Ο καιρός είναι πλέον φθινοπωρινός στο νησί της Τήνου, ωστόσο οι εκσκαφείς δεν σταματούν να δουλεύουν. Νέες κατοικίες και ξενοδοχειακές μονάδες συνεχίζουν να χτίζονται στο νησί των Κυκλάδων, το οποίο βλέπει τις υποδομές του να φτάνουν στα όριά τους.
Η Καρδιανή, ο Τριαντάρος, τα Δύο Χωριά και ο Αγιος Ρωμανός είναι οικισμοί του νησιού που αναπτύσσονται έντονα τουριστικά τα τελευταία χρόνια. Σε κάποια σημεία των παραπάνω περιοχών, οι γεωτρήσεις του δήμου Τήνου σταμάτησαν πλέον να δίνουν νερό. «Την υπερκατανάλωση νερού την κάνει ο δήμος για να εξυπηρετήσει τον κόσμο», σημείωσε ο αντιδήμαρχος Υδρευσης, Γιάννης Ζαλώνης. «Στην Καρδιανή που έχουμε τρεις γεωτρήσεις έχουν ελάχιστο νερό, στον Αρνάδο που έχουμε δύο δεν έχουν καθόλου νερό, στα Δύο Χωριά που έχουμε μία γεώτρηση, επίσης δεν έχει καθόλου νερό», πρόσθεσε ο αντιδήμαρχος εξηγώντας πως πλέον στους οικισμούς αυτούς ο δήμος μεταφέρει νερό με υδροφόρες.
Στέγνωσε 1 στις 3 γεωτρήσεις
Μέσα σε μόλις μία χρονιά, 10 από τις συνολικά 30 γεωτρήσεις του νησιού έχουν στερέψει. Οπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο κ. Ζαλώνης οι εννέα «στέγνωσαν, δεν έδιναν νερό» ενώ μία έδωσε υφάλμυρο νερό. «Αν δεν βρέξει και φέτος τα πράγματα θα επιδεινωθούν», προέβλεψε.
Με αυτή την προοπτική, ο δήμαρχος Παναγιώτης Κροντηράς τόνισε, μιλώντας στην «Καθημερινή» πως θα ξεκινήσει άμεσα έξι νέες γεωτρήσεις ώστε να καλυφθούν οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες του νησιού, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες. «Επρεπε νωρίτερα να θωρακιστεί το νησί. Αν δεν είχαμε τις δύο αφαλατώσεις που νοικιάσαμε, θα είχαμε σοβαρό πρόβλημα το καλοκαίρι».
Ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Υδάτων Νοτίου Αιγαίου, Ηλίας Νόκας – Ζωγράφος, ανέφερε πως ο δήμος έπρεπε να είχε ήδη προχωρήσει στα έργα αυτά, καθώς οι γεωτρήσεις είναι ήδη 30 ετών και διανοίχθηκαν όταν οι ανάγκες ύδρευσης ήταν πολύ μικρότερες. Εκτός από την αργοπορία υλοποίησης νέων έργων, ο δήμος παραδέχεται πως διαθέτει και ένα παλιό δίκτυο ύδρευσης, εξαιτίας του οποίου προκαλούνται σημαντικές διαρροές που εντοπίζονται με δυσκολία γιατί βρίσκονται σε μεγάλο βάθος.
Οι κάτοικοι, ειδικά αυτοί που διαμένουν σε τουριστικούς οικισμούς, περιγράφουν πως η λειψυδρία πλέον είναι εμφανέστατη. «Εγώ θυμάμαι στο χωριό μου όταν μεγάλωνα, υπήρχε αυλάκι που έτρεχε νερό. Σε κάποια χωριά, στο εσωτερικό του νησιού, υπάρχουν ακόμα τέτοια αυλάκια», σημείωσε ο Αντώνης Δελατόλλας. Οπως είπε, στις περιοχές που θεωρούνται «φιλέτα» –όσες δηλαδή προσφέρουν θέα στο Αιγαίο– και γίνεται ανοικοδόμηση, έχουν ξεραθεί όλες οι πηγές, ενώ σε σημεία με μικρότερη ζήτηση τρέχουν ακόμα.
