Kάθε χρόνο εκατομμύρια τουρίστες επισκέπτονται τα νησιά των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων. Για λίγους μήνες τα νησιά ζουν σε ξέφρενους ρυθμούς, όπου όλοι –πολίτες, επαγγελματίες, δήμοι– προσπαθούν να λειτουργήσουν τα πάντα όσο καλύτερα γίνεται και κάθε επισκέπτης να φύγει τελικά ευχαριστημένος. Ο επισκέπτης, μοναδική πηγή εισοδήματος για πολλά νησιά, έχει ωστόσο βαρύ περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Ο πολλαπλασιασμός του πληθυσμού των νησιών συνεπάγεται τον πολλαπλασιασμό της κατανάλωσης –φαγητού, αγαθών–, άρα και των απορριμμάτων που οι μικροί νησιωτικοί τόποι καλούνται να χειριστούν με περιορισμένα μέσα, χώρο και πόρους. Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Περισσότερο από το 90% των παραγόμενων απορριμμάτων –περίπου 285.000 τόνοι ετησίως– απλώς θάβεται ή «δεματοποιείται». Χθες, τα «δεματοποιημένα» σκουπίδια στην Aνδρο και τη Μήλο έπιασαν φωτιά, πνίγοντας τα νησιά με έναν τοξικό καπνό.
Και τα χρόνια περνούν, χωρίς η κατάσταση να αλλάζει: είναι χαρακτηριστικό πως ούτε μία από τις υποδομές διαχείρισης απορριμμάτων που προβλεπόταν στο προηγούμενο περιφερειακό σχέδιο –του 2016– έχει υλοποιηθεί, η ανακύκλωση παραμένει σε βρεφικό στάδιο και η κομποστοποίηση ανύπαρκτη. Για τα περισσότερα νησιά δεν υπάρχει καν καταγραφή των πραγματικών ποσοτήτων απορριμμάτων, με αποτέλεσμα ο σχεδιασμός για το 2030 να βασίζεται σε εκτιμήσεις, που μπορεί να απέχουν αισθητά από την πραγματικότητα. Eτσι, οι φιλόδοξοι στόχοι της κοινοτικής νομοθεσίας μοιάζουν για τα περισσότερα νησιά όνειρο θερινής νυκτός.
Οι ελλείψεις
Τα αδιέξοδα της σημερινής κατάστασης περιγράφονται στο νέο περιφερειακό σχέδιο διαχείρισης απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ), το οποίο βρίσκεται σε διαδικασία έγκρισης. Οπως αναφέρει, στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου παρατηρούνται σοβαρές ελλείψεις σε υποδομές διαχείρισης αστικών αποβλήτων:
• Oσον αφορά τους χώρους υγειονομικής ταφής, σήμερα λειτουργούν 25 (12 στα Δωδεκάνησα και 13 στις Κυκλάδες) στα νησιά Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Λειψοί, Πάτμος, Κάρπαθος, Κως, Νίσυρος, Μεγίστη, Σύμη, Τήλος, Ρόδος (ένας στη βόρεια Ρόδο και ένας στη νότια), Ανάφη, Iος, Φολέγανδρος, Κέα, Κύθνος, Κίμωλος, Σέριφος, Σίφνος, Μύκονος, Νάξος, Αμοργός, Πάρος, Σύρος. Από αυτούς, οι 5 ΧΥΤΑ δεν έχουν εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους ή αυτοί έχουν λήξει (Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Λειψοί, Μεγίστη, Νίσυρος) και οι 16 δεν έχουν άδεια λειτουργίας ή αυτή έχει λήξει (Φολέγανδρος, Κύθνος, Κίμωλος, Σέριφος, Σίφνος, Μύκονος, Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Λειψοί, Πάτμος, Κάρπαθος, Νίσυρος, Μεγίστη, βόρεια Ρόδος, Σύμη, Τήλος). Eνας (Μεγίστη, χωρίς περιβαλλοντικούς όρους και άδεια λειτουργίας) είναι κορεσμένος και δεν θα επεκταθεί, ενώ ακόμη ένας (ΧΥΤΑ βόρειας Ρόδου) έχει σχεδόν κορεστεί και έχουν επισπευσθεί οι διαδικασίες για την κατασκευή νέου σκάμματος έκτακτης ανάγκης για την κάλυψη των αναγκών, μέχρι την κατασκευή του νέου ΧΥΤΑ και της μονάδας επεξεργασίας αποβλήτων.
