Το περιστατικό της ανύψωσης του μαρμάρου από το τουρίστα άνοιξε μία κλειστή πύλη πίσω από την οποία δεν θέλαμε να δούμε τι συνέβαινε τα καλοκαίρια στο χώρο του ναού του Απόλλωνα. Η αναμενόμενη αντίδραση της ΕΦΑ Κυκλαδων ήταν η χειρότερη δυνατή με την συρματόπλεκτη περίφραξη, που ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών από την τοπική κοινωνία, τα εθνικά ΜΜΕ και τις εισαγγελικές αρχές.
Του Μιχάλη Φραγκίσκου (#)
Μία ψύχραιμη ανάλυση της κατάστασης απαιτεί τον καθορισμό της σχέσης της “Πορτάρας” με τους εμπλεκόμενους, την ΕΦΑ, την τοπική κοινωνία, τον τουρισμό και το δήμο Νάξου. Τι είναι δηλαδή για τον καθένα η “Πορτάρα”. Τι διαφορετικά νοήματα εκπέμπει για τον καθένα;
Για την ΕΦΑ είναι ένας σημαντικός αρχαιολογικός χώρος, ένας ημιτελής ναός του Απόλλωνα που υπόκειται στους όρους προστασίας του αρχαιολογικού νόμου. Σε καμία περίπτωση δεν αντιμετωπίζεται ως τουριστικό αξιοθέατο. Επίσης δεν αποτελεί προτεραιότητα συντήρησης σε σχέση με άλλα μνημεία της Νάξου που βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο (βυζαντινοί ναοί, πύργος Χειμάρρου).
Για τη τουριστική οικονομία της Νάξου ο συνδυασμός αρχαίου ναού, φυσικού τοπίου και συγχρόνως τοπίου κληρονομιάς, ιστορικού μυθολογικού πολιτιστικού τόπου, αποτέλεσε το επιβλητικότερο αξιοθέατο του νησιού, με ιδιαίτερη προβολή το ηλιοβασίλεμα. Τοπίο που εξελίσσεται σε συγκριτικό τουριστικό πλεονέκτημα και βασικό στοιχείο του «προορισμού Νάξος». Είναι φανερό ότι δίνει προστιθέμενη υπεραξία στο πωλούμενο τουριστικό πακέτο, είναι μέρος της τιμής του, η δε κοσμοσυρροή στο ηλιοβασίλεμα το επιβεβαιώνει. Γύρω από την πορτάρα έχει δημιουργηθεί μια οικονομία της αγοράς, με ξεναγήσεις (από 30 ευρώ ομαδικά έως 225 στις ατομικές), οργάνωση γάμων, πικνίκ και λοιπά.
Για την τοπική κοινωνία αποτελεί την κορυφή της ιστορικής της ταυτότητας, το ισχυρότερο τοπόσημο, ιερό τόπο που ως σήμερα ποτέ δε διέκοψε τη σχέση του με τους κατοίκους, που βίωναν αδιάλειπτα την κάθε πτυχή του. Με το μύθο της Αριάδνης, τα παλάτια της, να διατρέχει ως σήμερα και να σηματοδοτεί την ιστορική συνέχεια, είτε ως ιερός τόπος αρχαϊκής λατρείας, είτε ως βυζαντινή Παναγία παλατιανή, είτε ως αρχαιολογικός χώρος ή ως το αναγνωρίσιμο λουτρό της.
Τα παλάτια αποτελούν το σημείο ιστορικής αναφοράς της τοπικής χωραïτικης κοινωνίας, σημείο συνάντησης, ανοιχτών συζητήσεων, κολύμβησης – βάπτισης, γιορτής. Σημείο εκπαίδευσης των νέων, κατάδυσης στην ιστορία του νησιού, σημείο θρήνου των θυμάτων του ναυαγίου (με τη κάλυψη της Πορτάρας από μαύρα πανιά), σημείο που εξελίσσονται ή καταλήγουν οι αποκριάτικες διονυσιακές εκδηλώσεις, σημείο του βωμού της ολυμπιακής φλόγας.
