Οι ελάχιστες βροχοπτώσεις, οι υποδομές, αλλά και η αύξηση των αναγκών σε νερό λόγω τουρισμού έχουν «στερέψει» τα αποθέματα νερού στα ελληνικά νησιά, ορισμένα από τα οποία βρίσκονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Για το πρόβλημα, αλλά και ορισμένους τρόπους αντιμετώπισής του μιλούν στο CNN Greece η προϊσταμένη Διεύθυνσης Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, Αγγελική Μαρτίνου και ο προϊστάμενος διεύθυνσης Υδάτων Νοτίου Αιγαίου, Ηλίας Νόκας.
Τόσο η Κρήτη, όσο και το Νότιο Αιγαίο, αλλά και πολλά ακόμη ελληνικά νησιά διανύουν το δεύτερο κατά σειρά υδρολογικό έτος, κατά το οποίο οι βροχές ήταν ελάχιστες.
Μέχρι και 50% μειωμένες βροχοπτώσεις
Όπως εξηγεί η κα Μαρτίνου «φέτος είχαμε τον δεύτερο κατά σειρά χειμώνα όπου είχαμε μειωμένες ακόμη και στο 50% βροχοπτώσεις σε σχέση με άλλες χρονιές».
Το πρόβλημα, μάλιστα, φαίνεται να είναι μεγαλύτερο από τα έτη 2015-2016-2017, όταν είχε σημειωθεί «ρεκόρ» ανομβρίας και ξηρασίας.
Ως αποτέλεσμα «δεν έγινε η απαιτούμενη αναπλήρωση των υπόγειων υδροφορέων, ούτε των φραγμάτων, ώστε να μπορέσουμε να έχουμε τα ικανά εκείνα αποθέματα που θα καλύψουν τη ζήτησή του νησιού».
Την ίδια ώρα, χαμηλά ήταν τα αποθέματα ακόμη και σε γεωτρήσεις και ιδιαίτερα στην περιοχή της Μεσσαράς, στην οποία παρατηρείται μεγάλη πτώση στάθμης του υπόγειου υδροφορέα, που φτάνει σε ορισμένα σημεία ακόμη και τα 30 μέτρα.
Πόσα χιλιοστά βροχής χρειάζονται για να καλυφθούν οι ανάγκες;
Εξηγώντας, πόσες βροχές χρειάζονται τα νησιά για να επιβιώσουν, ο κ. Ηλίας Νόκας σημειώνει πως «για να μπορέσει το νερό της βροχής να εισχωρήσει στον υπόγειο υδροφορέα, θα πρέπει πρώτα να καλυφθεί το εδαφικό έλλειμμα. Το εδαφικό αυτό έλλειμμα – κατά προσέγγιση – αρχίζει να καλύπτεται μετά τα 250-300 χιλιοστά βροχής, ώστε έπειτα να μπορέσει να εισχωρήσει στο υπέδαφος και να ενεργοποιηθεί η διαδικασία της κατείσδυσης».
«Εάν οι βροχές μας είναι κατά μέσο όρο 400 χιλιοστά, όταν από αυτά έχουμε 50% μείωση, δεν αναπληρώνεται το υπόγειο νερό. Εάν η μείωση φτάσει στα 30%, δηλαδή στα 280 περίπου χιλιοστά βροχής τότε παρατηρείται μια μικρή αναπλήρωση» συμπληρώνει.
«Το περασμένο έτος είχαμε βροχές, αλλά δεν είχαμε αναπλήρωση» αναφέρει, μιλώντας για τα νησιά Νοτίου Αιγαίου.
Αναφέροντας τις περιοχές που εμφανίζουν το μεγαλύτερο πρόβλημα ύδρευσης, ο κ. Νόκας σημειώνει πως «σε οριακή κατάσταση βρίσκονται όσα μέρη δεν διαθέτουν μονάδες αφαλάτωσης. Αυτά είναι πολλά χωριά της Τήνου, της Άνδρου, της Νάξου, της Σύρου αλλά και η Πάτμος, η Κάλυμνος, η Σέριφος και η Τήλος».
Στο μεταξύ, όπως τονίζει η κα Μαρτίνου, σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, λόγω λειψυδρίας, είναι και οι Δήμοι Βιάννου και Φαιστού, ενώ εκτιμάται πως θα ακολουθήσουν και άλλοι.
Η άρδευση των ελαιοπαραγωγών παράγοντας εξάντλησης των πόρων στην Κρήτη
Σημαντικό ρόλο, επίσης, στην εξάντληση των πόρων σε νερό στην Κρήτη, διαδραμάτισαν και οι μεγάλες ποσότητες που αξιοποιήθηκαν για την άρδευση των ελαιοπαραγωγών, όπως προσθέτει η κα Μαρτίνου «καθώς η περσινή ήταν μια καλή χρονιά για εκείνους και προσπάθησαν να δώσουν ώθηση στην παραγωγή μέσω της πιο συχνής άρδευσης των καλλιεργειών».