• Εννέα ΧΥΤΑ δεν έχουν επαρκή υπολειπόμενο χώρο και θα πρέπει να επεκταθούν (Σύρος, Κίμωλος, Μύκονος, Πάρος, Αγαθονήσι, Αστυπάλαια, Κάρπαθος, Κως, Τήλος). Σε καλή κατάσταση βρίσκονται 14 νησιά, στα οποία οι ΧΥΤΑ έχουν επαρκή υπολειπόμενο όγκο (Ανάφη, Ιος, Φολέγανδρος, Κέα, Κύθνος, Σέριφος, Σίφνος, Αμοργός, Νάξος, Λειψοί, Πάτμος, Νίσυρος, νότια Ρόδος, Σύμη).
• Επτά νησιά εξακολουθούν να θάβουν σκουπίδια σε παράνομες χωματερές (Δήμοι Θήρας, Μήλου, Καλυμνίων, Σύμης, Μυκόνου, Τήνου και Φολεγάνδρου), για τις οποίες η χώρα καταβάλλει πρόστιμο. Και τέσσερα νησιά που δεν διαθέτουν ΧΥΤΑ (Ανδρος, Τήνος, Μήλος, Λέρος) «δεματοποιούν» τα σκουπίδια ως «μεταβατική» λύση μέχρι την κατασκευή υποδομής. Μάλιστα, βάσει του ισχύοντος περιφερειακού σχεδιασμού, η Θηρασιά και η Σίκινος μεταφέρουν τα σκουπίδια τους στη Σαντορίνη και την Ιο όπου υπάρχει μόνο χωματερή. Ενώ, η Ψέριμος και η Τέλενδος μεταφέρουν τα σκουπίδια τους στην Κάλυμνο προς δεματοποίηση.
Η πρόοδος στην κατασκευή νέων υποδομών διαχείρισης είναι μηδενική. «Δεν έχει υλοποιηθεί καμία από τις μονάδες επεξεργασίας και προεπεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων που προβλέπονταν στον προηγούμενο περιφερειακό σχεδιασμό. Επίσης, δεν έχουν υλοποιηθεί οι μονάδες επεξεργασίας προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων που προβλέπονταν», αναφέρεται στον υπό έγκριση νέο περιφερειακό σχεδιασμό. Για κάποια από τα έργα, πάντως, οι διαγωνισμοί βρίσκονται σε εξέλιξη.
Με δεδομένα τα προβλήματα στον νησιωτικό χώρο και τις ιδιαιτερότητές του, το 2020 (με τον ν. 4685) προβλέφθηκε η μεταφορά της αρμοδιότητας διαχείρισης απορριμμάτων από τους δήμους στον συλλογικό φορέα διαχείρισης απορριμμάτων (ΦΟΔΣΑ) τόσο στο Νότιο Αιγαίο όσο και στο Ιόνιο. Οι δήμοι διατήρησαν μόνο τη συλλογή των απορριμμάτων, ενώ η αρμοδιότητα της κατασκευής και διαχείρισης των υποδομών «πέρασε» στον ΦΟΔΣΑ, στον οποίο επικεφαλής τέθηκε η Περιφέρεια. Η διαδικασία παράδοσης – παραλαβής των υποδομών είναι, λόγω περιπλοκότητας, πολύ αργή: μέχρι στιγμής ο ΦΟΔΣΑ Νοτίου Αιγαίου έχει παραλάβει τις υποδομές της Ρόδου, της Κω, της Μυκόνου, της Σύρου και της Πάρου.
