Πριν από περίπου 19 εκατομμύρια χρόνια, στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η Λέσβος υπήρχε ένα μεγάλο πυκνό υποτροπικό δάσος, το παλαιότερο απολίθωμα της ομάδας των δεινοθηρίων στην Ευρώπη
Ένα γιγαντιαίο αντίγραφο του δεινοθηρίου (προγονικής μορφής του σημερινού ελέφαντα), ηλικίας περίπου 19 εκατομμυρίων ετών, παρουσιάστηκε χθες στη Λέσβο, στη Μυτιληνιά Προκυμαία. Το δεινοθήριο της Λέσβου είναι πιστό αντίγραφο προβοσκιδωτού που έζησε στη Λέσβο και το οποίο παρουσιάστηκε χθες στο κοινό της Μυτιλήνης. Επόμενος σταθμός του, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, στο Σίγρι, όπου θα εκτίθεται μόνιμα στο εξής.
Σύμφωνα με το διευθυντή του μουσείου, καθηγητή Νίκο Ζούρο, και την ιστοσελίδα In.gr το έκθεμα «βρέθηκε το Σεπτέμβριο του 1999, κοντά στο Γαββαθά. Ειδικότερα, βρέθηκαν η κάτω γνάθος και τα οστά που συνέδεαν αυτή με το κρανίο του ζώου. Επάνω σε κάθε μισή γνάθο (ημιγνάθο) βρίσκονται πέντε δόντια. Το εύρημα βρισκόταν μέσα σε λιμναία ιζήματα, τα οποία σκεπάστηκαν από ηφαιστειακά στρώματα που περιέχουν απολιθωμένους κορμούς».
Η γνάθος αποκολλήθηκε και συντηρήθηκε από το προσωπικό του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, μελετήθηκε από τον καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γεώργιο Κουφό και σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου.
«Από τη μελέτη των απολιθωμάτων», λέει ο κ. Ζούρος, «αποκαλύφθηκε ότι το ζώο ζούσε κοντά σε λίμνη της περιοχής και τρεφόταν με φυτά γύρω από τη λίμνη και με φύλλα των δέντρων του δάσους. Όταν πέθανε, το σώμα του σκεπάστηκε από ιζήματα στο βυθό της λίμνης. Ακολούθησαν ηφαιστειακές εκρήξεις και η περιοχή καλύφθηκε από τα ηφαιστειακά υλικά που σκέπασαν και τα δέντρα του δάσους. Στη συνέχεια, υγρά διαλύματα πλούσια σε πυρίτιο προκάλεσαν την απολίθωση των κορμών των δέντρων, αλλά και των υπολειμμάτων του ζώου. Το ζώο αυτό, λοιπόν, ήταν κάτοικος του υποτροπικού δάσους που κάλυπτε τη Λέσβο πριν από την ηφαιστειακή δραστηριότητα που το απολίθωσε».
Σύμφωνα με τους παλαιοντολόγους που μελέτησαν το απολίθωμα, η κάτω γνάθος που αποκαλύφθηκε ανήκει σε προβοσκιδωτό, δηλαδή σε ζώο της ομάδας που περιλαμβάνει και τους σημερινούς ελέφαντες. Μετά τον καθαρισμό του απολιθώματος και τη σύγκρισή του με απολιθώματα από πρωτόγονα ζώα, διαπιστώθηκε ότι ανήκει σε ζώο της οικογένειας των δεινοθηρίων, και συγκεκριμένα σε προδεινοθήριο (είδος prodeinotherium bavaricum). Το προδεινοθήριο του Γαββαθά συγκρίθηκε με προδεινοθήρια από άλλες χώρες της Ευρώπης και βρέθηκε ότι είναι πιο πρωτόγονο από αυτά. Προέκυψε τελικά το συμπέρασμα πως το ζώο αυτό έζησε πριν από 18,4 έως 19 εκατομμύρια χρόνια.
Τι ήταν αυτά τα ζώα
Σύμφωνα με τους ειδικούς επιστήμονες, τα δεινοθήρια, όπως όλα τα προβοσκιδωτά ζώα, ήταν φυτοφάγα, όπως μαρτυρά η μορφή των δοντιών τους: οι γομφίοι είναι λοφοδοντικού τύπου, με τον πρώτο γομφίο να φέρει τρεις και τον δεύτερο και τρίτο γομφίο να φέρουν δύο χαμηλές ράχες κάθετες στο μήκος των δοντιών, που χωρίζονται από φαρδιές λεκάνες.