«Επειδή ευελπιστούσαν σε μια πολύ καλή επόμενη χρονιά, πότιζαν ακόμη και το χειμώνα, δεδομένου μάλιστα του ότι οι βροχοπτώσεις δεν ήταν τόσο συχνές. Έτσι, οι παραγωγοί αντλούσαν συνεχώς νερό από τις γεωτρήσεις με αποτέλεσμα αυτό να οδηγήσει σε υπεράντληση και πτώση της στάθμης αυτών των γεωτρήσεων» εξηγεί.
Μικρές εισροές νερού στα νησιά – Μικρές υπόγειες δεξαμενές
Παράλληλα, όπως τονίζει ο προϊστάμενος Διεύθυνσης Υδάτων Νοτίου Αιγαίου ενώ έχουμε μικρές εισροές, βρώσιμο νερό δηλαδή, ταυτόχρονα οι υπόγειες δεξαμενές στις οποίες αποθηκεύεται το νερό έχουν μικρές διαστάσεις».
Αρνητικό, επίσης, ρόλο μπορεί να διαδραματίσει και η θάλασσα πολλές φορές, καθώς ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους, διεισδύει στη στεριά και υποβαθμίζει την ποιότητα του νερού.
Ο υπερτουρισμός «θρέφει» το πρόβλημα
Πέραν των κλιματικών παραγόντων, όμως, ιδιαίτερη σημασία έχουν και οι ανθρωπογενείς παράμετροι.
Όπως σημειώνει ο κ. Νόκας «τα νησιά έχουν μεγάλες ανάγκες στη διάρκεια του καλοκαιριού, μία περίοδο κατά την οποία οι βροχές είναι ανύπαρκτες. Υπ’ αυτό το πρίσμα, μία ακόμη παράμετρος είναι το γεγονός ότι οι ανάγκες για νερό πολλαπλασιάζονται».
«Υπάρχουν νησιά, όπως η Σαντορίνη, όπου σε μια πενταετία η κατανάλωση διπλασιάστηκε».
Μία κακή υδρολογική περίοδος – δεύτερη κατά σειρά – έρχεται να επιδεινώσει το πρόβλημα ακόμη περισσότερο.
Οι κτηνοτρόφοι θα αναγκαστούν να σφάξουν τα ζώα τους
Στο μεταξύ, ο προϊστάμενος Διεύθυνσης Υδάτων Νοτίου Αιγαίου, εκπέμπει σήμα κινδύνου για την πρωτογενή παραγωγή λόγω λειψυδρίας.
«Ένας λόγος για τον οποίο η γεωργία και η κτηνοτροφία αναμένεται να μειωθούν ή ακόμη και να εξαφανιστούν είναι συνθήκες όπως αυτές που βιώνουμε. Ο κάθε αγρότης ή κτηνοτρόφος καλείται να βρει μόνος του τη λύση. Δεν υπάρχει ενιαία πρόβλεψη στα νησιά Νοτίου Αιγαίου για την άρδευση. Ήδη η πρωτογενής παραγωγή έχει αρχίσει να συρρικνώνεται σε μεγάλο βαθμό».
Θα αρχίσουμε να βλέπουμε δηλαδή πρακτικές που υιοθετούνται στη Σικελία, όπου οι κτηνοτρόφοι αναγκάζονται να σφάξουν τα ζωντανά τους γιατί δεν έχουν νερό να τους δώσουν.
Μέτρα αντιμετώπισης του φαινομένου
Μιλώντας για τους τρόπους που μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του προβλήματος, η κα Μαρτίνου, τονίζει πως στην Κρήτη οι περισσότεροι φορείς είχαν από νωρίς αρχίσει να λαμβάνουν αυστηρά μέτρα αναφορικά με την άρδευση. Υποχρεώνουν τους γεωργούς στην ελλειμματική άρδευση, δηλαδή στη χρήση ποσότητας νερού ανά στρέμμα καλλιεργειών σε χαμηλότερα επίπεδα, χωρίς όμως να διακινδυνεύει η καλλιέργεια.
«Το ζήτημα είναι κατά πόσο η πολιτική αυτή εφαρμόζεται» διευκρινίζει.
Παράλληλα, όπως σημειώνει η ίδια, σημαντικό στοιχείο στην προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου είναι και οι διαρροές του δικτύου.
Όπως εξηγεί «οι απώλειες από φθαρμένα δίκτυα στην Κρήτη φαίνεται ότι ανέρχονται σε ποσοστό 40% έως 50%. Άριστης ποιότητας νερό, δηλαδή, καταλήγει στο χώμα επειδή έχει σπάσει ένας σωλήνας».
Για τον εντοπισμό των διαρροών υπάρχουν συγκεκριμένα όργανα παρακολούθησης του δικτύου, τα λεγόμενα έξυπνα υδρόμετρα. Η πρακτική αυτή είναι μια διαχρονική πολιτική που θα πρέπει να ακολουθείται από τους παρόχους. Σε αυτή τη βάση, σημαντικό εργαλείο συνιστά και το δίκτυο τηλεμετρικών σταθμών παρακολούθησης των υπόγειων υδροφορέων.
