Ανακοίνωση εξέδωσε ο πρόεδρος της Κοινότητας Απειράνθου, Γιώργος Μπάκαλος με αφορμή την άγνοια γύρω από την προέλευση των εθίμων του χωριού σε ζωντανή σύνδεση εκπομπής Πανελλαδικής εμβέλειας τηλεοπτικού σταθμού – Μοίρασε φυλλάδια την Κυριακή με την ιστορία των εθίμων – Τι αναφέρει σ’ αυτά
Πολύ συζήτηση είχαμε αυτές τις ημέρες γύρω από την … άγνοια της πραγματοποίησης των εθίμων, μέσω εκπομπής σε Πανελλαδικής εμβέλειας τηλεοπτικό σταθμό.. Και αυτή η άγνοια προκάλεσε αρκετή γκρίνια στο εσωτερικό της Νάξου με επίκεντρο την Απείρανθο, από τη στιγμή που οι Κουδουνάτοι της Απεράθου, βρέθηκαν στο επίκεντρο αυτής της άγνοιας εκ μέρους των παρουσιαστών του εθίμου… Και ο Γιώργος Μπάκαλος, πρόεδρος της Κοινότητας Απειράνθου, προχώρησε σε μία ιδιαίτερη κίνηση. Τύπωσε φυλλάδια με την ιστορία των Κουδουνάτων του χωριού σε όσους βρέθηκαν στο “πέτρινο χωριό” το μεσημέρι της Κυριακής 10 Μαρτίου. Και όπως τονίζει στην επιστολή που έχει αναρτήσει στην προσωπική του ιστοσελίδα “ΔΕΝ διαπραγματευόμαστε με καμία….συναλλαγή….. την ΤΙΜΗ και την ΥΠΟΛΗΨΗ της Απειράνθου”.
Και σημεώνει “Αναφέρομαι συγκεκριμένα και με αφορμή « ζωντανό ρεπορτάζ » τηλεοπτικού σταθμού την Κυριακή 3/3/2019, βγάζοντας προς το τηλεοπτικό κοινό την εικόνα της « άγνοιας πραγματοποίησης των εθίμων μας ». Έχοντας τη συναίσθηση της ευθύνης της βαριάς κληρονομιάς του χωριού μας, αλλά και βαθιάς γνώσης των πραγμάτων, γεννημένος και μεγαλωμένος σε έναν τόπο με ΑΡΧΑΙΟΠΡΕΠΕΙΑ, με αρχαία τοπωνύμια, με κτερίσματα που κοσμούν τα πιο γνωστά μουσεία του κόσμου, αλλά και του δικού μας, στέλνω το μήνυμα προς πάσα κατεύθυνση :
Το άκουσμα …περί ΑΓΝΟΙΑΣ προέλευσης των εθίμων μας, από τα χείλη ……επιλεγμένων (από που άραγε;;;;) απλών αγράμματων χωρικών …«..είναι η ΤΡΑΝΗ απόδειξη του λόγου διατήρησης και διάσωσης αυτών, ο οποίος πολύ απλά κρύβεται βαθιά στο DNA των Απεραθιτών ως μυστικός κώδικας και επιτακτική ανάγκη διάσωσης και συνέχισης των εθίμων μας που παραλάβαμε από τους προπαππούδες μας ως μορφή επίμονης αντίστασης σε κάθε ξένη επιβουλή και επιδρομή, με σκοπό την διατήρηση των ταυτοτικών μας στοιχείων ως λαός.
Ανήμερα της Τυρινής Κυριακής – ημέρας αναβίωσης του εθίμου των ΚΟΥΔΟΥΝΑΤΩΝ , στην κεντρική πλατεία – πλάτσα, μοίρασα αυθόρμητα όπως μου επέβαλλε η συνείδησή μου, το παρακάτω έντυπο ενημέρωσης της προέλευσης, της σημασίας του συγκεκριμένου εθίμου, σε ΟΛΟΥΣ τους παρευρισκόμενους που μας ΤΙΜΗΣΑΝ με την παρουσία τους :
ΟΙ ΚΟΥΔΟΥΝΑΤΟΙ ΤΗΣ ΑΠΕΙΡΑΝΘΟΥ ΝΑΞΟΥ
Προς αποκατάσταση της ΑΛΗΘΕΙΑΣ και της ΤΙΜΗΣ του χωριού μας.
