Το τουριστικό θαύμα του Νότου απειλείται από μια κρίση που οι αριθμοί δεν μπορούν να κρύψουν: κανείς δεν θέλει να δουλέψει στην εστίαση. Οι λόγοι είναι γνωστοί – οι λύσεις λιγοστές.
Καθώς ο ήλιος του καλοκαιριού ανεβαίνει και οι τουρίστες ετοιμάζουν βαλίτσες για την Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιταλία, ο τουριστικός κλάδος στις μεσογειακές χώρες απευθύνει έκκληση: λείπουν χιλιάδες εργαζόμενοι από ξενοδοχεία, εστιατόρια, παραλίες, ακόμη και μαρίνες. Μόνο στην Ελλάδα, το έλλειμμα για τη φετινή σεζόν ξεπερνά τους 80.000 εργαζόμενους, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις εργοδοτικών φορέων.
Πρόκειται για μια δομική κρίση, που δεν αφορά μόνο συγκεκριμένες ειδικότητες. Λείπουν ρεσεψιονίστ, σερβιτόροι, μάγειρες, ναυαγοσώστες, και γενικά κάθε ειδικότητα που σχετίζεται με τον τουρισμό. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι ελληνική ιδιομορφία. Παρόμοια κατάσταση παρατηρείται στην Ιταλία, την Ισπανία, αλλά και σε άλλες τουριστικά ανεπτυγμένες χώρες του Νότου.
«Όχι άλλη σεζόν με 800 ευρώ»: ο εργαζόμενος φεύγει
Η βασική αιτία; Οι εργασιακές συνθήκες. Η εστίαση εξακολουθεί να προσφέρει χαμηλούς μισθούς, εξαντλητικά ωράρια, έλλειψη συμβάσεων και σεβασμού στην προσωπική ζωή των εργαζομένων. Όπως παρατηρεί ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων στον Τουρισμό-Επισιτισμό, Γιώργος Χότζογλου, πολλοί που δούλευαν σε αυτούς τους τομείς τα τελευταία χρόνια απλώς δεν επέστρεψαν μετά την πανδημία. Άλλοι στράφηκαν σε επαγγέλματα με τηλεργασία ή σταθερό ωράριο. Πολλοί άλλοι έφυγαν στο εξωτερικό.
Σύμφωνα με τον ιδιοκτήτη εστιατορίου στην Αθήνα, Δημήτρη Σταθοκωστόπουλο, οι ντόπιοι αποφεύγουν πλέον τα «άγρια» ωράρια και τις δουλειές του Σαββατοκύριακου. Επιθυμούν θέσεις που να προσφέρουν συμφιλίωση επαγγελματικής και προσωπικής ζωής.
Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο οικονομικό. Οι εποχιακοί εργαζόμενοι στην Ελλάδα παίρνουν μόλις τρεις μήνες επίδομα ανεργίας, χωρίς κάλυψη για τον υπόλοιπο χρόνο. Αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο αβεβαιότητας, ιδίως σε μια εποχή που το κόστος ζωής αυξάνεται διαρκώς.
Η Ευρώπη γερνάει – και οι εργοδότες ψάχνουν αλλού
Η δημογραφική κατάρρευση έρχεται να εντείνει το πρόβλημα. Η Ελλάδα, όπως και η Ιταλία και η Ισπανία, βλέπει τη μείωση του ενεργού πληθυσμού να επηρεάζει άμεσα την αγορά εργασίας. Στην Ιταλία, υπολογίζεται ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία θα χαθούν 3 εκατομμύρια εργαζόμενοι, δηλαδή σχεδόν το 8% του συνολικού εργατικού δυναμικού.
Οι εργοδότες απαντούν με εισαγωγή εργαζομένων από το εξωτερικό. Η Ελλάδα έχει ήδη συνάψει διμερείς συμφωνίες με χώρες όπως η Αίγυπτος, το Μπαγκλαντές, η Ινδία και η Γεωργία, για να καλύψει τις εποχιακές ανάγκες. Όμως η εισαγωγή φτηνής εργασίας δεν λύνει το πρόβλημα, απλώς το παρακάμπτει.
Ο τουρισμός χρειάζεται συνθήκες βιωσιμότητας για τους εργαζομένους
Ο τουρισμός αποτελεί το 25% του ελληνικού ΑΕΠ και έχει σταθερή ανοδική πορεία. Το 2023-24 οι διανυκτερεύσεις αυξήθηκαν κατά 3,5%. Όμως, όπως δείχνουν τα στοιχεία, η ανάπτυξη δεν μεταφράζεται αυτόματα σε βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Αντιθέτως, αυξάνεται η πίεση στους λίγους που απομένουν να στηρίξουν έναν από τους πιο βασικούς πυλώνες της οικονομίας.
Πριν από λίγες εβδομάδες, η απεργία των εργαζομένων στην εστίαση στην Τενερίφη κατέδειξε αυτό που γνωρίζουν όλοι: οι εργαζόμενοι δεν αντέχουν άλλο. Καταγγέλλουν εξαντλητικές βάρδιες, απλήρωτες υπερωρίες και έλλειψη αξιοπρέπειας. Ο συνδικαλιστικός φορέας UGT επισημαίνει ότι το φαινόμενο δεν είναι μεμονωμένο, αλλά αφορά τον δομικό τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η τουριστική βιομηχανία.
Στο ελληνικό περιβάλλον, τέτοιες φωνές σπάνια φτάνουν στα μέσα ενημέρωσης. Όμως αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά σε κοινωνικά δίκτυα όπως το «Soy Camarero» στην Ισπανία – με πάνω από 400.000 ακολούθους – για να καταλάβει πόσο διαδεδομένη είναι η δυσαρέσκεια στον χώρο.
Τουρισμός χωρίς ανθρώπους, δεν υπάρχει
Η πραγματικότητα είναι απλή: δεν μπορείς να χτίσεις βιώσιμο τουρισμό όταν δεν επενδύεις στους ανθρώπους που τον στηρίζουν. Κανένα πεντάστερο θέρετρο δεν λειτουργεί χωρίς καθαριότητα, κουζίνα και υποδοχή. Καμία εμπειρία διακοπών δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς σερβιτόρους, μάγειρες και προσωπικό ασφαλείας.
Αν οι εργοδότες και το κράτος δεν αλλάξουν μοντέλο, το μέλλον του τουρισμού στη Μεσόγειο δεν θα απειλείται από τις διεθνείς συγκυρίες — αλλά από την ανθρώπινη εξάντληση.
