Πραγματοποιήθηκαν την Κυριακή (08/07) τα θυρανοίξια στην Βυζαντινή εκκλησία Παναγία η Κριτόματη (μετόχι της Μονής Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό) – Ποιοι έδωσαν το παρόν και πως πήρε το όνομά της η εκκλησία στην ευρύτερη περιοχή των Μελάνων
«Η Κυρία μας η Κριτόματη». «Μ’ αυτή την επωνυμία τιμάται η Παναγία σε ξωκκλήσι κτισμένο στην πλαγιά λόφου, στ΄ αριστερά του αμαξιτού δρόμου που οδηγεί από τον Άη Θελλένη στο Κουρουνοχώρι. Η πιο παλαιά μνεία του ξωκκλησιού γίνεται σε δικαιοπραξικά έγγραφα του 17ου αιώνα. Σε μοιρασοχάρτι της 3 Απριλίου 1626 αναφέρεται ότι οι άρχοντες Χρουσάκις Κορονέλλος και ο Νικολός Ντε Μαρή διαχωρίζουν και μοιράζονται το φέουδο των Μελάνων «αρχινώντας από τον Τζεντίλη να πάγη τον ποταμόν-ποταμόν, έως να σώσουν εις την άκρια του τόπου, από τον οποίον τόπον γροικάται και είναι η πάρτε που παίρνει ο αφέντης Χρουσάκις που είναι η κυρία η Κριτόματης, που πάγη το Κουρνοχώριον…».
Και σε άλλο έγγραφο, με χρονολογία 26 Μαΐου 1660, η Αντωνίνα σύζυγος Μιχαήλ Θεόφιλου αφιερώνει στο ναό των Αγίων Τεσσαράκοντα «ένα τετάρτι αμπελίου τοποθετημένου στα σύνορα της κυρίας μας Κριτόματης».(1) Αυτό το ξωκκλήσι ήταν μετόχι του μοναστηριού της Χοζοβιώτισσας της Αμοργού, και από αυτό παραχωρήθηκε το 1662 στον Παριανό ιερομόναχο Γρηγόριο Χρυσανθόπουλο, για να το αναστήση και το ανακαινίση Αλλά τι σημαίνει η επωνυμία; Ο Ι. Κ. Βογιατζίδης (…) την θεωρεί σύνθετη από τις λέξεις κριτής και όμμα, και επομένως πιστεύει ότι σημαίνει Εκείνην που έχει όμματα κριτού, Εκείνην που κρίνει, που δικάζει με τα μάτια της.(2) Αν λάβουμε υπ’ όψη ότι στη Νάξο υπάρχει η αντίληψη ότι η Παναγία δεν ασκεί χρέη μόνον μεσίτριας αλλά και κριτή, όπως ο Θεός, και μάλιστα ότι είναι αδυσώπητη τιμωρός των παραβατών του ηθικού νόμου (…) και ότι παλαιότερα, όταν κάποιος κατηγορείτο άδικα για ζωοκλοπή, μπορούσε να αποδείξει την αθωότητά του με όρκο που έδινε μέσα στην εκκλησία και μπροστά στην εικόνα της Παναγίας, θα παραδεχθούμε ότι η ερμηνεία αυτή δεν είναι λανθασμένη». Σήμερα η εικόνα φυλάσσεται στον ενοριακό ναό του Κουρουνοχωρίου». Αυτό διαβάζουμε σε άρθρο του Κώστα Κατσουρού, τον Δεκέμβριο του 2015 στη περιοδικό “Φλέα” του Ιστορικού Ομίλου Νάξου ΑΡΣόΣ και με αφορμή την ιστορική αναδρομή στις Μέλανες…
Γιατί το θυμηθήκαμε; Μα πολύ απλά χθες Κυριακή είχαμε την τελετή των θυρανοίξιων του ιστορικού αυτού Ναού, ο οποίος πρόσφατα αναστηλώθηκε και αποκαταστάθηκε στην αρχή του μορφή… Και για το τι έγινε στην εν λόγω τελετή δίνουμε το .. λόγο στην ιστοσελίδα της Ιεράς Μητρόπολης Παροναξίας (imparonaxia.gr) όπου και γνωρίζουμε για το γεγονός…
«Το απόγευμα της Κυριακής 9 Ιουλιου, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Παροναξίας κκ Καλλίνικος, μετέβη στον Βυζαντινό Ναό της Παναγίας της “Κριτόματης“ της Ενορίας Κορωνοχωρίου Νάξου ο οποίος πρόσφατα αναστηλώθηκε και αποκαταστάθηκε στην αρχική του μορφή. Η προσπάθεια αυτή αποτελεί τον καρπό της καλής και αρμονικής συνεργασίας πολλών φορέων και ιδιωτών, κυρίως δε της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, υπό την ευλογία της Ιεράς Μητροπόλεως Παροναξίας.
Ας σημειωθεί ότι σύμφωνα με τις απόψεις των ειδικών ο Ναός αποτελεί κτίσμα του 12ου αιώνος και ανήκει στον τύπο της μονόχωρης Βασιλικής μετά τρούλου.
Μετά την τέλεση της Ακολουθίας του Αγιασμού και των Θυρανοιξίων ο Σεβασμιώτατος απηύθυνε σύντομο χαιρετισμό ευχαριστώντας όλους τους συντελεστές του έργου της αποκαταστάσεως του σπουδαίου αυτού Ναού και τονίζοντας ότι γενικότερα οι Ναοί αποτελούν κυρίως τόπους λατρείας του Θεού και το γεγονός αυτό τους διέσωσε δια μέσου των αιώνων. Την κεντρική ομιλία πραγματοποίησε ο οικείος Εφημέριος π. Αντώνιος Βερύκκοκος. Εν συνεχεία σύντομους χαιρετισμούς απηύθυναν ο Δήμαρχος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων κ. Μανώλης Μαργαρίτης, ο πατέρας του επιβλέποντος Αρχιτέκτονος – Μηχανικού κ. Κωνσταντίνος Γανωτής, διακεκριμένος φιλόλογος και συγγραφέας, ο εκπρόσωπος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Αρχαιολόγος κ. Δημήτριος Χατζηλαζάρου και η Πολιτευτής Κυκλάδων κ. Κατερίνα Μονογιού.
Στην εκδήλωση παρέστησαν επίσης ο Έπαρχος Νάξου κ. Γιάννης Μαργαρίτης, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κ. Φώτης Μαυρομμάτης, Αντιδήμαρχοι, Δημοτικοί Σύμβουλοι, ο Πρόεδρος της τοπικής Κοινότητος, Αρχαιολόγοι και Μηχανικοί και πλήθος κόσμου. Στο τέλος στον περιβάλλοντα χώρο παρατέθηκε δεξίωση με την ευγενική χορηγία του κ. Άγγελου Αγγελή».