Αγαπητοί μου
Μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον, κυρίως λαογραφικό, ιστορικό, ανθρωπολογικό, έχει εκδηλωθεί κατά καιρούς για τα ήθη και έθιμα, καθώς και για τις δοξασίες της Απειράνθου.
Το κυριότερο και πιο χαρακτηριστικό έθιμο είναι οι ΚΟΥΔΟΥΝΑΤΟΙ την Τυρινή Κυριακή.
Πρόκειται για « ομαδική εκδήλωση » μεταμφιεσμένων και δη κουδουνοφόρων και διακρίνεται η διάθεση πανηγυρικής εκτόνωσης. Η προέλευση του εθίμου ευρίσκεται στα βάθη των αιώνων και διατηρείται έως σήμερα.
Οι εκδοχές ποικίλουν. Σύμφωνα με μία εκδοχή και μετά από αρκετές αφηγήσεις παλαιών ντόπιων κατοίκων, χωρίς όμως να μπορούν να προσδιορίσουν την περίοδο της πειρατείας, αλλά και δημοσιευμένου κειμένου του αείμνηστου Μιχάλη Μπαρδάνη «…στα προϊστορικά χρόνια εδώ στο νησί είχαμε συχνές επιδρομές Πειρατών. Τότε στις κορυφές των γύρω βουνών, οι κουδουνάτοι χτυπούσαν τα κουδούνια τους, σείοντάς τα (δηλ. κάνοντας σινιάλο) κι έτσι οι κάτοικοι μάθαιναν πως ήρθαν οι Πειρατές και έφευγαν για τα βουνά γλυτώνοντας την ομηρία ή την εκτέλεση ».
Κατά άλλους ειδικούς πιστεύεται, ότι το έθιμο προέρχεται από την αρχαιότητα και είναι συνυφασμένο με τη διονυσιακή λατρεία και διατηρούν οι Απεραθίτες , με σκοπό την « καλή και γόνιμη χρονιά ».
Γι αυτό το λόγο εικάζεται από τους ίδιους υποστηρικτές (όχι πειστικά κατ εμέ), ότι η « σόμπα » το ξύλο που κρατάει ο Απεραθίτης κουδουνάτος, θεωρείται ως ”διονυσιακός φαλλός”. … « Αντιστοιχεί με τα δρώμενα των εαρινών Διονύσιων. Κατ’ αυτά υπήρχε το λατρευτικό έθιμο να επιδεικνύεται και να περιάγεται μονάχο του, το ομοίωμα μεγάλου φαλλού, χωρίς το υπόλοιπο σώμα. Το έθιμο αυτό λεγόταν φαλλοφορία.
Ενώ το έθιμο το συναντάμε με παραλλαγές και σε άλλα μέρη της Ελλάδας (πχ Σκύρος), είναι προσαρμοσμένο ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του Απεραθίτη.
Οι κουδουνάτοι είναι νέοι με σβελτάδα και λεβεντιά, συνήθως παλιότερα ήταν οι βοσκοί κι οι γεωργοί. Μικροί και μεγάλοι με ανυπομονησία περιμένουν όλο τον χρόνο την περίοδο των Αποκριών για να ζωθούν με τα κουδούνια. Ήταν και είναι ένα πανηγύρι, ενώ παράλληλα ο κουδουνάτος διαλέγει συνήθως τα καλύτερα κουδούνια . Ο καλός ήχος σε συνδυασμό με την ομοηχία, τη συλλεκτική τους αξία, την παλαιότητα, το συναισθηματικό δέσιμο αν επρόκειτο για κειμήλιο ή «’ η γνώση πάνω στο καλό κουδούνι », η ποσότητα που θα βάλει στη μέση του, είναι μερικά από τα κριτήρια ενός μερακλή κουδουνάτου.