Ο κ. Δελατόλλας μένει σε περιοχή, μέρος της οποίας επηρεάζεται από τον τουρισμό. «Μια παλιά γεώτρηση που είχα έχει πλέον αλατότητα. Την είχε πάρει ο πατέρας μου ως αγρότης τη δεκαετία του ’80. Κάθε χρόνο το νερό είναι πιο αλμυρό και άρα βασιζόμουν στις πηγές. Οι πηγές αυτές όμως έχουν ξεραθεί», σημείωσε. Ο κάτοικος καταφέρνει με δικές του προσπάθειες, όπως συλλογή βρόχινου νερού και ανακύκλωσή του, να συντηρήσει τον μπαχτσέ που καλλιεργεί για προσωπικές του ανάγκες. Ανέφερε ωστόσο πως φίλοι του, που μένουν κοντά αναγκάστηκαν να τους αφήσουν να ξεραθούν.
Ελεγκτικός μηχανισμός «εκτός λειτουργίας»
Οι κάτοικοι ανησυχούν έντονα για το φαινόμενο λειψυδρίας και τον τρόπο που συνδέεται με την υπερδόμηση και τις ιδιωτικές γεωτρήσεις. Για τις κατοικίες ή τις ξενοδοχειακές μονάδες που δημιουργούνται εκτός των ορίων οικισμών και άρα δεν εξυπηρετούνται από το υπάρχον δίκτυο ύδρευσης, οι ιδιοκτήτες μπορούν να αιτηθούν από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση άδεια γεώτρησης.
Εφόσον τηρούνται κάποιες προϋποθέσεις, όπως απόσταση συγκεκριμένων μέτρων από τον οικισμό και άλλες γεωτρήσεις, οι ιδιώτες λαμβάνουν άδεια για να αντλούν συγκεκριμένη ποσότητα νερού και από συγκεκριμένο βάθος. Σύμφωνα με τον νόμο, οφείλουν να έχουν υδρομετρητές που θα μετρούν αν η ποσότητα νερού που αντλείται, ισοδυναμεί με αυτή που αναγράφεται στην άδεια, ώστε να μπορούν να γίνουν οι αντίστοιχοι έλεγχοι.
Τόσο κάτοικοι όσο και η δημοτική αρχή ωστόσο εκφράζουν την ανησυχία τους για το κατά πόσο οι γεωτρήσεις ιδιωτών τηρούν τις προδιαγραφές βάσει των οποίων ξεκίνησαν να λειτουργούν. Το περσινό καλοκαίρι πέντε φορείς της κοινωνίας των πολιτών του νησιού που ασχολούνται με το περιβάλλον συνέταξαν επιστολή ρωτώντας αν υπάρχει έλεγχος των γεωτρήσεων και καταγγέλλοντας ότι το γεωτρύπανο που είχε έρθει στο νησί «εργαζόταν πυρετωδώς». Ρώτησαν επίσης αν οι γεωτρήσεις υπόκεινται σε έναν συνολικό σχεδιασμό αντοχής του τόπου και των αποθεμάτων του σε νερό.
Οπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Περικλής Δουβίτσας, μέλος του Πολιτιστικού και Περιβαλλοντικού Συλλόγου της Τήνου «Αμπασάδα», δεν υπάρχουν υδρομετρητές ούτε έλεγχος ποιότητας του νερού. «Κανείς δεν ελέγχει την ώρα που πηγαίνει το γεωτρύπανο».
Σε απάντηση της επιστολής, η οποία εστάλη φέτος το καλοκαίρι, ο προϊστάμενός της Διεύθυνσης Υδάτων Νοτίου Αιγαίου, Ηλίας Νόκας σημείωσε μεταξύ άλλων: «Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η υπηρεσία μας δεν δημιουργεί ζήτηση νερού. Η υπηρεσία μας οφείλει να απαντά σε αιτήματα πολιτών, που νόμιμα έχουν οικοδομήσει τις κατοικίες τους και δεν μπορούν να υδροδοτηθούν με άλλο, νόμιμο τρόπο. Η δε αύξηση της ζήτησης νερού για την ύδρευση παραθεριστικών κατοικιών οφείλεται στην αύξηση της εκτός σχεδίου δόμησης».
