Μία εξαιρετικής σημασίας και επίκαιρη όσο ποτέ εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί σήμερα Παρασκευή 15 Σεπτεμβρίου στις 18:30 στην αίθουσα Παπαπέτρου στο δημαρχείο της Ίου. Συγκεκριμένα, το μεσογειακό ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (Mediterranean Institute for Nature and Anthropos) MedINA και ο Δήμος Ιητών προσκαλούν κατοίκους και επισκέπτες στην εκδήλωση έναρξης και ενημέρωσης για το έργο Med-RESET με τίτλο “Αναβίωση της παραδοσιακής πρακτικής των λίθινων αναβαθμών σε ρέματα εφήμερης ροής σε άνυδρα νησιά της Μεσογείου. Μια πιλοτική εφαρμογή του θα γίνει στο νησί της Ίου”.
Το “Mediterranean REsilient imSular Ephemeral sTreams (Med-ΡΕSΕΤ)” πραγματοποιείται με την υποστήριξη του DIMFE – Donors’ Initiative for Mediterranean Freshwater Ecosystems και συγχρηματοδότηση από τον Δήμο Ιητών. Το έργο συντονίζει το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA) και υλοποιείται σε συνεργασία με τους εταίρους Boulouki, Save Ios και WWF Hellas.
Η βασική στόχευση της εκδήλωσης
Η επάρκεια νερού, η διατήρηση σημαντικών οικοσυστημάτων και ειδών και οι σωστά σχεδιασμένες μέθοδοι διαχείρισης των υδατικών πόρων αποτελούν κρίσιμα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι νησιωτικές κοινότητες. Η αποτελεσματική αντιμετώπισή τους συνεισφέρει στην προστασία του περιβάλλοντος και στην ευημερία των τοπικών κοινοτήτων και συμβάλλει στην προσαρμογή αυτών των περιοχών στις προκλήσεις της κλιματικής κρίσης.
Στη συγκεκριμένη εκδήλωση, ως κεντρική ιδέα θα αναφερθεί το ότι “αντλώντας γνώση από την παράδοση, τη διεθνή πρακτική και τη βιβλιογραφία, καθώς και από την επιτυχημένη επανεισαγωγή λίθινων αναβαθμών στα Κύθηρα το 2020 και στην Πάρο το 2022, θα εφαρμοστεί η ήπια αυτή πρακτική και στο νησί της Ίου, προσβλέποντας όχι μόνο στην εφαρμογή και μέτρηση του αντίκτυπού της, αλλά και στη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων καθώς και στην ενημέρωση του κοινού στην Ελλάδα και διεθνώς.”
Γκ. Γκίκας: “Οι ανάγκες σε νερό χρήσης αλλά και πόσιμο νερό, είναι μεγάλες”
Ο δήμαρχος Ίου, Γκίκας Γκίκας, μίλησε στην “Κοινή Γνώμη” για αυτή τη σπουδαία πρωτοβουλία και εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί στην Ίο, αρχικά αναφέρθηκε στην περίοδο που διανύουμε και πως συνδέεται η συγκεκριμένη εκδήλωση, τονίζοντας, ότι “τις τελευταίες ημέρες, ένα μεγάλο τμήμα της πατρίδας μας υπέστη μια καταστροφή, το μέγεθος της οποίας δεν θα μπορούσε να συλλάβει ο ανθρώπινος νους και αυτό οφείλεται στην καταστροφική δύναμη του νερού, που άλλοτε είναι πηγή ζωής και άλλοτε πηγή δεινών. Στον αντίποδα, η απουσία αυτής της πηγής ζωής σε νησιά του Αιγαίου όπως και η Ίος, με περιόδους ξηρασίας, ελάχιστο ετήσιο ύψος βροχής, γεωμορφολογία που δεν επιτρέπει τον εμπλουτισμό των υδάτινων αποθεμάτων, κάποιες φορές η υπεράντληση των αποθεμάτων αυτών και φυσικά οι πιέσεις που οφείλονται στον τουρισμό και την υψηλή επισκεψιμότητα των τουριστικών προορισμών. Οι ανάγκες σε νερό χρήσης αλλά και πόσιμο νερό, είναι μεγάλες.”
“Μια παραδοσιακή αλλά παρ’ όλα αυτά πρωτοποριακή και δοκιμασμένη τεχνική”
Στη συνέχεια ο κ. Γκίκας αναφέρθηκε στα έργα που γίνονται τα τελευταία χρόνια με στόχο την επάρκεια σε νερό και την κατασκευή αναβαθμών – μικροφραγμάτων στο νησί, λέγοντας, ότι “τα 4 τελευταία χρόνια, ο Δήμος Ιητών έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο που είχε σαν στόχο την ορθολογική διαχείριση των υδάτινων αποθεμάτων, την επάρκεια σε νερό χρήσης, ειδικά κατά την θερινή περίοδο, την ευρύτερη διάθεση πόσιμου νερού, την διάθεση επεξεργασμένου νερού, που θα προκύψει από την τριτοβάθμια επεξεργασίας λυμάτων, στην άρδευση καλλιεργήσιμων εκτάσεων και τέλος, στο πλαίσιο σχεδίου πολιτικής προστασίας, την αποτελεσματική προστασία περιοχών σε περιπτώσεις ισχυρών βροχοπτώσεων.” Ολοκληρώνοντας, είπε ότι, “στο πλαίσιο αυτού του σχεδίου, ο Δήμος Ιητών αποφάσισε να συγχρηματοδοτήσει την κατασκευή αριθμού μικροφραγμάτων, μια παραδοσιακή αλλά παρ’ όλα αυτά πρωτοποριακή και δοκιμασμένη τεχνική, που αποτελεί και το θέμα της εκδήλωσης, κατά την διάρκεια της οποίας οι ομιλητές μας που έχουμε την χαρά να φιλοξενούμε, θα έχουν την ευκαιρία να μας παρουσιάσουν.”
