Οι σημαντικότερες ανακαλύψεις και εργασίες από την Αρχαιολογική Εταιρεία για το 2016 περιλαμβάνουν ουκ ολίγες δράσεις στο Νότιο Αιγαίο: Σύρος, Αστυπάλαια και Σαντορίνη…
Ένα αρχαίο θέατρο στη Θουρία Μεσσηνίας, ένας βωμός στο Ξηροκάμπι Λακωνίας, νέα δωμάτια στην αρχαία Μεσσήνη, βραχογραφίες στο Καστράκι Σύρου και στο Βαθύ Αστυπάλαιας όπου εντοπίσθηκε και νεκροταφείο βρεφών, είναι μερικές από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις που έγιναν κατά τις περσινές ανασκαφικές περιόδους στις ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Τα ευρήματα παρουσίασε χθες το πρωί ο γενικός γραμματέας της Εταιρείας, ακαδημαϊκός κ. Βασίλειος Πετράκος στην ετήσια συνέλευση του ιδρύματος. Και ουσιαστικά μιλάμε για δράσεις που πραγματοποιούνται από το επιστημονικό ίδρυμα που επί 27 περιόδους συνεχίζει τα μαθήματα της Σχολής Διδασκαλίας της Ιστορίας της Τέχνης…
Και πάμε να δούμε ποια είναι από τη στιγμή που υπάρχει και άρωμα Νοτίου Αιγαίου…
Θουρία: θέατρο με θέα
Είκοσι χρόνια αναζητούσε το αρχαίο θέατρο της Θουρίας η Ξένη Αραπογιάννη. Στις αρχαίες πηγές δεν έχουμε αναφορές του, υπάρχουν όμως σημειώσεις περιηγητών κατά τους τελευταίους αιώνες. Η κα Αραπογιάννη, που σκάβει στη Θουρία επί δέκα έτη, βρήκε τα ίχνη του. Πώς είναι βεβαία; Όπως και η ίδια λέει, εντόπισε τμήμα της ορχήστρας, που ήταν κυκλική, και το βόρειο ανάλημμα του κοίλου. Εντοπίστηκε επίσης τμήμα της πρώτης σειράς ειδωλίων, όπως και ο αγωγός των ομβρίων υδάτων και η αρχή κλίμακας ανόδου. Σύμφωνα με την παρουσίαση του κ. Πετράκου, το μνημείο ήταν στραμμένο προς τα δυτικά και οι θεατές έβλεπαν την πεδιάδα της Μεσσηνίας και τον μεσσηνιακό κόλπο. Το μνημείο έχει υποστεί πολύ μεγάλη καταστροφή από φυσικά φαινόμενα ή ανθρώπινες ενέργειες. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, κατασκευάστηκε τον 3ο αι. π.Χ. Η γεωφυσική διασκόπηση έγινε σε συνεργασία με τον καθηγητή Λάζαρο Πολυμενάκο.
Άγιος Βασίλειος στο Ξηροκάμπι Λακωνίας: μυκηναϊκός βωμός
Στο Ξηροκάμπι Λακωνίας, όπου ανασκάπτει η Αδαμαντία Βασιλογάμβρου, έχουν εντοπισθεί εδώ και χρόνια με γεωφυσική διασκόπηση, θαμμένα οικοδομικά κατάλοιπα σε έκταση τουλάχιστον 35 στρεμμάτων. Η πρώτη εγκατάσταση έγινε κατά τον 17ο- 16ο αι. π.Χ. (δηλαδή στην μυκηναϊκή περίοδο) και έζησε μια καταστροφή, πιθανόν από πυρκαγιά, τέλη 15ου-αρχές 14ου αι. π.Χ. Στη συνέχεια, ιδρύονται νέα ισχυρά και εκτεταμένα ανακτορικά κτήρια. Η ανασκαφέας έφερε πέρσι στο φως κυβόσχημο βωμό από μαλακό ασβεστόλιθο. Ο κ. Πετράκος ανέφερε: «Επάνω στον βωμό βρέθηκαν δυο κέρατα καθοσιώσεως, επίσης από ασβεστόλιθο, κι ένα πήλινο ειδώλιο αλόγου και γύρω από το βωμό έξι πήλινα ειδώλια ταύρου». Το κτήριο πιθανώς συνδέεται με λατρευτικές- θρησκευτικές πρακτικές. Εχουν εντοπισθεί και άλλα χαρακτηριστικά λατρευτικά αντικείμενα και σκεύη, όπως πήλινα ειδώλια βοοειδών και ελεφαντοστέινο ειδώλιο ανδρικής μορφής που κρατάει νεαρό μοσχαράκι ή ταύρο, μεγάλο πήλινο ρυτό σε σχήμα κεφαλής ταύρου, λίθινη πρόχους με διπλό χείλος, δύο μεγάλοι τρίτωνες κ.α. Εκτός αυτών βρέθηκαν πολλά μικρά διακοσμητικά αντικείμενα καθώς και σφραγιδόλιθοι, αιγυπτιακοί σκαραβαίοι, κ.α. (τα τελευταία χρονολογούνται κατά τη βασιλεία του Φαραώ Αμενχοτέπ ΙΙΙ (1405- 1365).
