«Εξόρυξη από τα βάθη της μνήμης».. το βιβλίο μτίτλο “Oνειρα και ιστορική συνείδηση στην Ελλάδα” του Charles Stewart με θέμα την Κόρωνο, το πανέμορφο χωριό της Νάξου
«Θα σου εξηγήσω εγώ το όνειρο», είναι μια απειλή που ακούγεται κατά καιρούς από ανθρώπους που θέλουν να επιβληθούν πάση θυσία στον άλλον. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν ότι οι ρίζες αυτής της έκφρασης βρίσκονται στη ναζιστική Γερμανία, και στην απειλή εδραίωσης ενός απόλυτα αυταρχικού καθεστώτος, που θα ελέγχει μέχρι και τα όνειρα των πολιτών, μέχρι και το βαθύτερο ασυνείδητο των ανθρώπων.
Της Μαριαλένας Σπυροπούλου (kathimerini.gr)
Διαβάζοντας αυτές τις ημέρες το συγκινητικό βιβλίο με τίτλο “Oνειρα και ιστορική συνείδηση στην Ελλάδα” του ανθρωπολόγου Τσαρλς Στιούαρτ (Charles Stewart), που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο στη σειρά Ιστορίας, του καθηγητή Δ. Π. Σωτηρόπουλου, η μνήμη μου έκανε τα δικά της παράλληλα ταξίδια στο βιωμένο και στο ιστορικό παρελθόν.
Η πρώτη σκέψη πήγε σε ένα βιβλίο που έχω διαβάσει παλιότερα, της Charlotte Beradt («Τα όνειρα στο Γ΄ Ράιχ», μτφρ. Γ. Καλλιφατίδης, εκδόσεις Αγρα). Η δημοσιογράφος αυτή με πολύ μεγάλο κόπο συνέλεξε όνειρα απλών πολιτών στη ναζιστική Γερμανία, τα κωδικοποίησε και τα έστειλε κρυφά στην Αμερική, για να αποτελέσουν ύστερα από πολλά χρόνια και μεγάλες ταλαιπωρίες ένα από τα σημαντικότερα βιβλία που έχουν γραφεί γι’ αυτό το είδος.
Περιγράφει πώς το όνειρο, γενικότερα το ανθρώπινο ασυνείδητο επηρεάζεται, αλλοτριώνεται και στοιχειώνεται από τα απολυταρχικά καθεστώτα. Και κάνει όχι μόνον τον ξύπνιο των ανθρώπων βασανιστικό αλλά και τον ύπνο.
Η δεύτερη, πιο προσωπική, με ταξίδεψε στην παιδική μου ηλικία, στη ζωή της μητέρας μου και στο βάθος στη ζωή των προγόνων μου. Η Κόρωνος είναι ένα ορεινό χωριό της Νάξου, χτισμένο αμφιθεατρικά στις πλαγιές των βουνών της Κορώνου και της Αμμόμαξης, σε ύψος κοντά στα 600 μέτρα. Είναι ένα σκληρό χωριό από πολλές απόψεις.
Δύσκολη ζωή
Από το πώς είναι χτισμένο αμφιθεατρικά, μέσα σε μια εσωτερική κοιλότητα του βουνού, τοποθετημένο να αγναντεύει ένα θαλασσοδαρμένο επίνειο, που λέγεται Λυώνας. Αποκλειόταν πολύ συχνά από δριμείς χειμώνες, ομίχλη και χιόνια, μαστιζόταν από την πείνα, δεν διέθετε τα «καλά» του κάμπου και κυλούσε μέσα στα πολυάριθμα σκαλιά του –μέχρι πρότινος δεν έμπαινε ούτε καν αυτοκίνητο μέσα στο χωριό– σ’ έναν δικό του χρόνο, συχνά παράταιρο από την υπόλοιπη ανάπτυξη του κυκλαδίτικου νησιού.
Εκεί βρέθηκε ένας Αγγλος ανθρωπολόγος, ο Τσαρλς Στιούαρτ. Το ανθρωπολογικό ενδιαφέρον του για τα όνειρα είχε ξεκινήσει από πιο παλιά και χάρη σε μια υποτροφία του στο National Humanities Center της Βόρειας Καρολίνας και τη γνωριμία του με τον κλασικό ιστορικό W. Robert Connor, ενθαρρύνθηκε να ενδιαφερθεί μακροπρόθεσμα για την Ελλάδα. Συνδέθηκε με τη Νάξο και μια σειρά από λιγότερο τυχαία ή μοιραία γεγονότα τον έφεραν σε επαφή με την παράδοση που αφορούσε το χωριό της Κορώνου.
