Τους 450 τόνους σταφυλιού αναμένεται να πλησιάσει η παραγωγή της Σαντορίνης, η οποία για 3η συνεχόμενη χρονιά καταγράφει πτώση. Την ίδια στιγμή διαγράφεται αύξηση της μέσης τιμής σταφυλιού διαμορφώνοντας νέα ιστορικά υψηλά.
Πίσω από αυτά τα δεδομένα που εγείρουν ερωτηματικά για τη βιωσιμότητα του αμπελώνα και των παραγωγών της Σαντορίνης, «υπάρχει φως στο βάθος του τούνελ» σύμφωνα με τον Στέλλιο Μπουτάρη του Κτήματος Σιγάλα.
Η κλιματική αλλαγή ήρθε να διογκώσει βίαια τις δομικές αδυναμίες δεκαετιών, με κυριότερη αυτών τη συσσωρευμένη «ακαλλιέργεια»
«Δική μας δουλειά είναι να διαχειριστούμε το τώρα και να εξασφαλίσουμε το αύριο», τονίζει ο Στέλλιος Μπουτάρης. «Όλοι συμφωνούμε ότι η διατήρηση της Σαντορίνης ως έχει, ως ένα μουσειακό έκθεμα, δεν έχει ούτε νόημα ούτε μέλλον για κανέναν. Στο Κτήμα Σιγάλα έχουμε επιλέξει τον δρόμο της συστηματικής επένδυσης, που έχει εντατικοποιηθεί την τελευταία πενταετία. Γνωρίζουμε ότι οι προκλήσεις είναι σύνθετες και δομικές, δεν περιμένουμε αποτελέσματα άμεσα. Όμως κοιτάμε μακροπρόθεσμα επειδή πιστεύουμε στη μοναδικότητα αυτού του τόπου. Δουλεύουμε για να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για μια νέα, βιώσιμη Σαντορίνη. Με όραμα, αποφασιστικότητα και μεθοδικότητα, έχουμε ήδη ξεκινήσει να γυρίζουμε σελίδα».
Σύμφωνα με τον Στράτο Guillaume Ξυράφη, γεωπόνο του Κτήματος Σιγάλα, «η κατάσταση που βιώνουμε σήμερα στον αμπελώνα της Σαντορίνης δεν είναι αποτέλεσμα των τελευταίων ετών. Η κλιματική αλλαγή ήρθε να διογκώσει βίαια τις δομικές αδυναμίες δεκαετιών, με κυριότερη αυτών τη συσσωρευμένη «ακαλλιέργεια»».
Είναι γεγονός ότι παραδοσιακές τεχνικές που ανανέωναν τον αμπελώνα του νησιού (καθησιές, καταβολάδια, ζευγαρίσματα) εγκαταλείπονται τα τελευταία 30 χρόνια. Την ίδια στιγμή, η τάση γήρανσης των ντόπιων αμπελουργών δεν αναστρέφεται, ενώ η εύρεση εργατικού δυναμικού γίνεται ολοένα δυσκολότερη, αλλά και ασύμφορη λόγω του υψηλού κόστους διαβίωσης στο νησί. Έτσι, το έδαφος δεν καλλιεργείται, τα γερασμένα φυτά οδηγούνται σε κρίσιμο σημείο, ο αριθμός των πρέμνων και οι αποδόσεις μειώνονται. Η στρατηγικά σχεδιασμένη ανανέωση του αμπελώνα είναι μονόδρομος.
Δύσκολη χρονιά για τη Σαντορίνη
Η έλλειψη του νερού, σε συνδυασμό με τις καιρικές συνθήκες και την αλληλουχία τους κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, τη συσσώρευση της επίδρασης των ακραίων φαινομένων της τελευταίας 3ετιας, τη γενικότερη κατάσταση του αμπελώνα, τη μορφολογία και τοπογραφία του νησιού αφενός επιδείνωσε τη γενικότερη εικόνα του αμπελώνα, αφετέρου συνέβαλε σε διαφοροποίηση της κατάστασης των πρέμνων -φυλλική επιφάνεια και φορτίο- ανάμεσα στο νότιο και βόρειο τμήμα του νησιού.
Ως αποτέλεσμα πραγματοποιήθηκε ένας τρύγος «δύο ταχυτήτων»: πιο αργή και με διακοπές ωρίμαση στον νότο όπου τα πρέμνα δεν είχαν αρκετή φυλλική επιφάνεια, ομαλότερη εξέλιξη στον βορρά λόγω της σχετικά καλύτερης κατάστασης των φυτών.