Μπρεξίζα Μαραθώνα
Εξαιρετικά είναι και τα αποτελέσματα των ανασκαφών στο σημαντικό ιερό των Αιγυπτίων Θεών στην Μπρεξίζα Μαραθώνα, που ίδρυσε ο Ηρώδης Αττικός περί τα μέσα του 2ου αι. μ. Χ. Πέρσι οι έρευνες, που εστίασαν σε δύο ακόμη δωμάτια στη βόρεια και την ανατολική πλευρά του κεντρικού χώρου, καθώς και σε χώρους της νότιας πλευράς της ανατολικής στοάς του ιερού, έφεραν στο φως μια ομάδα σκευών, λύχνων και ειδωλίων τα οποία σχετίζονται με τις λατρείες της Ίσιδος και του Σαράπιδος. Ορισμένα από αυτά είναι μοναδικά ως προς τον εικονογραφικό τους τύπο, όπως το ελλιπές πήλινο ειδώλιο Ίσιδος με την ημισέληνο στο κεφάλι.
Ακρωτήρι Θήρας
Το έργο της συντήρησης και αποκατάστασης των τοιχογραφιών των ανασκαφών Μαρινάτου στο Ακρωτήρι Θήρας, εργασία που γίνεται υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Χρήστου Ντούμα, έφερε πέρσι σημαντικά αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, από την Ξεστή 3 (κτίριο προοριζόμενο πιθανόν για τελετουργικές πράξεις γύρω από τη μύηση εφήβων) συμπληρώθηκαν τμήματα τοιχογραφίας που εικονίζουν κυανούς πιθήκους, της ζωφόρου με τις χελιδονοφωλιές και άλλης ζωφόρου με παράσταση βραχώδους τοπίου. Ενδιαφέρον και σημαντικό είναι τμήμα τοιχογραφίας από το κλιμακοστάσιο της Ξεστής 4 (μεγαλόπρεπο τριώροφο οικοδόμημα, πιθανόν δημόσιο) που απεικονίζει αντρική μορφή στα δεξιά, όπως αποκαταστάθηκε από τον ζωγράφο Νίκο Σεπεντζόγλου.
Αστέρια Γλυφάδας
Η έρευνα στα Αστέρια Γλυφάδας, υπό τη διεύθυνση της αρχαιολόγου Κωνσταντίνας Καζά, που ως τώρα έχει αποκαλύψει πρωτόγονες μεταλλουργικές εγκαταστάσεις οι οποίες χρονολογούνται στα τέλη της 4ης και στις αρχές της 3ης χιλιετίας π. Χ. Όταν ο χώρος έπαψε να είναι βιοτεχνικός, οι κάτοικοι της περιοχής τον μετέτρεψαν σε νεκροταφείο.
Καστρί Σύρου: επίκρουστες βραχογραφίες
Στη Χαλανδριανή Σύρου, στη θέση Καστρί, η Μαρίζα Μαρθάρη εντόπισε και άλλες βραχογραφίες, μέσα στον προϊστορικό οικισμό, στην κορυφή του λόφου και στα μονοπάτια που οδηγούν ως αυτόν. Βρέθηκαν «βραχογραφίες, των οποίων τα θέματα είναι πρωτοφανή σχηματικά και που χρειάζονται παράλληλα για να ερμηνευθούν». Οι βραχογραφίες είναι επίκρουστες, προφανώς επειδή ο βράχος δεν είναι μαλακός και είναι δύσκολη έως αδύνατη η χάραξή τους.
