Το Σαββατόβραδο της 9 Δεκεμβρίου 2023 η αίθουσα Παναγούλη στο Πνευματικό Κέντρο Ερμούπολης γέμισε από 120 άτομα. Ακόμα 70 άτομα «στριμώχτηκαν» διαδικτυακά. Τι όμως έφερε όλους αυτούς τους ανθρώπους κοντά;
Ήταν η εκδήλωση «Ένα παράξενο καλοκαίρι: Τα κινήματα πολιτών για τις παραλίες» που συνδιοργάνωσε το Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου και το Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων & Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Μια εκδήλωση με άκρως καλοκαιρινό θέμα, στο -αργοπορημένο- ξεκίνημα του χειμώνα.
To θέμα της εκδήλωσης ήταν κοινωνικό και, τελικά, βαθιά πολιτικό: η υπεράσπιση του δημόσιου χώρου, η προάσπιση του δικαιώματος των πολιτών για ελεύθερη πρόσβαση στις παραλίες του τόπου μας. Την αφορμή για την εκδήλωση έδωσαν τα ποικιλόμορφα κινήματα για τις παραλίες που τάραξαν τα νερά στην Ελλάδα (και διεθνώς) προσφέροντας θετικές ειδήσεις στο δύσκολο καλοκαίρι του 2023. Τα κινήματα αυτά κινητοποίησαν χιλιάδες ενεργούς πολίτες που ανέπτυξαν θεσμικές και κινηματικές δράσεις διεκδικώντας το αυτονόητο. Ελεύθερο χώρο για τους πολίτες.
Η εκδήλωση φιλοξένησε εκπροσώπους τέτοιων δραστήριων κινήσεων πολιτών από την Πάρο, τη Ρόδο και τη Νάξο που παρουσίασαν το χρονικό των δράσεών τους, τους τρόπους που οργανώθηκαν, τα αποτελέσματα που πέτυχαν.
Από τις τοποθετήσεις των ομιλητών αναδείχθηκε ότι το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο ευνοεί την παραβατικότητα στις παραλίες. Η πολυνομία και η αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων των πολλών εμπλεκόμενων φορέων (Δήμοι, Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου, Αστυνομία, Λιμεναρχείο, Λιμενικό Ταμείο, ΤΑΙΠΕΔ, Πολεοδομία, κλπ) δυσχεραίνει την εφαρμογή της νομοθεσίας και των διοικητικών και δικαστικών αποφάσεων. Η αδυναμία εφαρμογής του Νόμου αποθρασύνει τους καταπατητές «επιχειρηματίες» που ιδιοποιούνται αυθαίρετα δημόσιο χώρο στις παραλίες (με τοποθέτηση ομπρελών/ξαπλωστρών ή με μόνιμες/ημιμόνιμες κατασκευές), κατά παράβαση των όρων παραχώρησης απλής χρήσης αιγιαλού, ενίοτε δε χωρίς να υπάρχει καμία άδεια παραχώρησης.
Αναδείχθηκε, επίσης, η σημασία της αναλυτικής τεκμηρίωσης των παραβάσεων, όπως συνέβη με το διαδραστικό «χάρτη παρανομίας» digitallabparos που κατέδειξε τη βαρύτητα και το εύρος των παραβάσεων στις παραλίες της Πάρου, αντιπαραβάλλοντας τα νομίμως παραχωρημένα τμήματα παραλιών (βάσει των συμβάσεων παραχώρησης που έχουν αναρτηθεί στη «Διαύγεια») με τις πραγματικές καλύψεις από ξαπλώστρες (αεροφωτογραφίες από drones).
Παρουσιάσθηκαν εκτενώς οι άξονες δράσης της Κίνησης Πολιτών στην Πάρο που περιλάμβαναν θεσμική και κινηματική δράση: καταγραφή κραυγαλέων παραβάσεων στις παραλίες που καταγγέλθηκαν στον Εισαγγελέα, συνδυαστικά με διαμαρτυρίες χιλιάδων πολιτών σε παραλίες του νησιού και παραστάσεις σε συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου.
Τα κινήματα πολιτών για τις παραλίες είχαν μεγάλη διάδοση, στα νησιά του Αιγαίου και ευρύτερα (Πάρο, Νάξο, Ρόδο, Χανιά, Αττική, Ίο, Αίγινα, Χαλκιδική, Θεσπρωτία, Θάσο, Λευκάδα, και αλλού). Γνώρισαν, μάλιστα, εντυπωσιακή δημοσιότητα, τυγχάνοντας θετικής προβολής από το σύνολο των μέσων, πανελλαδικών και περιφερειακών, συστημικών και εναλλακτικών, δεξιών και αριστερών. Μόνη παραφωνία η αποσιώπηση των δράσεων τους, έως και δυσφήμισή τους, από τη μεγάλη μερίδα των τοπικών μέσων.