«Ο αμπελώνας έχει «μνήμη» και συνέχεια. Δεν μηδενίζεται το κοντέρ κάθε χρόνο» υπογραμμίζει ο Στράτος Guillaume Ξυράφης. «Η ανομβρία και η συσσωρευμένη επίδραση των κλιματικών προκλήσεων με συχνότερα ακραία φαινόμενα τα τελευταία 3 χρόνια, δημιούργησαν μια ασφυκτική κατάσταση στον γερασμένο αμπελώνα της Σαντορίνης. Ταλαιπωρημένα φυτά δίνουν ολοένα και λιγότερο καρπό. Οι φετινές αποδόσεις που κυμαίνονται σε ιστορικά χαμηλά, ακόμη και αρκετά κάτω από τα 50 κιλά το στρέμμα σε κάποιες περιοχές, δεν είναι έκπληξη».
Ο τρύγος στο Κτήμα Σιγάλα
Η χρονιά ήταν μια από τις δυσκολότερες και για το Κτήμα, η οποία οδήγησε σε μείωση της συνολικής μας παραγωγής για 3η συνεχόμενη χρονιά. Φέτος, η πτώση αγγίζει το 15%.
Συγκριτικά με τον μέρο όρο, ο τρύγος ήταν πρώιμος, αλλά οψιμότερος από τον περσινό. Η αρχή έγινε με το Μαυροτράγανο στις 7 Αυγούστου. Το Ασύρτικο και το Αθήρι ξεκίνησε στις 8 του μήνα από την Οία και την Έξω Γωνιά και ολοκληρώθηκε στις 23/8 στο Ημεροβίγλι και τον Πύργο. Οι Μανδηλαριές μαζεύτηκαν στις 16 και τα Αηδάνια στις 27/8.
«Ο χρόνος τρύγου της κάθε ποικιλίας ανά αμπελοτόπι ήταν το σημείο κλειδί του φετινού τρύγου λόγω των συνθηκών» σύμφωνα με την Σάρα Ιακωβίδου, οινολόγο του Κτήματος Σιγάλα. «Αποφασίσαμε να τρυγήσουμε νωρίτερα ώστε να διασφαλίσουμε τη διατήρηση της οξύτητας, της φαινολικής ωρίμασης και των αρωμάτων. Σίγουρα περιμένουμε τα φετινά κρασιά να είναι ελαφρώς πιο χαμηλόβαθμα -γύρω στο 13,5% ABV».
Τα σχέδια
«Η αναδιάρθρωση του αμπελώνα είναι προτεραιότητα στο Κτήμα Σιγάλα. Οι επενδύσεις με μακροπρόθεσμο ορίζοντα έχουν εντατικοποιηθεί από το 2020, χωρίς παύση, παρά το περιβάλλον ασφυκτικής πίεσης που (συμ)βιώνουμε όλοι οι παραγωγοί του νησιού για τρεις συνεχόμενους τρύγους», όπως επισημαίνουν οι υπεύθυνοι του Κτήματος Σιγάλα.
Ήδη έχουν ολοκληρώσει νέες φυτεύσεις 170 στρεμμάτων, ενώ συνολικά καλλιεργούν 450 στρέμματα με επίκεντρο την Οία και την ευρύτερη περιοχή στο βόρειο τμήμα της Σαντορίνης. Επιπλέον, κτίζει σταθερές συνεργασίες με αμπελοκαλλιεργητές του νησιού. Χέρι-χέρι πηγαίνει και η επένδυση σε νέους επιστήμονες από το αμπέλι στο οινοποιείο οι οποίοι συνδυάζουν την εξειδίκευση με το όραμα για μια βιώσιμη Σαντορίνη.
Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται «στήνουμε νέους αμπελώνες έχοντας ως αρχές
-τον σεβασμό στη μοναδικότητα του terroir, τη φυσιολογία του αμπελώνα αλλά και του φυσικού τοπίου (landscape) της Σαντορίνης
-την ανθεκτικότητα απέναντι στις προκλήσεις, τόσο της κλιματικής αλλαγής (π.χ. ανομβρία) όσο και της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας του νησιού (π.χ. έλλειψη/υψηλό κόστος εργατικού δυναμικού)
και πάνω σε αυτή την υγιή πλέον βάση, υιοθετούμε νέες τεχνολογίες και αναπτύσσουμε εργαλεία και πρωτόκολλα μέσα από τον πειραματισμό, τη συνεχή παρακολούθηση και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους.