Οι διαφορές στη μορφή και το μέγεθος των δοντιών οφείλονται στις διαφορετικές διατροφικές συνήθειες. «Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το είδος τροφής που προτιμούσε ένα εξαφανισμένο ζώο μπορούμε να πάρουμε από τη μελέτη της μικροτριβής των δοντιών, δηλαδή των σημαδιών που άφησε η τροφή επάνω στην αδαμαντίνη των μασητικών δοντιών» λέει ο κ. Ζούρος. Και συνεχίζει: «Έρευνες σε γομφίους δεινοθηρίων έδειξαν ότι οι επιφάνειες κοπής των γομφίων έχουν μικρό αριθμό χαραγών και μεγάλο αριθμό μεγάλων κοιλοτήτων, και οι επιφάνειες άλεσης φέρουν μεγάλου μήκους χαραγές. Σύγκριση αυτών των σημαδιών με σημάδια σε δόντια σημερινών ζώων αποδεικνύει πως αυτά δημιουργήθηκαν κατά τη μάσηση μαλακής φυτικής τροφής, και πιο συγκεκριμένα φύλλων δικοτυλήδονων φυτών. Όσον αφορά τους χαυλιόδοντες, η απουσία άνω χαυλιοδόντων παρείχε περισσότερη αμεσότητα με την πηγή της τροφής. Τα δεινοθήρια πιθανότατα τρέφονταν από τις κορυφές των δέντρων. Με τους χαυλιόδοντες απομάκρυναν τα κλαδιά και με τη βοήθεια της προβοσκίδας έφταναν την τροφή».
Και άλλα ζώα…
Οι έρευνες συνεχίστηκαν, και την άνοιξη του 2007, σε μια τοποθεσία κοντά στα Λάψαρνα της βορειοδυτικής Λέσβου, ανακαλύφθηκε από τους ερευνητές του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου ένα στρώμα ιζημάτων που περιείχε απολιθώματα από διάφορα μικρόσωμα ζώα. Η φύση του πετρώματος, που είναι πολύ λεπτόκοκκο, αποδεικνύει την ύπαρξη στην περιοχή μιας λίμνης κατά το παρελθόν. Η λάσπη που συγκεντρωνόταν στον πυθμένα της λίμνης, μαζί με τα υπολείμματα ζώων της λίμνης και της γύρω περιοχής, σταδιακά, με το πέρασμα χιλιάδων ετών, δημιούργησε διάφορα στρώματα λιμναίων ιζηματογενών πετρωμάτων.
«Τα λιμναία αυτά πετρώματα σήμερα βρίσκονται κάτω από στρώματα ηφαιστειακής στάχτης. Ερευνητές, χρησιμοποιώντας μεθόδους ραδιοχρονολόγησης, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα στρώματα στάχτης δημιουργήθηκαν περίπου πριν από 18 εκατομμύρια έτη, όταν ισχυρές εκρήξεις του ηφαιστείου της σημερινής Βατούσας στη δυτική Λέσβο είχαν ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση μεγάλης ποσότητας ηφαιστειακού υλικού, που σκέπασε το υποτροπικό δάσος αλλά και τη λίμνη της περιοχής» υποστηρίζει ο κ. Ζούρος μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ.
Τι αποδεικνύεται
Από τις έρευνες αποκαλύφθηκε ότι, πριν από περίπου 19 εκατομμύρια χρόνια, στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η Λέσβος υπήρχε ένα μεγάλο πυκνό υποτροπικό δάσος. «Αυτό το δάσος», περιγράφει ο κ. Ζούρος, «ήταν πολύ πλούσιο: πανύψηλες σεκόιες και πεύκα στα μεγάλα υψόμετρα, λεύκες, βελανιδιές, φοίνικες και κυπαρίσσια στα μικρότερα υψόμετρα. Μέσα στο δάσος, στην περιοχή της σημερινής βορειοδυτικής Λέσβου, υπήρχε μια μεγάλη λίμνη που έσφυζε από ζωή. Στο βυθό της αλλά και επάνω στα υδρόβια φυτά της, μικροσκοπικά σαλιγκάρια τρέφονταν με φύκη και μικροοργανισμούς. Στα ήσυχα νερά της κολυμπούσαν ψάρια, υδρόβιες σαλαμάνδρες, αλλά και τρομακτικοί αλιγάτορες, έτοιμοι να κατασπαράξουν τόσο τα ζώα της λίμνης όσο και μικρόσωμα ζώα που έφταναν εκεί για να πιούν νερό.
