Η Λένα Γκόβαρη μέσα από τις σελίδες του περιοδικού “Αθηνόραμα” παρουσιάζει τα μεγαλύτερα χωριά της Ορεινής (και όχι μόνο) Νάξου – Τίτλος ” Ένα φθινόπωρο δεν φτάνει για τα ομορφότερα χωριά της Νάξου!”
Έπειτα από ένα μήνα ενδελεχούς εξερεύνησης στα χωριά του μεγαλύτερου νησιού των Κυκλάδων, η Λένα Γκόβαρη μας παρουσιάζει αυτά που ξεχώρισε με την οπτική ενός επίδοξου ντόπιου που ελπίζει να τον υιοθετήσει το νησί. Ακριβώς επειδή πρόκειται για έναν τόπο που συχνά «ξεχνά» ότι είναι νησί και δεν κουβαλά καμία απολύτως προσποίηση…
Απομακρυσμένη από τα τουριστικά πλήθη των γειτονικών της νησιών και απαλλαγμένη από τις ταμπέλες των εναλλακτικών και συχνά επιφανειακά μποέμ κυκλαδίτικων ησυχαστηρίων της πρώην άγονης γραμμής, η Νάξος είναι ίσως το πιο αυθεντικά φιλόξενο νησί των Κυκλάδων. Αυτό που ζει με απόλυτα κανονικούς ρυθμούς και το χειμώνα, χωρίς να απομονώνεται και χωρίς να το εγκαταλείπουν οι κάτοικοι της καλοκαιρινής σεζόν.
Η βιωσιμότητά της στηρίζεται κυρίως στην αγροτική παραγωγή και την κτηνοτροφία, ενώ τα 64 χωριά της, διασκορπισμένα κυρίως στην ενδοχώρα, ενισχύουν τον ανόθευτο και φιλόξενο χαρακτήρα του νησιού, που δεν εγκλωβίζεται στις «νόρμες» του μαζικού τουρισμού. Κάποια κρυμμένα από τους πειρατές σε απόμερες πλαγιές αλλά παγωμένα στο χρόνο, και κάποια άλλα εκτός ραντάρ ταξιδιωτικών οδηγών, τα γραφικά χωριά της Νάξου διατηρούν το παραδοσιακό τους χρώμα και τις φυσικές τους ομορφιές, χάρη στην αφοσίωση και στην προσπάθεια των κατοίκων τους.
Φημισμένα – και δικαίως…
Απείρανθος
Μαρμάρινα σοκάκια με καμάρες, βενετσιάνικοι πύργοι, πλατείες σκεπασμένες από αιωνόβια πλατάνια και εντυπωσιακά αρχοντικά καθιστούν την Απείρανθο, ή «Απεράθου» όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, το πιο δημοφιλές χωριό. Χτισμένο σε υψόμετρο 650 μέτρων, το χωριό διατηρεί αναλλοίωτη την ιδιότυπη αρχιτεκτονική φυσιογνωμία του αλλά και την πλούσια πολιτιστική του δραστηριότητα. Απόδειξη ότι η γενέτειρα του Μανώλη Γλέζου διαθέτει όχι ένα αλλά πέντε μουσεία (Αρχαιολογικό, Λαογραφικό, Γεωλογικό, Εικαστικών Τεχνών και Φυσικής Ιστορίας), καθώς και τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη των Κυκλάδων. Εδώ, στο «μαρμάρινο χωριό» είναι πολύ πιθανό να ακούσεις στιχομυθίες («Ήντα κάμεις;», «Πράμα») που ανήκουν στην κρητική διάλεκτο. Το ντόπιο ιδίωμα που ακόμη χρησιμοποιείται λέγεται πως έχει δημιουργηθεί από Κρητικούς που έφτασαν στο χωριό τον 10ο αιώνα.
Ευκαιρία να γνωριστείς καλύτερα με τους ντόπιους θα έχεις στο καφενείο «Η Απείρανθος» (2285061395), στην Πλάτσα, την κεντρική πλατεία του χωριού, τόπο ατελείωτων πολιτικών και κοινωνικών συζητήσεων. Υπέροχο γεμιστό μπιφτέκι από τα μοσχάρια του νησιού θα δοκιμάσεις στην ταβέρνα «Πλάτανος» (228506146), ενώ μια πιο «απεραθίτικη» εκδοχή του παραδοσιακού ναξιώτικου καλόγερου θα ευχαριστηθείς στον «Αμοργινό» (2285061733).
Wannabe local’s tip: Ποια παρμεζάνα! Το απόλυτο umami έχει όνομα: παλαιωμένο Αρσενικό Νάξου. Θα το βρεις στο «Τόπου γεύσεις» (2285061771) μαζί με μια μεγάλη ποικιλία ντόπιων τυριών και άλλων προϊόντων.