Η καθημερινή επιβολή της Πορτάρας στην πόλη επιβεβαιώνει και ενισχύει την ιστορική συνείδηση των κατοίκων, τη βεβαιότητα των κληρονόμων της, το βάρος της κοινής κληρονομιάς, την υποχρέωση φύλαξης, προστασίας και αυτούσιας μεταβίβασης στους νεότερους. Οι εκατοντάδες αναρτήσεις διαμαρτυρίας στα ΜΚΔ, οι χιλιάδες αποδοκιμασίες για το περιστατικό του μαρμάρου και της περίφραξης, επιβεβαιώνουν αυτήν τη συνείδηση.
Ο δήμος πέραν του νυχτερινού κακού φωτισμού, την διαφήμιση του μνημείου, την ικανοποίηση του δήμου για την κοσμοσυρροή, μέχρι σήμερα το πρωί παρέμεινε αδιάφορος και απαθής στο συμβάν του μαρμάρου και της χθεσινής περιφραξης. Η κατάσταση στη Πορτάρα δεν έχει συζητηθεί στο ΔΣ, στο Τ.Σ. στην επιτροπή τουρισμού. Μόνο σήμερα άρχισε να αντιδρά κάτω από την πίεση τουριστικών παραγόντων.
Το μοντέλο τουρισμού της Νάξου έχει σημαντική σε συνιστώσα τον αρχαιολογικό τουρισμό, γεγονός που καταγράφεται μετρήσιμα στον ναό της Δήμητρας (με 190.000 εισιτήρια το 2024) και στην κοσμοσυρροή στην Πορτάρα το ηλιοβασίλεμα. Παρουσιάζει μία σωστή κατεύθυνση προς ένα βιώσιμο τουρισμό. Όμως η ποσοτική έκρηξη των επισκεπτών μαζί με τις συνήθειες, τις φαντασιώσεις για τα μνημεία, την επιθυμία της βιωματικής εμπειρίας σε ένα αρχαίο ναό, ακυρώνει τα βιώσιμα στοιχεία του μοντέλου και θέτει σε κίνδυνο τον χώρο του μνημείου. Εύκολα χρεώνεται στις επιπτώσεις του υπερτουρισμού, αλλά η ως τώρα κατάσταση θα μπορούσε να διαχειριστεί με ένα σωστό και έξυπνο σχεδιασμό.
Η πρωινή ημερήσια επισκεψιμότητα έχει σχέση με την πρόσληψη των αρχαιολογικών αξιών που εκπέμπει ο ναός. Την ευθύνη έχει η ΕΦΑ, με την απαίτηση της επιστημονικής τεκμηρίωσης και παρουσίασης του μνημείου. Αντίθετα η απογευματινή επισκεψιμότητα χαρακτηρίζεται από την καθαρά βιωματική εμπειρία του ηλιοβασιλέματος μέσα από ένα αρχαίο ναό και τον περιβάλλοντα χώρο. Αντιπροσωπεύει το βασικό τουριστικό ρεύμα του νησιού. Επομένως η κύρια ευθύνη για τη διαχείριση της απογευματινής κατάστασης δεν ανήκει στην ΕΦΑ αλλά στο δήμο Νάξου ή στους τουριστικούς φορείς του νησιού. Είναι η ΕΦΑ ό υπεύθυνος του χώρου, αλλά δεν μπορεί να είναι ο διαχειριστής του τουρισμού της Νάξου.