Πολλές ημέρες πριν την περίοδο της Αποκριάς, μεριμνά ώστε να επιλέξει προκειμένου να επιδείξει ανταγωνιστικά τα καλύτερά κουδούνια του , στη μεγάλη και ξέφρενη γιορτή στα σοκάκια που καταλήγουν πάντα στην κεντρική πλατεία του χωριού – εδώ στην Πλάτσα !
Όλα αυτά τα προηγούμενα σε συνδυασμό με την ικανότητα να σείουν τα κουδούνια τους με τέχνη, γάρμπο (=συγκεκριμένο ρυθμό και κόλπο), αλλά και με την εμφάνιση και τη συνολική συμπεριφορά τους (σβελτάδα, αντοχή, σεμνότητα, δύναμη, χιούμορ κ.λ.π.), συνθέτουν τον ΣΤΑΜΠΑΤΟ – ΓΑΡΜΠΟΖΟ κουδουνάτο.
Οι κουδουνάτοι συνήθως πάντα, είναι μεταμφιεσμένοι με συγκεκριμένη φορεσιά, ενώ πρέπει να διαθέτουν καλή φυσική κατάσταση ώστε με συγκεκριμένο τρόπο να σείουν τα κουδούνια τους για να ……ξεσκουριάσουν!
Συναγωνίζονται μες την πλάτσα ποιος θα προκαλέσει το μεγαλύτερο θόρυβο. Ποιος θα σείσει καλύτερα τα κουδούνια του, για να τον καμαρώσουν οι δικοί του, αλλά και να προκαλέσει με τα καμώματά του (καλύτερη φιγούρα) τον θαυμασμό των παρευρισκόμενων συγχωριανών του, κυρίως των νέων κοριτσιών του χωριού.
Ο κουδουνάτος συμμετέχει σε μια ιεροτελεστία την ώρα που σείει τα κουδούνια! Αισθάνεται μια περίεργη κι απερίγραπτη απελευθέρωση, ενώ ως πρωταγωνιστής στο μεγάλο γλέντι, έρχεται σε μια δική του έκσταση, νιώθοντας σαν να διαπερνάει μια πρωτόγνωρη ηδονή όλο του το κορμί.
Υποχρεωτικά πρέπει να φοράει το δικό του αμπαδέλι, (αβαδέλλι) που είναι χειροποίητη χοντρή κάπα με κουκούλα και στις μέρες μας σπανίζει. Μέσα από την κουκούλα φοράει το κατακόκκινο φέσι από τη φορεσιά του βρακά (που και αυτό σπανίζει και είναι κειμήλιο) . Το πρόσωπο του πρέπει να είναι κρυμμένο συνήθως με μαντήλι για να μη γνωρίζεται. Ανάλογα με την ηλικία, τη φυσική δύναμη και την αντοχή του, ο κουδουνάτος περιζώνεται όσο το δυνατό με περισσότερα από τα καλύτερα κουδούνια που διαθέτει. Παράλληλα στο χέρι του κρατάει τη λεγόμενη ”σόμπα” και μ’ εύθυμη και πειραχτική διάθεση, χτυπάει μ’ αυτήν ελαφρά στο κεφάλι τους παριστάμενους κατοίκους κι επισκέπτες, ή την νέα που του αρέσει ως είδος φλερταρίσματος .
Επίσης ο αείμνηστος Δημήτρης Οικονομίδης, (λαογράφος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών), έχει γράψει ότι, η προσφορά αυτή των κουδουνάτων θεωρήθηκε θεϊκό δώρο και οι ίδιοι οι κουδουνάτοι θεωρήθηκαν αργότερα παιδιά του Δία ( Διόσκουροι ) και συνόδευαν το Διόνυσο στην πομπή του με ελαφρά τροποποιημένη τη στολή τους .
Με σεβασμό στις παραδόσεις και την ιστορία του τόπου μου
Και με τις θερμότερες ευχές για καλές Απόκριες
