Η πρόσφατη στροφή της Γερμανίας σε πιο επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, με αυξημένες δαπάνες και χαλάρωση του συνταγματικού «φρένου χρέους», προκαλεί έντονο νευρικό κλίμα στις αγορές κρατικών ομολόγων των λεγόμενων χωρών PIGS (Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα και Ισπανία). Από τις αρχές του μήνα, οι αποδόσεις των ομολόγων αναφοράς των τεσσάρων αυτών χωρών έχουν αυξηθεί κατά περίπου 30 μονάδες βάσης, προκαλώντας ανησυχία για μια νέα περίοδο αβεβαιότητας και πίεσης στο δημόσιο χρέος των οικονομιών της περιφέρειας της Ευρωζώνης.
Η Γερμανία, παραδοσιακά υπέρμαχος της δημοσιονομικής πειθαρχίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, βρισκόταν για χρόνια στην πρώτη γραμμή της κριτικής προς τις χώρες του Νότου, ασκώντας πιέσεις για λιτότητα, μεταρρυθμίσεις και συγκράτηση των δημοσίων δαπανών. Η νέα κατεύθυνση του Βερολίνου —με αυξήσεις στις δαπάνες για άμυνα, υποδομές και πράσινη μετάβαση— αλλάζει τους όρους του παιχνιδιού.
Η επιλογή της Γερμανίας να χαλαρώσει το αυστηρό πλαίσιο δαπανών της στέλνει μικτά μηνύματα στις αγορές: από τη μια, ενισχύει τη βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη, από την άλλη, εγείρει ερωτήματα για το μέλλον της δημοσιονομικής σταθερότητας στην Ευρωζώνη, ειδικά αν ακολουθήσουν κι άλλες χώρες.
Εδώ όμως είναι η παγίδα για τις υπερχρεωμένες χώρες της Ευρώπης. Όπως επισημαίνει ο Robert Burrows, διαχειριστής χαρτοφυλακίου στην M&G Investments, η στροφή της Γερμανίας σε πολιτικές ελλειμμάτων μπορεί να λειτουργήσει ως κακό προηγούμενο. Αν και άλλες χώρες επιχειρήσουν να υιοθετήσουν ανάλογα μοντέλα δαπανών χωρίς ανάλογες μεταρρυθμίσεις ή έσοδα, η εμπιστοσύνη στις αγορές μπορεί να μειωθεί.
Αυτό θα έχει άμεσο αντίκτυπο στις αποδόσεις των ομολόγων χωρών με υψηλό δημόσιο χρέος, όπως η Ιταλία (πάνω από 140% του ΑΕΠ), η Ελλάδα (περίπου 160%), αλλά και η Ισπανία και η Πορτογαλία. Οι χώρες αυτές παραμένουν ευάλωτες στις διακυμάνσεις των επιτοκίων και η άνοδος των αποδόσεων σημαίνει ακριβότερο δανεισμό και μεγαλύτερη δημοσιονομική πίεση.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), αφού εφάρμοσε μια μακρά περίοδο αυστηρής νομισματικής πολιτικής με υψηλά επιτόκια για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, βρίσκεται τώρα σε φάση μελετώμενης αποκλιμάκωσης. Ωστόσο, οι ανοδικές πιέσεις στις αποδόσεις των ομολόγων των PIGS μπορεί να περιπλέξουν τις αποφάσεις της ΕΚΤ, καθώς θα πρέπει να σταθμίσει την ανάγκη σταθερότητας στο κόστος δανεισμού με τον στόχο του πληθωρισμού.
Ταυτόχρονα, ελλοχεύει ο κίνδυνος διάσπασης μεταξύ του «πυρήνα» και της «περιφέρειας» της Ευρωζώνης, τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και στις αγορές.
Το δίλημμα της Ευρώπης είναι ένα: ανάπτυξη ή πειθαρχία; Η κατάσταση δημιουργεί ένα κρίσιμο προβληματισμό. Από τη μια, υπάρχει η ανάγκη για επενδύσεις στην άμυνα, την τεχνολογία και την πράσινη μετάβαση. Από την άλλη, η κληρονομιά του υπερβολικού χρέους —ειδικά στον Νότο— παραμένει βαρίδι. Εάν δεν υπάρξει συντονισμένη ευρωπαϊκή στρατηγική για κοινή χρηματοδότηση επενδύσεων (π.χ. με ευρωομόλογα ή ταμεία ανάκαμψης), η κάθε χώρα θα προσπαθεί να κινηθεί μόνη της, δημιουργώντας ανισότητες και νέες εντάσεις.
Η στροφή της Γερμανίας προς το δημοσιονομικό άνοιγμα επηρεάζει πολύ περισσότερο απ’ ό,τι φαίνεται την ευρωπαϊκή περιφέρεια. Οι χώρες των PIGS καλούνται να διαχειριστούν ένα τοπίο όπου η πειθαρχία δεν είναι πλέον η μόνη πυξίδα, αλλά η απουσία αυτής μπορεί να τις φέρει αντιμέτωπες με το φάσμα του ακριβού δανεισμού και της αστάθειας. Το ευρωπαϊκό στοίχημα παραμένει: ανάπτυξη με κανόνες ή χωρίς δίχτυ ασφαλείας;