Χαλκί
Περικυκλωμένο από ελαιόδεντρα, στη σκιά του πολύ μεγαλύτερου χωριού Φιλώτι, το Χαλκί παραμένει το ιδανικό σημείο συνάντησης όσων αγαπούν τις πεζοπορικές περιπέτειες. Πολλά μονοπάτια του νησιού ξεκινούν ή και διασχίζουν το Χαλκί, το οποίο κρύβει θαυμάσια νεοκλασικά αρχοντικά, μεγαλόπρεπους πύργους και βυζαντινές εκκλησίες. Ακόμη και αν δεν είσαι λάτρης της πεζοπορίας, αξίζει να περπατήσεις για λιγότερο από μισή ώρα μέσα στα αμπέλια για να συναντήσεις την Παναγία την Πρωτόθρονη, μια από τις παλαιότερες εκκλησίες με τοιχογραφίες από την προχριστιανική περίοδο.
Μετά την πεζοπορία, ο ιδανικός τρόπος για να ξεδιψάσεις είναι φυσικά το διάσημο λικέρ κίτρο, οπότε κατευθύνσου στο αποστακτήριο Βαλληνδρά (2285031220) που λειτουργεί από το 1896. Εδώ μπορείς να μάθεις όλη τη διαδικασία παραγωγής του λικέρ από την ίδια την οικογένεια. Σύντομη αλλά απαραίτητη στάση και στη Phos Gallery (2285031118) για να θαυμάσεις τις «κινηματογραφικές» φωτογραφίες του Δημήτρη Γαβαλά που ζει και εργάζεται στο χωριό.
Wannabe local’s tip: Ο ομορφότερος κήπος πνιγμένος στα λουλούδια βρίσκεται στο «Σπιτικό γαλακτομπούρεκο» (2285032280). Αν πας στις 10 το πρωί, θα πάρεις το πρώτο ζεστό κομμάτι του ταψιού, όνειρο!
Φιλώτι
Αμφιθεατρικά χτισμένο στους πρόποδες του όρους Ζα (Ζευς), το Φιλώτι ως το πολυπληθέστερο χωριό της Νάξου –και των Κυκλάδων– συνεχίζει να σφύζει από ζωή και το χειμώνα. Η καρδιά του χωριού χτυπάει στην κεντρική πλατεία κάτω από τον ίσκιο του αιωνόβιου πλατάνου, όπου όλοι χαζεύουν την περαντζάδα συνοδεία κάποιου γλυκού του κουταλιού στο καφενείο «Πλάτανος» (2285031038) ή τρώγοντας τον εξαιρετικό χειροποίητο γύρο στην ταβέρνα «Νικόλας» (2285031520). Μην παραλείψεις να επισκεφτείς τον εντυπωσιακό Πύργο Μπαρότσι και τον επιβλητικό ναό της Παναγίας της Φιλωτίτισσας με το πελώριο καμπαναριό και το μαρμάρινο τέμπλο.
Wannabe local’s tip: Βγαίνοντας από το χωριό θα συναντήσεις πινακίδα για την περίφημη Βρύση των Αριών. Στο σημείο αυτό ξεκινά μονοπάτι, το οποίο σε 20 λεπτά ανάβασης σε οδηγεί στο σπήλαιο του Ζα, εκεί όπου ο Δίας πέρασε τα παιδικά του χρόνια, αφού εγκατέλειψε την Κρήτη, διωκόμενος από τον Κρόνο. Ασφαλώς, η θέα είναι αντάξια του βασιλιά των θεών.
Κόρωνος
Λέγεται πως είναι το πιο πράσινο χωριό της Νάξου, αν και οι ντόπιοι το αναγνωρίζουν κυρίως ως ένα από τα σμυριδοχώρια του νησιού, καθώς προπολεμικά γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη χάρη στην εξόρυξη της σμύριδας. Η Κόρωνος διαθέτει επτά αμφιθεατρικές γειτονιές, οι οποίες συνθέτουν ένα γραφικό σκηνικό με λαβυρινθώδη καλντερίμια, πολλά σκαλοπάτια, παραδοσιακά σπίτια και παλιές βρύσες που έχουν αναστηλωθεί εξαιρετικά. Συγκλονιστική θέα προς την απότομη χαράδρα θα αγναντέψεις από το μπαλκόνι του καφενείου «Πέρασμα» τιμώντας ένα μερακλίδικο ελληνικό.
Wannabe local’s tip: Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η πλάτσα, η πιο ζωντανή πλατεία, και κάτω από τις κληματαριές της, η ταβέρνα «Ματίνα – Σταύρος Πλάτσα» (2285051243), που υμνεί την απλή οικογενειακή κουζίνα. Το μενού διαθέτει 5-6 προτάσεις με βάση τα εποχικά υλικά και τα κρέατα της οικογένειας που στα χέρια της κυρίας Ματίνας γίνονται πεντανόστιμα εδέσματα.