«Κανένας δεν ξέρει ποιος ελέγχει τις υδρομετρήσεις» είπε ο δήμαρχος, Παναγιώτης Κροντηράς, υποστηρίζοντας ότι η ευθύνη πλέον δεν είναι στον δήμο, αλλά στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση. «Εχουμε μιλήσει πολλές φορές και ξέρουμε πως δεν υπάρχει δυνατότητα ελέγχου», πρόσθεσε.
Ο Ηλίας Νόκας επιβεβαίωσε ότι δεν υπάρχει δυνατότητα ελέγχου των υφιστάμενων γεωτρήσεων, λόγω της έλλειψης προσωπικού. «Υπάρχει ελεγκτικός μηχανισμός, αλλά δεν λειτουργεί» είπε. Ο ίδιος υποστήριξε ότι ο δήμος και η Περιφέρεια είναι υπεύθυνοι του ελεγκτικού μηχανισμού. «Ο δήμος λέει πως δεν προλαβαίνει να ελέγξει ούτε τα ρολόγια των δημοτών. Η Περιφέρεια έχει τέσσερις – πέντε υπαλλήλους για 10 νησιά, στα οποία πρέπει να ελέγχουν παράλληλα τα λύματα και τις καταγγελίες για παράνομους βόθρους. Πού θα πρωτοπάνε;».
Καμπανάκι του Αρείου Πάγου
Σε επιστολή της τον Σεπτέμβριο η εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Γεωργία Αδειλίνη, υπό το πρίσμα των ανησυχητικών διαστάσεων που έχει λάβει η λειψυδρία, υπογράμμισε την ανάγκη ελέγχων τόσο για νόμιμες όσο και παράνομες γεωτρήσεις. «Είναι αμφίβολο αν και πώς διασφαλίζεται στις νόμιμες γεωτρήσεις ότι και ο καθορισμός της ποσότητας που λαμβάνει κάθε δικαιούχος καλύπτει σε κάθε περίπτωση τις πραγματικές του ανάγκες για τον χώρο στον οποίο υπάρχει γεώτρηση και όχι αυτές που ο ίδιος δημιουργεί με ψευδή ή παραπλανητικά στοιχεία», υπογράμμισε στο κείμενό της, καλώντας όλους τους εισαγγελείς να παρέμβουν δυναμικά με τη συνδρομή των αρμόδιων αρχών ελέγχου παράνομων γεωτρήσεων.
Αντιδράσεις ωστόσο μπορεί να προκαλέσει και νόμιμη γεώτρηση. Ο αντιδήμαρχος Υδρευσης ανέφερε χαρακτηριστικά το παράδειγμα γεώτρησης για την οποία είχε πάρει άδεια ιδιώτης που έχτιζε πολύ κοντά στον οικισμό των Δύο Χωριών. Παρότι τηρούσε τις προϋποθέσεις, οι κάτοικοι και οι αρχές αντέδρασαν γιατί πίστεψαν ότι μπορεί να δημιουργούνταν πρόβλημα στον οικισμό. Σύμφωνα με τον κ. Ζαλώνη, η γεώτρηση σταμάτησε με τη συμφωνία του ίδιου του ιδιώτη.
Πισίνες και «αυλές» στρεμμάτων
Ακόμα και υπό αυτές τις συνθήκες, τόσο η Διεύθυνση Υδάτων Νοτίου Αιγαίου όσο και επιστήμονες αναφέρουν πως η υπεράντληση δεν γίνεται κατά βάση από τους ιδιώτες. Ο κ. Νόκας σημείωσε συγκεκριμένα πως η έλλειψη του ελεγκτικού μηχανισμού για τις ιδιωτικές γεωτρήσεις είναι «ψευδοπρόβλημα» εκτιμώντας ότι αυτοί που παίρνουν νερό από γεωτρήσεις συνήθως τηρούν τα μέτρα γιατί εξυπηρετούν τις ανάγκες που έχουν δηλώσει, οι οποίες ισοδυναμούν σε μικρές ποσότητες νερού. Κατά τον ίδιο η υπεράντληση νερού γίνεται από τους ίδιους τους δήμους οι οποίοι θέλουν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του δικτύου, που αυξάνονται κατακόρυφα τους θερινούς μήνες.
