Δεν ξέρω αν η επιστροφή στη γη στην Ελλάδα σημαίνει να γίνω υπόγειος. Με μια διαχρονική παρουσία αγροτικών και οικιστικών συνόλων που στρέφονται ή προστατεύουν από τον ήλιο και τον άνεμο, ιστορικές τεχνικές με ξερολιθιά αλλά και πέτρα με σοβά θεικό, καμπύλες και στέγες φθίνουσες στα λιτά γραμμικά κτήρια και την φύση πανταχού παρούσα, είτε αναρριχώμενη, είτε έρπουσα…
Αρθρο της Βιβιάννας Μεταλληνού στην ιστοσελίδα parallaximag.gr
Ειλικρινά αυτή είναι η γη μας πάνω από το χώμα και αυτό προτιμώ να εξασκούμε σε μορφές και τύπους. Αυτά έγραψα με ένταση και θυμό (;) σχολιάζοντας το εκστατικό άρθρο για υπόσκαφα παλάτια στις Κυκλάδες!
Ζούμε μια εποχή που η αρχιτεκτονική έχει ξεφύγει από την άμεση σχέση της οικειότητας με τον χρήστη και έχει γίνει ιλουστρασιόν δοκίμιο στα περιοδικά και τις εφημεριδες. Χρησιμοποιώντας ά-μετρους τίτλους και στοχεύοντας στον εντυπωσιασμό ένός αμαθούς κοινού, πλασάρουν εύπεπτο υλικό εικονογραφημένων ονείρων.
Υπόσκαφα παλάτια και στις Κυκλάδες λοιπόν.
Σε μια παγκόσμια κοιτίδα οικιστικού πλούτου, η επιστροφή στη γη σηματοδοτείται με: «τη διαμόρφωση κατοικιών που συνιστούν την επιστροφή σε μια αδιαμεσολάβητη επαφή με το φυσικό τοπίο, μέσα από εξαιρετικά πρωτοποριακές γραμμές»!
Οπου οι λέξεις χάνουν τη νοητική τους υπόσταση. Τα σπήλαια δεν υπήρξαν ποτέ κατασκευές, αποτέλεσαν καταφύγια κατοίκησης για λόγους επιβίωσης, εξασφαλίζοντας προφύλαξη από τα καιρικά φαινόμενα και άλλες απειλές. Η υπόσκαφη κατοίκηση συναντάται πάντα σε περιοχές όπου το έδαφος ή οι τεφρώδεις βράχοι επέτρεπαν τη χρησιμοποίηση ή τη διαμόρφωσή τους ώστε να προκύψει ένας μικρός ή μεγαλύτερος χώρος ως καταφύγιο.
Ετσι, τέτοια παραδείγματα συναντάμε σε διαφορετικούς που γεωγραφικούς τόπους και ιστορικούς χρόνους, όπως στη Σαντορίνη, στην Καππαδοκία, στη Ματέρα. Τόποι, που στην ιστορική διαδρομή τους δημιούργησαν στη συνέχεια πανέμορφα αστικά τοπία, τα οποία δομούν τον τόπο και τους ανθρώπους τους. Και αυτή είναι η πορεία της δομής. Δοκός επί στύλου, αυτονόητη εικόνα, αρχετυπικό πρότυπο της ανθρώπινης δημιουργίας, ταυτόσημη του ελληνικού τόπου.
Είτε στα βασιλικά παλάτια και τους ναούς του κλασικού πολιτισμού, είτε στα αγροτικά κτίσματα της υπαίθρου, είτε στα αστικά κτήρια των πόλεων που διαμόρφωσαν και διαμορφώθηκαν από την ανθρώπινη ιστορία! Πόση κούραση κουβαλάει σήμερα η αρχιτεκτονική αναζήτηση.
Εχοντας περάσει αιώνες εξελικτικής διαμόρφωσης, η ψηφιακή εκτίναξη σε ελάχιστο χρόνο του υποκειμένου, σκίασε τις εικαστικές αναφορές της. Και φτάνουμε να επιλέξουμε τα υπόσκαφα σαν τη νέα ανατρεπτική προσέγγιση του άλλου, στις αναζητήσεις προτύπων αρχιτεκτονικής.
Η βιομηχανία των κατασκευών και οι μεγάλοι κατασκευαστές που παράγουν κτίρια κακής ποιότητας και μικρής προστιθέμενης αξίας τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν δημιουργήσει μια κουλτούρα χαμηλής ζήτησης και άρνησης, εγκαθιστώντας στην κοινωνία την ιδέα ότι η κακή αρχιτεκτονική που μας περιβάλλει είναι απαραίτητη συνέπεια της εποχής μας. Και η αναζήτηση ότι μια άλλη κατασκευή είναι δυνατή και ότι ο προγραμματιστής και ο χρήστης έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν ένα καλύτερο προϊόν σε προσιτό κόστος. Είναι θέμα ψευδαίσθησης, ταλέντου και αφοσίωσης σε μια ιδέα ανάμεσα σε όλα τα μέρη.