Οι κινήσεις πολιτών απέδωσαν αποτελέσματα -και- σε πρακτικό επίπεδο. Κατ’ αρχάς, και με τη βοήθεια της δημοσιότητας που πήρε το θέμα, υπήρξε αντίδραση σε ανώτατο κυβερνητικό επίπεδο με τον Υπουργό Οικονομικών (και προϊστάμενο της Κτηματικής Υπηρεσίας) κ. Χατζηδάκη να απειλεί τους παρανομούντες ότι «θα τους ταράξει στη νομιμότητα» ενώ προαναγγέλθηκαν και νομοθετικές παρεμβάσεις. Η εισαγγελέας Αρείου Πάγου προχώρησε σε κατεπείγουσα εισαγγελική παραγγελία, συνεπεία της οποίας είχαμε την παρέμβαση του Εισαγγελέα Εφετών κ. Τσορμπατζόγλου στην Πάρο αλλά και άλλα νησιά (στην Τήνο, στη Νάξο και αλλού). Για πρώτη φορά, κλιμάκια της Κτηματικής Υπηρεσίας αλλά και μικτά κλιμάκια Αστυνομίας-Δημοτικών υπαλλήλων έκαναν εκτεταμένους ελέγχους στις παραλίες, διαπίστωσαν παραβάσεις και προχώρησαν σε δεκάδες αυτόφωρες συλλήψεις. Στην Πάρο, στρέμματα ολόκληρα παραλίας απελευθερώθηκαν και επέστρεψαν στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους, τους πολίτες.
Ποια είναι όμως η κατάσταση στη Σύρο; Αίσθηση προκάλεσε η τοποθέτηση εκπρόσωπου του Παρατηρητηρίου Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου που παρουσίασε την τρέχουσα κατάσταση των παραλιών στο νησί. Η εικόνα με τα παλουκοδρόμια (δάση από στύλους ομπρελών με τσιμεντένιες βάσεις πακτωμένων στην άμμο που δεν αφαιρούνται ούτε το χειμώνα) σε όλες σχεδόν τις παραλίες της νότιας Σύρου είναι οικτρή. Φαίνεται, μάλιστα, πως το φαινόμενο αποτελεί είδος ενδημικό της Σύρου καθώς δεν υπάρχουν αντίστοιχες αναφορές από αλλού. Και είναι απολύτως ενδεικτικό του πώς εννοείται από ορισμένους η τουριστική «ανάπτυξη»: Παραλίες που προσφέρονται για «κατανάλωση» αποκλειστικά από επισκέπτες που διατίθενται να πληρώσουν αδρά για ένα σετ ξαπλώστρες. Παραλίες που δεν αποδίδονται στους μόνιμους κατοίκους (πολίτες Β’ κατηγορίας) ούτε καν το χειμώνα, όσο οι «επιχειρήσεις» παραμένουν κλειστές. Παραλίες θλιβερές και αφιλόξενες, ακατάλληλες για πικνίκ, για περίπατο, για σχολικές εκδρομές, για παιδικό παιχνίδι.
Η νέα δημοτική αρχή πρέπει να αναλάβει άμεσα δράση αποκαθιστώντας το δημόσιο χαρακτήρα των παραλιών. Οφείλει να διενεργεί συστηματικά (και όχι μόνο κατόπιν καταγγελιών) ελέγχους στις παραλίες, επιτηρώντας τη συμμόρφωση των επιχειρήσεων με τους όρους παραχώρησης και ανακαλώντας την άδεια παραχώρησης όταν οι όροι παραβιάζονται. Οφείλει να περιορίσει δραστικά τις παραχωρήσεις τμημάτων αιγιαλού που ως σήμερα παραχωρούνται αντί αστείου τιμήματος χωρίς ίχνος ανταποδοτικού οφέλους προς τον πολίτη. Και, ασφαλώς, οφείλει να φροντίσει ώστε να απομακρύνονται κατά τη χειμερινή περίοδο οι στύλοι από τις παραλίες, όπως ο Νόμος και οι συμβάσεις παραχώρησης προβλέπουν.
Ας μην το ξεχνάμε: Η παραβίαση των όρων παραχώρησης αιγιαλού και η παγίωση της ανομίας, βάλει ευθέως κατά του δικαιώματος των πολιτών για ελεύθερη πρόσβαση και χρήση των κοινών αγαθών, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις έχει ως συνέπεια και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και τη διατάραξη του ευαίσθητου οικοσυστήματος του αιγιαλού. Ο Δήμος έχει την υποχρέωση να ενεργεί σύμφωνα με τις αρμοδιότητές του διασφαλίζοντας το δημόσιο χαρακτήρα των παραλιών.
Το βασικό μήνυμα της εκδήλωσης ήταν αισιόδοξο. Τα κινήματα για τις παραλίες ανέδειξαν τη δυσφορία της πλειοψηφίας των πολιτών για τον αποκλεισμό τους από χώρους που μέχρι πρόσφατα μπορούσαν να απολαύσουν ελεύθερα αλλά πλέον διαμορφώνονται σε ζώνες ταξικού διαχωρισμού. Τα κινήματα του καλοκαιριού συγκρότησαν συλλογικότητες ανθρώπων με κοινή αγωνία για το μέλλον των τόπων μας, που ζητούν έναν αναστοχασμό και μια άλλου είδους ανάπτυξη που θα τοποθετεί στο κέντρο της τον άνθρωπο, την ευημερία των πολλών, το φυσικό περιβάλλον, το ίδιο το δικαίωμα των επόμενων γενεών να ζήσουν σε τόπους οι οποίοι υπήρχαν και πριν τους ανακαλύψει ο τουρισμός. Τα κινήματα των παραλιών προσέφεραν ένα θετικό υπόδειγμα συλλογικής διεκδίκησης με όραμα, επιμονή και οργάνωση που μπορεί να πετυχαίνει νίκες.
Δαμιανός Γαβαλάς
