Αλλος θα προσπερνούσε το εύρημα δίχως να του ρίξει δεύτερη ματιά. Ομως ο Λευτέρης Ζώρζος, αρχαιολόγος, συνεπώς παθιασμένος με την έρευνα, έσκυψε να μαζέψει μια σφαίρα από το δάπεδο ενός άδειου κτιρίου στο Στρατόπεδο Λοχαγού Ζαφείρη Αποστόλου στη Σύρο, όπου υπηρέτησε τη στρατιωτική θητεία του το 2014.
Γρήγορα διαπίστωσε ότι το αντικείμενο δεν βρέθηκε τυχαία εκεί. Είχε πέσει από μια χαραμάδα στις σανίδες του επάνω πατώματος. Με άδεια τού τότε διοικητή του στρατοπέδου, Δημήτρη Μπούνταλη, άρχισε να ψάχνει ανάμεσα στα μαδέρια για να ανακαλύψει έκπληκτος γράμματα, παιχνίδια, φωτογραφίες, κομμάτια ρουχισμού.
Τι ήταν όλα αυτά τα αλλόκοτα πράγματα μέσα στους στρατώνες; Επρόκειτο για τεκμήρια από την προηγούμενη ζωή του κτιρίου αυτού, ενός τεράστιου ορφανοτροφείου που κτίστηκε από τους Αμερικανούς στη Σύρο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή με το όνομα Near East Relief. Απομεινάρια που θεωρήθηκαν άχρηστα και αποτέθηκαν κάποια στιγμή ως απορρίμματα μέσα στο πάτωμα είτε από τους τροφίμους είτε αργότερα από τους στρατιώτες.
Δίχως να το ξέρει, ο Ζώρζος είχε βρει σπαράγματα από τη λειτουργία του μεγαλύτερου ορφανοτροφείου της Μεσογείου, που ανοικοδομήθηκε για να υποδεχθεί τα ξεριζωμένα αγόρια και κορίτσια, ελληνικής και αρμενικής καταγωγής, που έχασαν τους γονείς τους. Το 2014 στήθηκε μια μικρή έκθεση στην είσοδο του στρατοπέδου για να τιμήσει τα χιλιάδες παιδιά που πέρασαν από το οικοδόμημα αναζητώντας καλύτερη τύχη. Περίπου μία δεκαετία μετά την απρόσμενη ανακάλυψη και με αφορμή τα 100 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του ιδρύματος οργανώθηκε ένα εξαιρετικό αφιέρωμα, που μόλις ολοκληρώθηκε, προβλήθηκαν ντοκιμαντέρ, προσκλήθηκαν ειδικοί, ενώ εκδόθηκε ένα λεύκωμα με φωτογραφίες και ντοκουμέντα.
Η ιστορία που ξεκίνησε από μια σφαίρα μάς γύρισε πίσω σε μια εποχή ταραγμένη, σε μια τεράστια ανθρωπιστική κρίση που απλώθηκε από την Τουρκία στην Ελλάδα. Η φιλανθρωπική οργάνωση Near East Relief είχε άλλωστε ξεκινήσει τη δράση της από το 1915 με τη Γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά συνέχισε και τα επόμενα έτη, με κορύφωση τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Η έκθεση στην Πινακοθήκη Κυκλάδων, που έγινε με πρωτοβουλία του Ζώρζου και υλοποιήθηκε χάρη σε εθελοντική ομαδική δουλειά, παρουσίασε την ιστορία της Near East Relief (για τα έτη 1915-1930) και τη δημιουργία αυτού του μοναδικού πολυπολιτισμικού ζωντανού μνημείου που ιδρύθηκε πριν από έναν αιώνα στην Ερμούπολη.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη δημιουργία του μεγαλύτερου ορφανοτροφείου της Ανατολικής Μεσογείου, παρουσιάστηκε στις 23 Σεπτεμβρίου-17 Οκτωβρίου 2023, στη Σύρο, η έκθεση “1923-2023 – Το ορφανοτροφείο της Near East Relief”.
Τα πρωτότυπα αντικείμενα που βρέθηκαν κάτω από τα ξύλινα πατώματα του ορφανοτροφείου παρουσιάστηκαν μαζί με άλλα τεκμήρια από εκείνη την περίοδο.
Εμφαση βέβαια δόθηκε στο εκπαιδευτικό σύστημα και στο πρόγραμμα εργασίας που ήταν αφιερωμένο στην καλλιέργεια των επαγγελματικών δεξιοτήτων που θα προετοίμαζαν τα 7.000 ορφανά για τη ζωή μετά το ορφανοτροφείο.
Η κεντρική ομάδα N.E.R.O.S. αποτελείται από τους Λευτέρη Ζώρζο (αρχαιολόγο), Νίκο Κορακάκη (γραφίστα / κινηματογραφιστή), Κώστα Ζαχαρίου (συντηρητή) και Νίνα Γεωργιάδου (αρχιτέκτονα).
Παράλληλα με τις εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στη Σύρο, έχει εκδοθεί ένας πολύ αξιόλογος δίγλωσσος (αγγλικά – ελληνικά) τόμος με θέμα το ορφανοτροφείο της Near East Relief από τις Εκδόσεις “Διπλογραφία” και με συμμετοχή από ιστορικούς, αρχιτέκτονες, αρχαιολόγους και άλλους ερευνητές.
Η έκθεση πιθανότατα να παρουσιαστεί στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και στη Νέα Υόρκη, ενώ το λεύκωμα με τη γραφιστική επιμέλεια του Νίκου Κορακάκη βρίσκεται σε βιβλιοπωλεία και διαδικτυακά στο Atlantea e-shop.
Η έκθεση πραγματοποιήθηκε από την εθελοντική ομάδα N.E.R.O.S. σε συνδιοργάνωση με τον Δήμο Σύρου-Ερμούπολης και σε συνεργασία με σπουδαίους φορείς και συλλόγους, όπως την Near East Foundation, την Near East Relief Historical Society, τον Σύλλογο Μικρασιατών Ερμούπολης Σύρου, την Αρμενική Εθνική Επιτροπή Ελλάδος, το Δίκτυο Αρχιπέλαγος, το Hermoupolis Heritage, την Εστία Πύργου Καλλίστης και τη Θηραϊκή Εταιρεία Επιστημών Γραμμάτων και Τεχνών.
Με πληροφορίες από τη σελίδα kathimerini.gr