Παρότι η νομοθεσία αναφέρει ότι δεν θα πρέπει να αιτούνται χρήσεις νερού οι οποίες αντιβαίνουν με τις τοπικές συνθήκες των νησιών της ΠΕ Κυκλάδων, είναι γνωστό πως πολλά από τα εξοχικά και τα ξενοδοχεία που είτε ζητούν γεωτρήσεις είτε συνδέονται με το δημοτικό δίκτυο ύδρευσης, χρησιμοποιούν το νερό για το πότισμα κήπων αλλά και τις πισίνες που διαθέτουν. Εκεί έγκειται και μέρος του προβλήματος επεσήμανε ο δήμαρχος του νησιού, λέγοντας πως θα έπρεπε να απαγορευθούν οι πισίνες αλλά και οι αυλές στρεμμάτων στις οποίες οι ιδιοκτήτες δημιουργούν αυλές και φυτεύουν υδροφόρα δέντρα.
Ο κ. Νόκας παρέθεσε και έναν ακόμα παράγοντα. Υποστήριξε πως η υπεράντληση γίνεται και από τους πωλητές νερού που είναι τρεις – τέσσερις στην Τήνο και περίπου 100 στις Κυκλάδες.
Ζητείται σχέδιο
Ο Κωνσταντίνος Βουδούρης, καθηγητής Υδρογεωλογίας στο ΑΠΘ και πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Υδρογεωλογίας, επίσης αναφέρει πως οι γεωτρήσεις δεν πρέπει να δαιμονοποιούνται, καθώς τα υπόγεια νερά αποτελούν πολύτιμη πηγή ύδατος στις μεσογειακές χώρες. Το ζητούμενο, διευκρίνισε, είναι να μην υπεραντλούν οι γεωτρήσεις και μην παραβιάζονται οι όροι σύμφωνα με τους οποίους αδειοδοτήθηκαν.
Σύμφωνα με τη 2η Αναθεώρηση Σχεδίου Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Νήσων Αιγαίου, η Τήνος έχει χαρακτηριστεί ότι βρίσκεται σε καλή κατάσταση, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. «Με βάση τη διαπίστωση αυτή, η υπηρεσία δεν μπορεί να αρνηθεί μια γεώτρηση», δήλωσε. Διευκρίνισε ωστόσο πως το σημαντικό είναι πως στη χώρα λείπει ένα σχέδιο πρόληψης.
Στην έλλειψη ενός συνολικού σχεδίου για τη διαχείριση του νερού στάθηκε και η Αιμιλία Κονδύλη, καθηγήτρια και πρόεδρος του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. «Το πρόβλημα είναι συνολικό. Σε πολλά από τα νησιά του Αιγαίου δεν βρίσκει κανείς πια νερό. Δεν πρέπει να ασχολούμαστε μόνο με έναν παράγοντα, όπως οι γεωτρήσεις. Πρέπει να υπάρξει μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του ζητήματος του νερού, και μάλιστα άμεσα. Είναι θέμα επιβίωσης για τα νησιά», τόνισε.
Στο πλαίσιο αυτό υπογράμμισε την επιτακτική ανάγκη ενός συνόλου από παρεμβάσεις μεγάλου χρονικού ορίζοντα, αλλά και άμεσες και μεσοπρόθεσμες. Σ’ αυτές περιλαμβάνανονται τεχνικά έργα με αξιοποίηση τόσο της προόδου της τεχνολογίας όσο και όλης της αποκτηθείσας τεχνογνωσίας τα χρόνια που το πρόβλημα ταλανίζει τις νησιωτικές κοινωνίες. Με γνώμονα πάντα την αειφορία του νερού αλλά και τον σεβασμό στο εξαιρετικό φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον των νησιών μας.