Εκτός ραντάρ
Μέλανες
Το φανταστικό τοπικό φαγητό στις ταβέρνες του χωριού είναι ένας από τους λόγους που θα σε φέρει εδώ. Ο άλλος είναι τα πολλά σημαντικά αξιοθέατα που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή. Κοντά στις Μέλανες, στη θέση Φλεριό, βρίσκεται ξαπλωμένος νωχελικά ένας μισοτελειωμένος Κούρος, έργο του 7ου αιώνα π.Χ. Αν τολμήσεις να τον αναζητήσεις –και ίσως να χαθείς μέσα στους ελαιώνες– θα συναντήσεις τον λιγότερο γνωστό και επισκέψιμο Κούρο της Νάξου, αυτόν του Φάραγγα (περίπου 570 π.Χ.). Στα του φαγητού, ο Κύριος Βασίλης της ομώνυμης ταβέρνας (2285062374) με λιτότητα και σεβασμό στην πρώτη ύλη, που προέρχεται όντως από το μποστάνι και το μαντρί του, δημιουργεί βαθιά γευστικά πιάτα. Θα σε κερδίσει με την ευγένεια, τα πολλά κεράσματα πριν και μετά το φαγητό όπως και με τον θεϊκό κοκκινιστό κόκορα.
Καλόξυλος
Ένα απομονωμένο χωριουδάκι 30 κατοίκων στο οποίο το ρολόι έχει σταματήσει κάποιες δεκαετίες πριν, θα παρέμενε άγνωστο αν η Κατερίνα Ανδριέλου δεν είχε δημιουργήσει ένα ιδιότυπο workshop ντόπιας κουζίνας ονόματι «VIOMA» (6979753722). Ωστόσο και όσοι δεν σκοπεύουν να μυηθούν στα μυστικά της ναξιώτικης μαγειρικής, θα απολαύσουν τη βόλτα στον ατμοσφαιρικό Καλόξυλο όπου οι γλάστρες στα περβάζια, τα κεντητά κουρτινάκια και τα κελαηδίσματα των καναρινιών στα κλουβιά δημιουργούν το σκηνικό ενός κόσμου αλλοτινού. Τη ρετρό ατμόσφαιρα ενισχύει το άκρως ινσταγκραμικό παλιό ποδήλατο του παγωτατζή που βρίσκεται στην είσοδο του λαογραφικού μουσείου.
Ποταμιά
Ένα από τα πιο «κρυφά» χωριά του νησιού, σε απόσταση μόλις 8 χιλιομέτρων από το λιμάνι της Νάξου, είναι χτισμένο σε μια καταπράσινη κοιλάδα του νησιού, με τρεχούμενα νερά που παλαιότερα κινούσαν τους, εγκαταλειμμένους σήμερα, νερόμυλους. Μπορείς να πάρεις μια ανάσα δροσιάς και να επισκεφτείς τον μοναδικό επισκέψιμο από τους 14 νερόμυλους που υπήρχαν στην Ποταμιά. Θα ευχαριστηθείς μια ονειρεμένη διαδρομή πλάι σε κρυστάλλινα νερά, όπου θα συναντήσεις από βατομουριές μέχρι και μια εξωτική μπανανιά! Για το τέλος, φύλαξε την όρεξή σου για τα ντόπια κρεατικά στην ταβέρνα «Πηγή» με την κατάφυτη αυλή (2285032292).
Μύλοι
Στους Μύλους δεν υπάρχουν δρόμοι, αυτοκίνητα… και τουρίστες. Θα αφήσεις το αυτοκίνητο στο δρόμο κοντά στην είσοδο του χωριού και περπατώντας στο πλακόστρωτο δρομάκι θα το διασχίσεις όλο. Παρότι οι Πάνω Μύλοι είναι παραδοσιακά νησιώτικοι με ασβεστωμένες αυλές και γαλάζια παντζούρια, όσο κατηφορίζεις θα παρατηρήσεις ότι οι κάτοικοι έχουν επιλέξει να τα βάψουν σε πιο έντονα χρώματα, με πολύχρωμα παράθυρα και πόρτες. Η διαδρομή στο τέλος σε οδηγεί στο ποτάμι με τους μικρούς ορμητικούς καταρράκτες. Αν βρεις ελεύθερο ένα από τα τέσσερα τραπεζάκια του παραδοσιακού –και μοναδικού– καφενείου του χωριού «Η κουκουβάγια και ο μάστορας» (6943212475), ευχαρίστησε την τύχη σου και απόλαυσε σπιτικές τηγανητές πατάτες Νάξου κάτω από τη σκιά των υπεραιωνόβιων πλατάνων και μιας θεόρατης καρυδιάς, σε ένα παραμυθένιο σκηνικό.