Στην πράξη, η ανανέωση του αμπελώνα στηρίζεται στα παραδοσιακά συστήματα της «κουλούρας» και του «κλαυδευτικού» ανά περίπτωση, υιοθετώντας πυκνότερες φυτεύσεις (250 και 290 φυτά ανά στρέμμα για «κουλούρες» και «κλαυδευτικά» αντίστοιχα), και γραμμική τοποθέτηση των πρέμνων. «Στήνουμε δηλαδή τον αμπελώνα μας με τέτοιο τρόπο που να επιτρέπει την υποστήριξη από μηχανικά μέσα για την καλλιέργειά του διασφαλίζοντας την υγεία του εδάφους, εφαρμόζοντας βιολογικές και αναγεννητικές πρακτικές, χωρίς χρήση ζιζανιοκτόνων. Έτσι, μειώνεται σταδιακά και η εξάρτησή μας από δυσεύρετα εργατικά χέρια και επικεντρώνουμε την επένδυσή μας σε μια σταθερή, ευέλικτη ομάδα με εξειδίκευση, που αναλαμβάνει και όλες τις εργασίες που γίνονται με το χέρι στο αμπέλι, όπως είναι και ο τρύγος», εξηγούν.
Το πρωτόκολλο
Όσον αφορά στη χρήση νερού, το Κτήμα Σιγάλα αναπτύσσει ένα πρωτόκολλο, με στόχο τη διόρθωση του ελλείματος που δημιουργεί η ανομβρία και η επίδραση της κλιματικής αλλαγής.
«Δεν μιλάμε για ενταντικά αρδευόμενο αμπελώνα» επισημαίνει ο γεωπόνος του Κτήματος Σιγάλα «και όχι μόνο επειδή το νερό εδώ είναι λίγο και ακριβό. Αυτό που θέλουμε να πετύχουμε είναι η αποφυγή της ερημοποίησης λόγω της ακραίας ξηρασίας φροντίζοντας να διασφαλίζουμε και να διατηρούμε την απαραίτητη εδαφική υγρασία για τα φυτά, κυρίως κατά τη διάρκεια των θερμότερων και ξηρότερων πλέον χειμώνων και της άνοιξης. Πάντα μέσα στα επίπεδα βροχόπτωσης και την εποχιακή κατανομή που χαρακτηρίζουν ιστορικά την άνυδρη Σαντορίνη και την ξηρική αμπελοκαλλιέργειά της».
Παράλληλα, το Κτήμα Σιγάλα μαζί με τους Σύνδεσμο Οινοποιών Σαντορίνης, ΑΠΘ, ΔΕΥΑΘ και Ergoplanning συνεργάζονται για την ανάπτυξη, 3ετη πιλοτική εφαρμογή και μελέτη καταλληλότητας και οικονομικοτεχνικής βιωσιμότητας ενός πειραματικού πρωτοκόλλου αξιοποίησης του γκρίζου νερού, πάντα με γνώμονα τη διασφάλιση της ποιότητας της «ΠΟΠ Σαντορίνη». Το εγχείρημα εντάσσεται στο πλαίσιο του ΕΕ «Μέτρο 16 – Συνεργασία» υπό τη διαχείριση του ΥΠΑΑΤ.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι φέτος, όπως και πέρσι, οι νέοι αμπελώνες του Κτήματος Σιγάλα αντέδρασαν καλύτερα παρουσιάζοντας μια σταθερότητα στην παραγωγή και την ποιότητα απέναντι σε όλες τις προκλήσεις.
«Αν και είναι νωρίς ακόμη, αυτές οι πρώτες ενδείξεις της ολιστικής προσπάθειας και επένδυσης που γίνεται στο Κτήμα Σιγάλα, μάς δείχνουν το φως στο βάθος του τούνελ» λέει ο Γιάννης Μπουτάρης, γιος του Στέλλιου και 6η γενιά στο κρασί, που ξεκινά την πορεία του στο Κτήμα Σιγάλα. «Η εμπειρία και η τεχνογνωσία που αναπτύσσουμε είναι διαθέσιμη σε όλους τους παραγωγούς που δουλεύουν προς την αναγέννηση του Θηραϊκού αμπελώνα. Παραμένουμε υπέρμαχοι της συλλογικής προσπάθειας για το βιώσιμο μέλλον της Σαντορίνης. Και θέλουμε να βλέπουμε τον αμπελώνα και τα κρασιά της Σαντορίνης διεθνές πρωτοσέλιδο για την αδιαμφισβήτητη ποιότητα και την αυθεντικότητά τους, ανάμεσα στα κορυφαία και περιζήτητα terroir κρασιά του κόσμου».