Η σπουδαιότητα των αναβαθμών
Στα μικρά νησιά το νερό ήταν πάντα περιζήτητο. Οι τοπικές κοινότητες έχουν χρησιμοποιήσει ποικίλες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, όπως μικρές δεξαμενές, πηγάδια, στέρνες χτισμένες στα υπόγεια των σπιτιών κλπ. Ο σκοπός των ημιμόνιμων λίθινων αναβαθμών ήταν η μείωση της ροής του νερού και η συλλογή μικρών ποσοτήτων αυτού με σκοπό κυρίως την άρδευση. Ωστόσο, αυτοί οι μικροί αναβαθμοί ήταν και παραμένουν σημαντικά για δύο επιπλέον λόγους:
• Αυξάνουν τη διήθηση του νερού και τον εμπλουτισμό των υδροφορέων. Με τη μείωση της ταχύτητας του νερού και τη συγκέντρωσή μέρος αυτού από τους αναβαθμούς έχουμε μεγαλύτερη διείσδυση αυτού στο έδαφος.
• Αποτελούν εστίες βιοποικιλότητας. Οι ρηχές λίμνες που δημιουργούνται αποτελούν μικρές οάσεις για τα άνυδρα νησιωτικά οικοσυστήματα, αποτελώντας κατάλληλους βιότοπους για πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας, ιδιαίτερα κατά τις περιόδους ξηρασίας.
Οι αναβαθμοί στο βάθος της ιστορίας
Παραδοσιακά, σε περιοχές όπου η επάρκεια νερού αποτελούσε πάντα πρόκληση, ανάμεσα σε διάφορα τεχνικά έργα (π.χ. στέρνες, γκιόλες, νεραύλακα κλπ), οι μικροί λίθινοι αναβαθμοί κατά μήκος των κοιτών ρεμάτων περιοδικής ροής, αποτελούσαν μια παραδοσιακή πρακτική διαχείρισης του νερού στα νησιά της Μεσογείου, η οποία ιστορικά χάνεται στον χρόνο. Ο σκοπός των αναβαθμών -ή φράγματα ανάσχεσης ή δέσεις όπως είναι επίσης γνωστά σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας- ήταν η μείωση της κλίσης του ρέματος και η συλλογή μικρών ποσοτήτων νερού για την άρδευση των παρακείμενων καλλιεργειών και το πότισμα των ζώων. Ωστόσο, οι υπηρεσίες που πρόσφεραν αυτές οι παραδοσιακές κατασκευές ήταν πολύ περισσότερες από τις προφανείς και σχετίζονταν επιπλέον με την αντιπλημμυρική και αντιδιαβρωτική προστασία, τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων, αλλά και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.
Η χρήση τους για τη διαχείριση του νερού αναφέρεται στη Μινωική εποχή, ενώ πιο πρόσφατα καταγράφεται ως συστηματική πρακτική ήδη από το 1930. Οι δέσεις χρησιμοποιούνται και στα έργα ορεινής υδρονομίας για τη συγκράτηση του εδάφους μετά από πυρκαγιές, ενώ στον νησιωτικό χώρο, υπάρχουν δύο αξιόλογες περιπτώσεις: α) στην Απείρανθο της Νάξου όπου υπό τον αείμνηστο Μ. Γλέζο σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν 66 μικρά φράγματα ανάσχεσης, και β) στον Καραβά των Κυθήρων από το Κυθηραϊκό Ίδρυμα Πολιτισμού & Ανάπτυξης (ΚΙΠΑ) και το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA), όπου συνολικά προστέθηκαν 26 λίθινοι αναβαθμοί σε ένα δίκτυο παλαιότερων δέσεων, σε μήκος περίπου 2,5 χλμ. Στη Νάξο και τα Κύθηρα, η θετική επίδραση των αναβαθμών καταγράφηκε από τις μαρτυρίες των κατοίκων των περιοχών αυτών. Ωστόσο, η έλλειψη ενός συστηματικού και επιστημονικού τρόπου καταγραφής των αποτελεσμάτων, ήταν ένα κενό που απέτρεπε τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου αφηγήματος σχετικά με τη χρησιμότητα των δέσεων για τις τοπικές νησιωτικές κοινωνίες.