Η απουσία και αδιαφορία του δήμου, μέχρι σήμερα το πρωί που αντέδρασε, οδήγησε την ΕΦΑ να λάβει μονομερώς μέτρα, κάτω από τον πανικό ή την πίεση του ΥΠΠΟΑ. Το γεγονός του μαρμάρου, αντιμετωπίστηκε κακώς σαν επείγουσα προστασία μιας ανασκαφής υπό το φόβο επιδρομής αρχαιοκαπήλων. Η ΕΦΑ που δεν χαρακτηρίζεται για την άσκηση “δημόσιας αρχαιολογίας”, δεν έκανε τον κόπο να λάβει υπόψη της τις διαμαρτυρίες της τοπικής κοινωνίας και να σταματήσει την περίφραξη. Η σιδηρόπλεκτη περίφραξη εκφράζει ένα συμβολισμό αποκλεισμού της κοινωνίας, το τοπίο μετατρέπεται σε δυστοπία για τους διαχρονικούς βιοκατοίκους του και φύλακες του. Μια αποτροπή στην τουριστική χρησιμοποίηση του μνημείου. Ασυνήθιστα γεγονότα από μια επιστημονική υπηρεσία που έχει τεράστια συμβολή στη διάσωση των Κυκλάδων, στην ανάδειξη της αρχαιολογικής μας κληρονομιάς. Που εκτελεί στη Νάξο ένα από τα μεγαλύτερα έργα πολιτισμού της Ελλάδας, με παγκόσμια απήχηση.
Το ζητούμενο για τη Νάξο δεν είναι να επιμερίσουμε και να ρίξουμε τις ευθύνες στο ΥΠΠΟΑ, στην ΕΦΑ, στο δήμο, στους απόντες φορείς, αλλά να δοθεί μία βιώσιμη λύση που θα εξασφαλίζει την ακεραιότητα του μνημείου, την οριοθέτηση του με υλικά και μορφές που του αρμόζουν, τη δυνατότητα βιωματικής μετάδοσης και πρόσληψης αξιών και μηνυμάτων, τη συνέχιση της ενεργής σχέσης του με την τοπική κοινωνία.
Πρέπει ο δήμος σήμερα να αναλάβει την πρωτοβουλία να ανοίξει μια συζήτηση, με την ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, τους φορείς του τουρισμού, σε συνεννόηση και σε συμφωνία με την ΕΦΑ και το ΥΠΠΟΑ, άμεσης αντικατάστασης των συρματοπλεγμάτων με ένα καλαίσθητο σύστημα καθορισμού του μη προσβάσιμου χώρου. Η ΕΦΑ να ξανασυγκεντρώσει, να αναδιατάξει τα διάσπαρτα μέλη, να συμμορφώσει το χώρο, να ολοκληρώσει το περιμετρικό μονοπάτι, να κατασκευάσει καθιστικά, να χαραχτούν ξύλινες διαδρομές θέασης, να μπουν πινακίδες ενημέρωσης – τεκμηρίωσης – πληροφόρησης, να καθοριστεί η φέρουσα ικανότητα της επισκεψιμότητας, να μπει ο σωστός φωτισμός και να στελεχωθεί με το κατάλληλο προσωπικό. Μετατροπή σε ένα οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο, με την εκπόνηση μίας εμπεριστατωμένης επιστημονικής μελέτης ανάδειξης του μνημείου και των μυθολογικών σημείων όπως το λουτρό της Αριάδνης.
Τα Παλάτια μπορούν να αποτελέσουν υπό προϋποθέσεις το σωστό παράδειγμα – μοντέλο ενός βιώσιμου τουρισμού που έχει ανάγκη η Νάξος, ένα ποιοτικό, ήπιο, πρότυπο αειφορικής ανασύνθεσης των φυσικών, ιστορικών, πολιτιστικών, παραγωγικών, βιωματικών χαρακτηριστικών της Νάξου, με τη δημιουργία νέων καινοτόμων τουριστικών προϊόντων που ενσωματώνουν με σαφήνεια την παραγωγική πολιτιστική μας ταυτότητα.
(*) Ο Μιχάλης Φραγκίσκος, Γραμματέας Περιφερειακού Συμβούλου Νοτίου Αιγαίου, Διδάκτορας Μηχανικού ΕΜΠ
