Το όρος Ζευς [Ζας] που βρίσκεται στην Νάξο, νοτιοανατολικά του Φιλωτιού, είναι η υψηλότερη κορφή των Κυκλάδων (1003 μέτρα), ιερό βουνό των αρχαίων, τόπος λατρείας, αφιερωμένο στο Μηλώσιο Δια, προστάτη των προβάτων.
Κείμενο από τον Ορεινό Αξώτη
Όρος Διός Μηλώσιου, όπως αναφέρουν δυο αρχαίες επιγραφές που υπάρχουν χαραγμένες πάνω σε βράχους στο βουνό. Στα σπλάχνα του βουνού υπάρχει η σπηλιά του Ζα, η Σπηλιώτισσα όπως την αποκαλούν οι Φιλωτιτες, όπου κατά τον αρχαίο ιστορικό Αγλαοσθένη μεταφέρθηκε ως βρέφος ο Δίας από την Κρήτη και ανατράφηκε προκειμένου να γλυτώσει από τον πατέρα του Κρόνο που ήθελε να τον εξοντώσει.
Η σπηλιά ήτανε και τόπος κατοικίας στην αρχαιότητα σύμφωνα με διάφορα ευρήματα σε ανασκαφές που έχουν γίνει. Η Σπηλιώτισσα όμως υπήρξε και καταφυό [καταφύγιο] των Αργιωτών και Φιλωτιτών στις επιδρομές των πειρατών την εποχή εκείνη.
Σε μια τέθοια περίπτωση όπως μας λέει η παράδοση του Φιλώτιου Σαρακηνοί πειρατές εξόντωσαν τους Αριώτες βάζοντας φωτιά στη είσοδο της σπηλιάς πνίγωντάς τους με τον καπνό, καίγοντας μάλιστα και μια γερόντισσα που είχε μαρτυρήσει το κρησφύγετο [εφόσον δεν μπορούσαν να μπούνε μέσα λόγο του ότι οι αμυνόμενοι με μακριά μυτερά κοντάρια δεν τους αφήνανε].
Ο σπουδαίος Φιλωτιτης Εμ Ψαρράς [γυμναστής] ο άνθρωπος που διέσωσε πολύ μεγάλο μέρος της παράδοσης του φιλωτιού στο βιβλίο ΦΙΛΩΤΙ (τόμος Α, εκδ. Συλλόγου Φιλωτιτών 1986) μεταξύ άλλων μας λέει:
“Όσοι Αργιωτες δεν βρεθήκανε στη σπηλιά και γλυτώσανε γιατί είχανε πατήσει στο Ζα, φαίνεται πως κατοικήσανε μετά στο Φιλώτι. Γι’αυτό μέχρι τα παιδικά μου χρόνια οι φιλωτίτες κρατούσανε ζωντανή την ανάμνηση της συμφοράς των Αργιω σαν να ‘τανε πάθημα δικό τους. Όπως δε μου λέγανε στα παλαιότερα χρόνια τη μέρα της Ζωοδόχου Πηγής μαζευότανε εκεί και κάνανε μνημόσυνο μέσα στη σπηλιά για τους μάρτυρες εκείνους [υπήρχαν ακόμα τότε εικονίσματα και αγία τράπεζα μέσα στη σπηλιά]. Προτού όμως συλλάβουν την γερόντισσα οι σαρακηνοί είχαν καταφέρει να πιάσουνε τον βιγλάτορα [παρατηρητή] Ο’ι’άνη αφού όπως αναφέρει ο Μ. Ψ. οι βίγλες κάτω από τις ποταμίδες αργήσανε να στείλουνε το μήνυμα της απόβασης των Σαρακηνών.
Μας λέει ο Μ. Ψ. με αφορμή μια αφήγηση που είχε ακούσει στα παιδικά του χρόνια από ένα γέρο στ’ Αρια τον Κωσταντη του Δημήτρη (Κ.Δ. Ψαρράς) ο οποίος την άκουγε όταν ήταν παιδί από γέρους Αριώτες: “απο τσεί τονέ κατεβάσανε με το κοπαδάτσι ντού στο ντσεντρικό ντρόμο [που ‘ταν απο τότες τσαί ήμπαινενε ακόμα στα χρόνια μας η ξυόπορτα] π ενέμενενε ο αρχηγός τωνε (των πειρατων).