Βαθύ Αστυπάλαιας: νεκροταφείο βρεφών
Συνέχεια στον εντοπισμό βραχογραφιών είχαμε και στο Βαθύ Αστυπάλαιας, όπου ανασκάπτει ο Ανδρέας Βλαχόπουλος (ανασκαφή πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Αρχαιολογικής Εταιρείας). Το κορυφαίο περσινό εύρημα όμως είναι νεκροταφείο βρεφών, από την Υστερη Νεολιθική έως και την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (4000/3000 χρόνια πριν από τη χρονολογία μας). Ο ανασκαφέας σημειώνει πως πρόκειται για ταφές βρεφών που γίνονται σε οργανωμένο χώρο. Μέχρι στιγμής έχουν εντοπισθεί δύο ογκολιθικές ορθογώνιες εγκαταστάσεις στις οποίες τα βρέφη θάβονται μέσα σε πίθους (εγχυτρισμοί) εν σειρά και επάνω σε εξέδρες. Τα κτερίζουν γύρω-γύρω με όστρακα και εργαλεία, αλλά δεν βάζουν κτερίσματα μέσα στα αγγεία. Μοναχική εξαίρεση μια οστέινη χάνδρα, η οποία προσφέρθηκε σε κάποιο από αυτά, ενδεχομένως χωρίς να το γνωρίζει άλλος από το πρόσωπο που την απέθεσε. Ο δρ. Βλαχόπουλος συνεργάζεται με τον καθηγητή Simon Hillson (University College, London) στη μικροανασκαφή που γίνεται στα σκελετικά κατάλοιπα των βρεφών στο εργαστήριο. Επειδή δεν είναι δυνατή η εξαγωγή DNA, η έρευνα αναζητά άλλα χαρακτηριστικά ώστε να εξαχθούν ανθρωπολογικά συμπεράσματα. Ο ανασκαφέας, σε συνεργασία με το Cyprus Institute όπως και με το Wiener Lab της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, διαπιστώνει από την επίπλευση (πλύσιμο) των χωμάτων ότι υπήρχε τελετουργική καύση σπόρων. Η καύση των προσφορών, μαζί με τα κοχύλια, τη χάντρα και τα εργαλεία, «διαμορφώνουν έναν εθιμικό ορίζοντα ταφικών πρακτικών που πρώτη φορά παρακολουθούμε για την τέταρτη χιλιετία π.Χ.».
Αρχαία Μεσσήνη: μύηση οπαδών Ίσιδας
Στη Μεσσήνη, ο κ. Πέτρος Θέμελης ολοκλήρωσε την αποκάλυψη οικοδομικού συγκροτήματος του 4ου και 5ου αι. μ.Χ. Το συγκρότημα βρίσκεται βορείων του ναού της Ίσιδος και ο ανασκαφέας θεωρεί ότι χρησίμευε στις τελετές μύησης των οπαδών της αιγυπτιακής λατρείας και στη βάπτιση μυστών στις δεξαμενές. Θεωρεί επίσης ότι δεν είναι τυχαία η εγγύτητα του συγκεκριμένου ιερού με παλαιοχριστιανική εκκλησία. Το συγκρότημα αποτελείται από τρεις δεξαμενές νερού με δωμάτια γύρω από αυτές. Στο εσωτερικό των δωματίων υπήρχαν λίθινα θρανία κατά μήκος των τοίχων.
Θήβα: κτήριο ηρωολατρείας
Σχεδόν τετράγωνο οικοδόμημα, διαστάσεων 15 επί 16 μέτρων βρέθηκε στην ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας που διενεργεί στη Θήβα ο Βασίλειος Αραβαντινός, σε συνεργασία με την τοπική εφορεία αρχαιοτήτων. Ήταν κατασκευασμένο κατά τα νεολιθικά χρόνια από κροκαλοπαγείς λιθοπλίνθους, και είχε εμπορική και θρησκευτική χρήση. «Από τα κινητά ευρήματα, αναθηματικού χαρακτήρα, φαίνεται πιθανή η τέλεση ηρωολατρείας» σύμφωνα με όσα είπε ο κ. Πετράκος. Το οικοδόμημα αυτό ήταν επάνω στο στρώμα καταστροφής του μυκηναϊκού ανακτόρου και μεταξύ των ευρημάτων έχουμε μολύβδινα σταθμά, σφονδύλια, πήλινα υφαντικά βάρη, νομίσματα και ψήφους από φαγεντιανή.
