΑΔΣ) Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ)
