Νάξος: Η λαϊκή μετεωρολογία των βοσκών στα ορεινά χωριά

Καλοί και άγιοι οι μετεωρολόγοι και τα συστήματά τους, όμως η αλήθεια είναι ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία επέλεγαν τον εμπειρικό τρόπο παρατήρησης των φαινομένων. Μάλιστα, οι βοσκοί στη ορεινή Νάξο καταλαβαίνουν τον καιρό και εάν ο καιρός θα φέρει βροχή, από την κατεύθυνση των σύννεφων (που τα λένε ανέφαλα).

Με την υπογραφή του Ορεινού Αξώτη 

Αν το φεγγάρι έχει μια ζώνη στην περίμετρό του, ο καιρός θα χαλάσει. Από τα μερομήνια προσπαθούν να μαντέψουν τον καιρό όλου του χρόνου. Τα μερομήνια είναι οι έξι πρώτες μέρες του Αυγούστου. Κάθε μέρα από αυτές, από το πρωί μέχρι το μεσημέρι, κάνουν προβλέψεις για τον επόμενο μήνα και από το απόγευμα μέχρι το βράδυ για τον μεθεπόμενο. Δηλαδή, την πρώτη Αυγούστου κάνουν προβλέψεις για Σεπτέμβριο, Οκτώβριο κ.ο,κ.

Ας παρακολουθήσουμε το Γιάννη Γ. Δέτση (Μερακλή) στις σκέψεις του για τον καιρό:

«Τραβά επά στον Αμπελό (στη μΠάρο) μιαν αστραπή και μετά βροντά στ’ Αθαλάσσου; Παρουσιάζει η Πάρος έμπος; Καταλαβαίνω πως σε μια -ν- ώρα θα βρέξει από δυτικά. Άμά ’ναι γραίγος ή σύβροχος βοριάς (βορειοανατολικός) θα τον -ε- δεις να κατεβαίνει από τ’ Απεράθου. Το γραίγο το νε λένε και Απεραθίτη και είναι ο καλύτερος καιρός για βροχή. Δε φέρνουνε όλοι οι καιροί βροχή. Ο σορόκος φέρνει χώμα με βροχή. Άμα -ν- έχει ασκέλλες δυνατές και φαφληδωνιές, θα βρέξει πολύ. Άμα χτυπά η θάλασσα στ’ Αθαλάσσου (αυτό το λένε πλακωτό), θα γυρίσει την άλλη μέρα βοριάς. Ο καλύτερος καιρός για το βοσκό είναι ο βοριάς, όχι μόνο για το τυρί, αλλά και για να μπολιάσει δέντρο, να κόψει ξύλο, να κουρέψει τα ζουλοπρόβατα. Ακόμα και στο μουνούχισμα ο βοριάς είναι γιατρός για να σφίξει η πληγή και να μη ντη βρωμίσει η μύ(γ)α».

Στη Νάξο γενικά υπάρχει η πεποίθηση σε μερικούς πως άμα την ημέρα της γιορτής του Άι Λια (στις 20 Ιουλίου) έχει συννεφιά, ο χειμώνας που θα ακολουθήσει θα φέρει πολλές βροχές και θα είναι βαρυχειμωνιά.

# Αν, αντίθετα, δεν έχει συννεφιά, ο χειμώνας θα είναι ελαφρύς.

# Αν ο σκύλος είναι κουλουριασμένος, θα κάνει κρύο.

# Αν τα πρόβατα χοροπηδάνε, θα κάνει κακοκαιρία.

# Άμα έχει σύννεφα που κινούνται πάνω από το Ζα, θα βρέξει ή θα βάλει αέρα.

Λέει για τον καιρό ο Β. Νανούρης: «Άμα ο καιρός ήτονε μουχλιασμένος και το φεγγάρι -θαμπό, καταλαβαίναμε πως θα βρέξει».

Και ο Γ. Προμπονάς (Τζωρτζής): «Οπου είναι γυρισμένος ο γάτης, άμα πλύνεται (γλείφεται), τέτοιος καιρός θα γυρίσει. Δηλαδή, γυρίζει στο βοριά ο γάτης, άμα πλύνεται; Ε, βοριάς καιρός θα γυρίσει».

Ο Πέτρος Γλέζος στο διήγημά του «Επιστροφή» περιγράφει τον τρόπο που προμάντευαν τον καιρό οι συγχωριανοί του Απεραθίτες βοσκοί: «Τις ήξερε καλά αυτές τις ξαφνικές μπόρες του καλοκαιριού, που τις προμηνούσε η συννεφόκαψη που σκέπαζε τον κάμπο. Ο γέρο-Μανόλης στα παλιά τα χρόνια τις μάντευε ψάχνοντας τον ουρανό κατά τις Μάκαρες, μυρίζοντας το χώμα και τις φλούδες των δένδρων, παρακολουθώντας τα τρεχάματα και τις προετοιμασίες των μυρμηγκιών. Τώρα στα γεράματα τις ένιωθε μεσ’ στο πέτρινο μιτάτο του απ’ τους πόνους που του ’φερναν στις κλείδωσες οι αλλαγές των καιρών».

Αλλά και στο διήγημά του «Η σταδιοδρομία» διαπιστώνει την ικανότητα των βοσκών της Νάξου να προβλέπουν τον καιρό: «Αυτό, ανάλογα με τη φορά των λευκών ή των σκούρων σύννεφων, που ξαφνικά προβάλλουν στον ουρανό, κάθονται απάνω στα βουνά της Αμοργού ή κυλούν σε απίθανα και περίεργα σχήματα προς τις κορφές του Ζα ή της Κορώνου».

Οι Ναξιώτες βοσκοί προσωποποιούν τους καιρούς λέγοντας:

«Αστράφτει μέσα στο μάτι του βοριά». Αυτόν τον ανθρωπομορφισμό διαπιστώνει και η Ανθή Απ. Σαχά, η οποία παρατηρεί ότι ο ναξιώτικος λαός πιστεύει ότι «ανήμερα των Φώτων οι καιροί τσακώνονται ποιος θα πρωτοβαπτισθεί, γιατί όποιος καιρός καταφέρει να βαπτισθεί εκείνη την ημέρα, θα επικρατήσει για ολόκληρο σχεδόν το χρόνο».

Απόσπασμα από το βιβλίο του Γιάννη Στυλ Βερώνη ΒΟΣΚΟΙ ΚΑΙ ΒΟΣΚΟΣΥΝΗ ΣΤΗΝ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ/ Αθήνα 2009.

Πληροφορίες από τη σελίδα Ορεινός Αξώτης