Εκ περιτροπής χρήση νερού σε περιοχές της Κρήτης
Ένα ακόμη μέτρο που έχει ληφθεί για την διαχείριση των αποθεμάτων νερού το φετινό καλοκαίρι, στην Κρήτη, ορισμένες ΔΥΕΑ προχωρούν στην περιοδική διακοπή της υδροδότησης των περιοχών αρμοδιότητάς τους και θα λειτουργεί κυκλικά.
Αυτό συνιστά ένα αναγκαστικό μέτρο σπατάλης του νερού.
Παράλληλα, είναι σημαντικό, όταν αναδεικνύεται ένα τέτοιο πρόβλημα οι πολίτες να μην κάνουν αλόγιστη χρήση του νερού. Δεν χρειάζεται να πλένουμε το όχημά μας ή τις αυλές μας με το λάστιχο. Αυτά φέτος πρέπει να τα ξεχάσουμε γιατί δεν υπάρχει πλέον αυτή η πολυτέλεια.
Από την πλευρά του ο κ. Νόκας, σημειώνει πως «οι υποδομές πάσχουν σε σχέση με τις ανάγκες. Αν εξαιρέσει κανείς τη Ρόδο, όπου έχει το φράγμα του Γαϊδουρά και την Κω, δεν διαφαίνεται ότι θα υπάρχει πρόβλημα επάρκειας τα επόμενα τουλάχιστον 20 με 30 χρόνια, στα υπόλοιπα νησιά οι υπάρχουσες υποδομές δεν επαρκούν».
Στην προσπάθειά του το κράτος να βοηθήσει τους Δήμους να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, χρηματοδοτούν τους εκάστοτε παρόχους για να ενοικιάσουν μονάδες αφαλάτωσης.
Σύμφωνα με τον κ. Νόκα, όμως, στην πολιτική αυτή υπάρχει η εξής προβληματική: «Οι ανάγκες που έχουν αναπτύξει τα νησιά δεν είναι πια προσωρινές, όπως προσωρινή είναι η πολιτική της ενοικίασης έναντι της αγοράς».
«Δεν μιλάμε για μια κατάσταση έκτακτη, μιλάμε για μια συνθήκη όπου εδώ και χρόνια λειτουργεί οριακά. Οπότε η μίσθωση αφαλατώσεων συνιστά ένα μπάλωμα και όχι μακροπρόθεσμη λύση στο πρόβλημα».
Την ίδια ώρα, όμως, όπως υπογραμμίζει ο ίδιος, είναι πιο κοστοβόρα η ενοικίαση έναντι της αγοράς μιας μονάδας αφαλάτωσης.
«Γιατί να δίνουμε 300.000 ευρώ κάθε χρόνο στον Δήμο της Νάξου, όταν μπορούμε να δαπανήσουμε το τετραπλάσιο ποσό και να διατηρηθεί η υποδομή στο νησί πολλά περισσότερα χρόνια;» διερωτάται, αναδεικνύοντας τη σημασία αγοράς τέτοιων μονάδων έναντι της μίσθωσής τους.
Την ίδια ώρα, ένα τεχνικό μέτρο που θα μπορούσε να ληφθεί θα μπορούσε να είναι η μείωση της πίεσης του νερού στο δίκτυο.
Συνολικότερα, όμως, όπως αναφέρει ο ίδιος, χρειάζονται καμπάνιες ευαισθητοποίησης τόσο στην τοπική κοινωνία, όσο και στους τουρίστες, ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι το νερό είναι περιορισμένο.
Ανάγκη συλλογικών έργων στην άρδευση
«Αγκάθι» στο φαινόμενο, σύμφωνα με τον προϊστάμενο της Διεύθυνσης Υδάτων Νοτίου Αιγαίου είναι το γεγονός μέτρα για τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους δεν έχουν ληφθεί στις περιοχές αρμοδιότητάς του.
«Στην Κρήτη έχουν συλλογικά έργα, γεωτρήσεις ή φράγματα, που επιτρέπουν στους εργαζόμενους του κλάδου να ποτίζουν από συλλογικά δίκτυα. Στην περίπτωση του Νοτίου Αιγαίου συλλογικό δίκτυο υπάρχει μόνο στην περιοχή Απολλακιά της Ρόδου» αναφέρει.
Πρόληψη έναντι «θεραπείας»
«Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να προλαμβάνουμε συνθήκες, όπως αυτή που βιώνουμε τώρα» τονίζει.
«Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η γειτονική Βαρκελώνη, τα φράγματα της οποίας ήταν σε χαμηλά επίπεδα ήδη από το χειμώνα. Έτσι, έλαβαν μέτρα ήδη από τα τέλη Ιανουαρίου» συμπληρώνει.
«Από την πλευρά μας, γνωρίζαμε πως θα είναι μια δύσκολη χρονιά ήδη από τα τέλη Φεβρουαρίου» συμπληρώνει. Υπ’ αυτό το πρίσμα, είναι ιδιαίτερα σημαντικό, όπως σημειώνει ο κ. Νόκας, να χαραχθεί μία ενιαία πολιτική και οι τοπικές Αρχές όλων των νησιών να συμπράξουν για να αντιμετωπίσουν οργανωμένα το πρόβλημα.