Απουσία δεδομένων
Ο ΦΟΔΣΑ βρέθηκε επίσης αντιμέτωπος με ένα αναπάντεχο πρόβλημα: την έλλειψη δεδομένων. «Δεδομένων των ελλείψεων σε υποδομές, δεν υπάρχουν στην περιφέρεια συστηματικές και πλήρεις καταγραφές των διαχειριζόμενων ποσοτήτων αποβλήτων ούτε μετρήσεις των ποιοτικών χαρακτηριστικών τους, στοιχεία απαραίτητα και ιδιαίτερα κρίσιμα για τον ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό σχεδιασμό της διαχείρισής τους», αναφέρει ο υπό έγκριση περιφερειακός σχεδιασμός.
Πόσα σκουπίδια λοιπόν παράγονται κάθε χρόνο στις Κυκλάδες και στα Δωδεκάνησα; Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του νέου περιφερειακού σχεδιασμού, κάθε έτος παράγονται περίπου 285.300 τόνοι αποβλήτων. Τα «πρωτεία» κρατάει φυσικά η Ρόδος με 110.600 τόνους ετησίως και ακολουθεί η Κως με 44.059 τόνους, η Σαντορίνη με 25.700 τόνους, η Μύκονος και η Νάξος με περίπου 13.600 τόνους, η Σύρος με 12.800 τόνους και η Πάρος με 11.300 τόνους ετησίως.
Σχεδόν το σύνολο των απορριμμάτων αυτών θάβεται. Σύμφωνα με το περιφερειακό σχέδιο, σε ταφή οδηγείται το 91% των αστικών απορριμμάτων. Μέσω των μπλε κάδων συλλέγονται περίπου 12.000 τόνοι ετησίως (και άλλοι 250 από τα «σπιτάκια ανακύκλωσης σε Ρόδο και Ανδρο). Ως αποτέλεσμα, η ανακύκλωση από πολίτες και επισκέπτες βρίσκεται σήμερα μόλις στο 4% των παραγόμενων σκουπιδιών (ή 18% των ανακυκλώσιμων). Τέλος, δεν υπάρχει σε κανένα νησί συλλογή βιοαποβλήτων για κομποστοποίηση (καφέ κάδος).
Ολα αυτά καταδεικνύουν την πλήρη αποτυχία στην εφαρμογή του περιφερειακού σχεδιασμού, οι στόχοι του οποίοι έχουν μάλλον ευχολογικό χαρακτήρα. Ο σχεδιασμός του 2016 (που βρίσκεται σήμερα υπό αναθεώρηση) προέβλεπε τη μείωση των ταφόμενων ποσοτήτων σε 28% και την ανακύκλωση του 80% των ανακυκλώσιμων. Ακόμη και ο ίδιος ο περιφερειακός σχεδιασμός έπρεπε ήδη να έχει αναθεωρηθεί – η νέα μελέτη που εκπόνησε η περιφέρεια για το διάστημα έως το 2030 έχει ολοκληρωθεί από τον Οκτώβριο του 2022, ωστόσο δεν έχει ακόμη εγκριθεί.
«Οι περισσότεροι ΧΥΤΑ δεν έχουν άδεια λειτουργίας»
«Γνωρίζετε την έκφραση “παραλάβαμε χάος”; Δυστυχώς, στην περίπτωσή μας ισχύει απόλυτα». Μέσα σ’ αυτή την πρόταση ο περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου Γιώργος Χατζημάρκος συνοψίζει την κατάσταση με την οποία είναι αντιμέτωπος, ως επικεφαλής του φορέα διαχείρισης απορριμμάτων (ΦΟΔΣΑ) για τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα.