Αλλά ας δούμε και το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα που στηρίζει τα υπόσκαφα κτίρια
Άρθρο 85 ΝΟΚ – Επιφάνειες που δεν προσμετρώνται στον συντελεστή δόμησης 6. Στο συντελεστή δόμησης δεν προσμετρώνται: κδ. Το 50% της επιφάνειας των υπόσκαφων κτιρίων ή τμήματος κτιρίων για χρήση κατοικίας και το 20% για άλλες χρήσεις, όταν είναι κατασκευές που διαθέτουν μόνο μία (1) όψη όπως αυτή ορίζεται με μία ενιαία επιφάνεια, σε γενική κάτοψη δεν φέρουν οποιοδήποτε ίχνος κατασκευής επί του εδάφους (εξαιρουμένων των ανοιγμάτων για αερισμό και φωτισμό), η στέγη τους είναι προσβάσιμη και καλύπτεται με το υλικό του φυσικού εδάφους της περιοχής, αποτελεί συνέχεια του φυσικού εδάφους και δεν διαφοροποιείται ως προς το προϋπάρχον φυσικό έδαφος. …
Για την εξασφάλιση αερισμού και φωτισμού, η μοναδική όψη υπόσκαφων κτιρίων ή τμήματος αυτών μπορεί να μην ακολουθεί τους μορφολογικούς κανόνες της περιοχής, μετά από έγκριση της σχετικής μελέτης από το αρμόδιο Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής.
Για την κατασκευή υπόσκαφων κτιρίων επιτρέπεται η εκσκαφή χωρίς τους περιορισμούς της παρ. 4 του άρθρου 15. Οι διατάξεις οι οποίες ρυθμίζουν την κατασκευή υπόσκαφων κτιρίων εφαρμόζονται και στα νησιά, στα οποία η δόμηση, στις εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών περιοχές ρυθμίζεται από ειδικές διατάξεις, μη εφαρμοζόμενης της προϋπόθεσης που τάσσει η περ. α’ της παρ. 3 του άρθρου 31 του ν. 3937/2011, αποκλειστικά και μόνο για την κατασκευή υπόσκαφων κτιρίων.
Η κατεδάφιση των μύθων και του τοπίου
Τα υπόσκαφα λοιπόν μπορούν να εκσκάψουν ολόκληρη την πλαγιά που θα εγκατοικίσουν, η σφύρα να χτυπάει μήνες ολόκληρους για να ανοίξουν το σκάμμα, να εγχυθεί το οπλισμένο σκυρόδεμα και να δημιουργηθούν τελικά τα φυτεμένα δώματα που επικαλύπτουν τα υπόσκαφα, με 50% μπόνους δόμησης και καμμία δέσμευση μορφολογικών κανόνων, όπου αυτοί ισχύουν. Ελάχιστα υπόσκαφα κτήρια από αυτά που έχουν υλοποιηθεί διεθνώς μπορούν να αναφερθούν σαν καλά παραδείγματα. Και σίγουρα σε αυτά μιλάμε για έμπνευση, δημιουργική αναζήτηση, ενσωμάτωση στο τοπίο και τον μύθο του, στα τοπικά χαρακτηριστικά, το κλίμα και τις απαιτήσεις των χρηστών.
Και να σημειώσω ότι όπου πέτυχαν, αυτό ήταν αποτέλεσμα δημιουργικής αναζήτησης, εμπνευσμένου σχεδιασμού έξω και πέρα από θεσμικά πλαίσια. Η επιστροφή στη γη δοκιμάζεται με την αναμέτρηση της ανθρώπινης υπόστασης με το μέτρο, την κλίμακα, τις προσλαμβάνουσες των τοπίων όπου τα νέα κτήρια κτίζονται.
Και αυτά τα τοπία είναι υπέργεια, έχουν να αναμετρηθούν με τις σκιές και τις θέες, τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, το φως και τον άνεμο, το γύρισμα του χρόνου πάνω στους τοίχους και τις σκεπές. Και οι άνθρωποι μαζί με αυτά, σε μια σχέση οικειότητας και γαλήνης που μόνο η βαθιά αρχιτεκτονική μπορεί να χαρίσει και να εγγυηθεί.
Ας αφήσουμε τη γη να φυτρώνει δέντρα και φυτά, να αλλάζει χρώματα με τις εποχές, να κυλάει απρόσκοπτα στις κοίτες των ποταμιών ή των χειμάρρων, στις ανόθευτες παραλίες και τις αμμοθίνες τους. Και ίσως να χαιρόμαστε τα κρινάκια της θάλασσας περισσότερο ή τα ταπεινά αγριολούλουδα κάθε εποχής, που σαν την μυρωδιά τους δεν έχει.
*Η Βιβιάννα Μεταλληνού είναι Αρχιτέκτων κ.α..