Μαρτυρίες που ξεκινούν από το 1830, επαναλαμβάνονται το 1930, όπου μια ομάδα νέων παιδιών βλέπουν συστηματικά όνειρα που αφορούσαν την ύπαρξη και την ανεύρεση θρησκευτικών θησαυρών, όπως είναι η εικόνα της Παναγίας ή της Αγίας Αννας. Συγκέντρωσε όλο αυτό το υλικό και το συνέδεσε με την πραγματικότητα του χωριού, ερμηνεύοντας με τα επιστημονικά του εργαλεία την «ασυνείδητη» ανάγκη ή την κλήση του νεαρού πληθυσμού να συγκλονίζεται ενυπνίως από την ύπαρξη στα έγκατα της γης τέτοιων θρησκευτικών θησαυρών.
Στα βάθη των βουνών της Κορώνου υπάρχουν θαμμένες κάποιες εικόνες που θα σηματοδοτήσουν μια «χρυσή» εποχή της ορθοδοξίας, του χωριού, του νησιού ακόμη και της ανθρωπότητας. Αυτές οι εικόνες θα δείξουν τον δρόμο για την επικράτηση της Παναγίας. Κόσμος θα συρρέει στο χωριό για να δει το θαύμα της. Και αυτά συνδέονται με την ανέγερση ενός μοναστηριού στην κορυφή του χωριού, την Παναγία την Αργοκοιλιώτισσα.
Το εξώφυλλο του βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Αν μέναμε μόνο στο θρησκευτικό μήνυμα θα χάναμε το κοινωνικό, το πραγματολογικό και εντέλει το ιστορικό και ανθρωπολογικό. Ο πραγματικός θησαυρός αυτού του χωριού ήταν ένα μέταλλο, το σμυρίγλι, βασικό υλικό για την οπλοποιία όλης της Ευρώπης. Αυτό το βαρύ μέταλλο βρισκόταν στα έγκατα της γης του χωριού και ο πλουτισμός του χωριού οφειλόταν στη δύσκολη εξόρυξή του.
Το 1930 όμως ξεκινά μια δύσκολη εποχή για το σμυρίγλι και εντέλει για το χωριό. Διάφορες πολιτικές αποφάσεις, διεθνείς συγκυρίες και στρατηγικά λάθη οδηγούν στο να χάσει το σμυρίγλι τη ζήτηση που είχε. Αυξάνονταν τα έξοδα για την εξόρυξή του και μειώνονταν τα έσοδα από την απορρόφησή του.
Η ελπίδα στον Θεό
Αυτό, όπως ερμηνεύει στο πολύ εμπεριστατωμένο του βιβλίο ο Στιούαρτ, οδηγεί σε ένα γενικευμένο αίσθημα αποξένωσης, εγκατάλειψης και φόβου για τη φτώχεια που έρχεται. Μαζί και με την ανάγκη για μόρφωση, που θα έκανε τους νέους να φύγουν από το χωριό, αφού εκεί δεν υπήρχε γυμνάσιο. Οι ονειρευάμενοι έρχονται με τα όνειρά τους να συντηρήσουν ή και να μεταφέρουν την ελπίδα τους στον Θεό. Μέσα στην κοιλιά των βουνών τους δεν κατοικεί μόνον το απρόσφορο σμυρίγλι, που πέφτει σε αφάνεια, αλλά και η χάρη της Παναγίας που δεν θα τους εγκαταλείψει.
Πέρασα τα παιδικά μου χρόνια σε αυτό το χωριό. Η προγιαγιά μου ήταν από εκείνες τις γυναίκες που βοήθησαν να μορφωθούν πολλά από τα παιδιά του χωριού. Ο παππούς μου διηύθυνε ορυχείο, είχε στη δούλεψή του ανθρώπους που πάλευαν με το σκάψιμο του βουνού, με το σκάψιμο του εαυτού. Σκληρή ζωή, γεμάτη όνειρα.
Την πρώτη φορά που ταξίδεψα εκεί μαζί με τον μετέπειτα σύζυγό μου, θέλησα να του γνωρίσω την Κόρωνο και τον Λυώνα. Ηθελα να του μιλήσω για έναν ενεργειακό τόπο, σχεδόν μυστηριακό, αποκρυφιστικά συγκινητικό μέσα στη σκληράδα και την ευγένεια των κατοίκων.
Του είπα τότε, νεαρή εκπαιδευόμενη το 2003 στην ψυχανάλυση, «όταν έρχομαι εδώ βλέπω όνειρα». Τότε με κοίταξε λίγο μυστήρια και γέλασε, με το εξωτικό που συναντούσε για πρώτη φορά στη ζωή του. 16 χρόνια αργότερα, αναζήτησε το βιβλίο του Τσαρλς Στιούαρτ για να μεταφραστεί στα ελληνικά.
Αυτό το βιβλίο είναι όλα αυτά: τα όνειρα, η παιδική μου ηλικία, οι ονειρευάμενοι, η θρησκεία σε ρόλο ψυχικής ανάτασης. Οι μνήμες τελικά που έχουμε όλοι μέσα στα ορυχεία της ζωής μας και κάνουν τον ύπνο μας πιο ζωντανό, πιο ζωοφόρο.