Οπως εξηγεί, η αρμοδιότητα μεταφέρθηκε στην περιφέρεια το 2020. «Τα πρώτα 2,5 χρόνια ο ΦΟΔΣΑ είχε έναν εργαζόμενο. “Τρέχαμε” τα έργα του με προσωπικό της περιφέρειας, ως τεχνική υποστήριξη. Πριν από ένα έτος πέρασε μια νομοθετική διάταξη που μας επέτρεψε να προσλάβουμε επαρκές προσωπικό και τώρα έχουμε ξεκινήσει αγώνα δρόμου».
Ο φορέας παραλαμβάνει σταδιακά τις όποιες εγκαταστάσεις διαχείρισης απορριμμάτων υφίστανται στα νησιά, αναλαμβάνοντας την ευθύνη λειτουργίας τους, ενώ στους δήμους μένει μόνο η αποκομιδή. «Ξεκινήσαμε με τους φορείς που είχαν νομικά πρόσωπα: Νότια Ρόδο, Πάρο και Σύρο. Οταν παραλάβαμε τον ΧΥΤΑ της βόρειας Ρόδου μείναμε άναυδοι, ήταν επικίνδυνος ακόμη και για το προσωπικό που εργαζόταν εκεί. Μέσα σε λίγους μήνες καταφέραμε να τον φέρουμε σε καλή κατάσταση. Στη Κω, που την παραλάβαμε την προηγούμενη εβδομάδα, τα στραγγίσματα του ΧΥΤΑ πηγαίνουν σε ένα ρέμα. Οι περισσότεροι ΧΥΤΑ δεν έχουν άδεια λειτουργίας, πυρασφάλεια, τίποτα. Στην πραγματικότητα οι περισσότεροι είναι ΧΑΔΑ» (σ.σ. χωματερές).
Ο σχεδιασμός
Ο ΦΟΔΣΑ έχει αυτή τη στιγμή δρομολογήσει με τη βοήθεια του υπουργείου Περιβάλλοντος έργα σε διάφορα νησιά. Λ.χ. στη Σαντορίνη και στη Ρόδο βρίσκονται σε εξέλιξη διαγωνισμοί για συμπράξεις με ιδιώτη. Στην Ανδρο, στην Τήνο και σε άλλα νησιά διαγωνισμοί για την κατασκευή βασικών υποδομών, όπως ΧΥΤΑ και μονάδα επεξεργασίας απορριμμάτων και βιοαποβλήτων. Για τον κ. Χατζημάρκο, το «πείραμα» της Τήλου (χωριστή συλλογή μέσω ιδιωτικής εταιρείας και αποστολή των σύμμεικτων, ύστερα από επεξεργασία, για καύση σε εργοστάσιο τσιμέντου εκτός νησιού) είναι η κατεύθυνση στην οποία θα πρέπει να κινηθεί η περιφέρεια για τα μικρά νησιά. Ομως, πρόκειται για μια πολύ ακριβή λύση. «Οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί χρηματοδοτούν υποδομές, αλλά όχι τη λειτουργία. Αυτό είναι παράδοξο, καθώς θα διατεθούν εκατομμύρια για να γίνουν βαριές υποδομές σε πολύ μικρά νησιά, αντί να χρηματοδοτηθεί μια λύση που θα σταματήσει εντελώς την ταφή», εκτιμά. «Αυτή η συζήτηση πρέπει να ανοίξει – κι αν δεν χρηματοδοτεί η Ε.Ε., να αναλάβει το Πράσινο Ταμείο το κόστος».
Οσον αφορά τις υπάρχουσες υποδομές, «η πρώτη μας δουλειά είναι να αντικαταστήσουμε το λογισμικό των ζυγιστηρίων, ώστε να έχουμε πραγματική εικόνα για τα απορρίμματα και η δεύτερη να εφαρμόσουμε τους περιβαλλοντικούς όρους των ΧΥΤΑ. Εχουμε πολλή δουλειά, ξεκινάμε σχεδόν από το μηδέν, αλλά νομίζω ότι σε μια τριετία θα βρισκόμαστε σε εξαιρετικό σημείο».
Με πληροφορίες από την σελίδα kathimerini.gr