Ούλη την ωρα ευτός ο βιγλάτορας ήπαιζενε στη τζαμπούνα ντου το παραπονετικό σκοπό τση συφοράς, να τραουδεί τσαι να λέει:
“Φεύγετ’ Αργιώτες φεύγετε, φεύγετε Φιλωτίτες
τσ εμένα Τούρτσοι με κρατούν Σαρατσηνοί με γκράζουν[οδηγούν]
χίλιοι με παν απού μπροστά και χίλιοι από πίσω
τσαί χίλιοι απού τη μια μεριά τσαί χίλιοι απού τη ν’ άλλη”.
Καί συνεχίζει παρακάτω: “Τονε ‘φήνανε μια σταλιά τσαι πάλι το νεξαναρωτούσανε να μαρτυρήσει. Σαν είδανε πως μιλιά ε ντού παίρνουνε απού το στόμα ντου ια το καταφυό αρχέψανε τσαί του κόβγανε ενα-ενα τα δακτύλια ντου μα ‘υτός τσαί με το ένα πούχενε ήπαιζενε ακόμα τη τζαμπούνα. Υστερνά τονε ρφαξανε στη νάκρια τση στράτας τσαι με το αίμα ντού εποτίστηνε ενα μικρό φιδαράτσι πούτανε ετσεί.
Οι μερες επεράσανε και οι λήστοπειρατές ήτανε φευγάτοι όντε τονέ βρήκανε φιλωτίτες περαματαρηδες, μα αντι να βρομεί ο σφάμενος βιγλάτορας ήβγανενε μια αλλιώτιτση μυρωδιά, εμοσκομύριζενε τσ ούλοι ντονε ελέανε πως ο μάρτυρας ευτός η[γ]ιάσενε [γ]ιατί επροτίμησενε να πεθάνει παρά να καταδωσει τσοί χωριανοί ντου.
Ακόμα σήμερα όσοι ελιτσιωμενοι περάσουνε τη ξυόπορτα του Ο’ι’ανη τσαι δουνε ετσείνο το φιδαράτσι μες τη τραφιά (π’ από τότες που πιέ το αίμα του μάρτυρα ε μεγαλώνει) λένε “το φιδαράτσι του μυριρμένου” τσαι εξιστορούνε το μαρτύριο του Αριώτη βιγλάτορα του Ο’Ι’ΑΝΗ τσαί τη καταστροφή των Αργιώ”.
Θυμάμαι μικρός που πηγαινορχούμαστε στ ακροτήρι σ’ ένα σημείο στην παλιά στράτα εδώ χαμηλά στ Αργιά κάποιες φορές οι καβαλάρηδες περνώντας από ένα μικρο δέντρο να το δείχνουν με το ραβδί ακόμα και να το ακουμπάνε με αυτό.
Μάλιστα μια φορά μια τέτοια απότομη και ξαφνική κίνηση κάποιου έκανε να ξεσπαστεί (τρομάξει) ένα μουλάρι με αποτέλεσμα παραλίγο να ρίξει τον καβαλάρη του [ίσως και γι αυτό να μου έχουν μείνει αυτές οι εικόνες]. Ύστερα από κάποια χρόνια και επιστρέφοντας στο χωριό από την Αθήνα θυμάμαι τον συχωρεμένο τον πατέρα μου στο μητάτο ένα βράδυ να αναφέρει την ιστορία.
Μετά από κάποιες μέρες στο χωριό έκανα την κουβέντα στον Ιωάννη Σ.Ψ. (Καπουτσινογιάννη) και αφού είπε πως το ξέρει πήγαμε και μου έδειξε το δεδράκι στις φωτογραφίες που είναι το “φιδάρι του μυριρμένου” (το φιδάρι που κατά την παράδοση ποτίστηκε με το αίμα του ηρωικού τζαμπουνιαρη Αριωτη βιγλάτορα, του Ο’ι’άννη) ένα αξιόλογο, ξεχωριστό σημάδι της παράδοσης του Φιλοτιού, που θα πρέπει να του δείξουμε το ενδιαφέρον και τη φροντίδα που του αξίζει (όπως βλέπετε και στις φωτογραφίες το έχει ανάγκη).
Στέφανος Ψαρράς (Ψαρροστέφανος)
Με πληροφορίες από τη σελίδα Ορεινός Αξώτης