Γύρω από τη λίμνη, μέσα στην πυκνή βλάστηση, ζούσαν διάφορα είδη βατράχων, σαυρών και φιδιών, αλλά και μικρά ασπόνδυλα ζώα, όπως γυμνοσάλιαγκες και χερσαία σαλιγκάρια. Στο έδαφος, τυφλοπόντικες έσκαβαν τα λαγούμια τους και κρύβονταν εκεί για να γλιτώσουν από αρπακτικά. Διάφορα είδη μικρών και μεγάλων χάμστερ τριγυρνούσαν στο έδαφος λίγες ώρες πριν από τη δύση, για να βρουν καρπούς και φρούτα. Μικροσκοπικές μυγαλές έτρεχαν στο έδαφος, αναζητώντας ασταμάτητα έντομα και σκουλήκια κάτω από τα φύλλα. Μικροί μυωξοί κινούνταν με μεγάλη ταχύτητα, κρεμασμένοι ανάποδα από τα κλαδιά των δέντρων. Και τις νύχτες ο ουρανός γέμιζε με διάφορα είδη νυχτερίδων, που τα πρωινά κρύβονταν στις σπηλιές γύρω από τη λίμνη ή κούρνιαζαν κρεμασμένες ανάποδα από τα κλαδιά των δέντρων. Ανάμεσα στα πυκνά δέντρα ζούσαν τα μεγαλόσωμα προδεινοθήρια, που με τις προβοσκίδες τους έκοβαν και έτρωγαν τρυφερά φύλλα από τα δέντρα.
Όταν τα λιμναία ζώα πέθαιναν, τα σώματά τους καταβυθίζονταν στον πυθμένα της λίμνης. Εκεί κατέληγαν και τα υπολείμματα των ζώων που ζούσαν γύρω από τη λίμνη, συνήθως παρασυρμένα από μικρά ρέματα και μεγαλύτερα ποτάμια. Στον πυθμένα της λίμνης, τα ζωικά υπολείμματα σκεπάζονταν σταδιακά από ιζήματα και αργότερα από παχιά στρώματα ηφαιστειακής στάχτης από το γειτονικό ηφαίστειο. Με το πέρασμα των χρόνων, μέσω πολύπλοκων χημικών διαδικασιών, μετατράπηκαν σε απολιθώματα».
Η σημασία του ευρήματος
Ποια είναι όμως η σπουδαιότητα του απολιθώματος του δεινοθηρίου της Λέσβου; Η ανακάλυψη του απολιθώματος του προδεινοθηρίου στο Γαββαθά της Λέσβου ήταν πολύ σημαντική επειδή:
1. Το απολίθωμα αυτό είναι ένα από τα παλαιότερα απολιθώματα σπονδυλωτών ζώων που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα.
2. Η ύπαρξη του απολιθώματος σε ιζήματα κάτω από τα πρώτα ηφαιστειακά πετρώματα της δυτικής Λέσβου υποδηλώνει ότι το ζώο ήταν ένας από τους κατοίκους του υποτροπικού δάσους που υπήρχε στη Λέσβο πριν από τις ηφαιστειακές εκρήξεις που το απολίθωσαν.
3. Αποτελεί το παλαιότερο απολίθωμα της ομάδας των δεινοθηρίων στην Ευρώπη.
4. Με το εύρημα αυτό αποδεικνύεται η μετακίνηση των δεινοθηρίων από το χώρο προέλευσής τους, την Αφρική, προς την Ευρώπη μέσω της Μικράς Ασίας – Ελλάδας, πριν από περίπου 19 εκατομμύρια χρόνια.
Η έκθεση στη Μυτιλήνη θα διαρκέσει έως τις 6 Δεκεμβρίου και στη συνέχεια το έκθεμα θα ταξιδέψει στο Σίγρι, με στόχο τη γνωριμία του κοινού και ιδιαίτερα των μαθητών και των νέων με το μοναδικής επιστημονικής αξίας απολίθωμα του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου.
