Μνημείο Πεσόντων στη Χώρα της Νάξου… Κάποτε δέσποζε στο κέντρο της παραλίας… Σήμερα είναι σε μία γωνία. Ο λόγος; Αγνωστος… Στη θέση του βρέθηκε το άγαλμα του Πρωτοπαπαδάκη… Και κανείς δεν πήρε τη πρωτοβουλεία να το επαναφέρει στη θέση του… Γιατί άραγε;
Το μνημείο των πεσόντων στην πόλη της Νάξου φιλοτεχνήθηκε από τον διάσημο Απεραθίτη γλύπτη Γρηγόριο Ζευγώλη και η δαπάνη του καλύφθηκε με έρανο που οργάνωσε η ΕΝΩΣΙΣ ΝΑΞΙΩΝ ΑΘΗΝΩΝ με τη συμβολή των απανταχού Ναξίων. Τοποθετήθηκε το 1926 στην πλατεία της παραλίας της Νάξου σε περίοπτη θέση απέναντι απ’ την Πορτάρα και τα Παλάτια «ακριβώς “διά να συνδυάζη την αρχαιότητα με την νεωτέραν τέχνην από απόψεως προβολής». Με πρωτοβουλία του εκδότη της εφημερίδας «Ναξιακόν Βήμα» τοποθετήθηκε γύρω απ’ το μνημείο καλλιτεχνικό σιδερένιο κιγκλίδωμα (1933). Δυστυχώς το Μνημείο των Πεσόντων μετακινήθηκε το 1963 σε απόμερο οικόπεδο της παραλίας, (εκεί που βρίσκεται σήμερα), με απόφαση της λιμενικής επιτροπής (Πρόεδρός της ήταν ο Δημ. Μελισσηνός).
Από το Βιβλίο του κου Νίκου Λεβογιάννη Νεότερη Ιστορία της Νάξου
Ο γνωστός δικηγόρος και πολιτευτής Νικ. Αντ. Πρωτονοτάριος σε άρθρο του στην εφημερίδα Κυκλαδικόν Φως (φ. 243/1967) γράφει: «το μνημείον τούτο, το οποίον φέρει τα ίχνη της επιθέσεως των κατακτητών, χωρίς να δυνηθούν να το καταρρίψουν, επέπρωτο να αποτελέση αντικείμενον συναλλαγής και υποτελείας και εξετοπίσθη απρεπώς δια να στηθή το άγαλμα ενός Ναξίου συγχρόνου πολιτικού, κατά πάντα αξίου τέκνου της νήσου, το οποίον όμως ηδύνατο να στηθή εις άλλην θέσιν καταλληλοτέραν, ενθυμίζουσαν το συντελεσθέν παρ’ αυτού έργον του λιμένος, χωρίς όμως η τοποθέτησις τούτου να επιβάλλη την εκτόπισιν του ιερού μνημείου των ανθρώπων, οι οποίοι προσέφερον το αίμα των διά την διατήρησιν του Έθνους μας, του κράτους μας, της ελευθερίας μας…».
Το θέμα αυτό επανήλθε πολλές φορές στην επικαιρότητα μετά την μεταπολίτευση, αλλά κανένας Δήμαρχος (Φραγκουδάκης, Λατίνας, Κόκκοτας, Μαράκης) δεν τόλμησε να το λύσει.
Πρόκειται για πρωτοφανές γεγονός και πράξη ασέβειας προς τον άγνωστο στρατιώτη που θυσιάστηκε για την Πατρίδα και την Ελευθερία. Το μνημείο των πεσόντων ήταν εξ αρχής τοποθετημένο στην περίοπτη εκείνη θέση και βρισκόταν εκεί πάνω από 40 χρόνια. Η μεταφορά του σε απόμερο οικόπεδο της παραλίας, περιτριγυρισμένο από κατοικίες και ξενοδοχεία, έγινε για να τοποθετηθεί στη θέση του ο ανδριάντας του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη.
Φαντάζει απίστευτο πώς κάποιοι σκέφτηκαν ότι ένα άγαλμα οποιουδήποτε, ακόμη και ήρωα και αγίου και μάρτυρα, όχι απλά ενός πολιτικού, μπορεί να αξιολογείται σπουδαιότερο από το ιερότερο από αρχαιοτάτων χρόνων μνημείο για κάθε λαό, εκείνο των πεσόντων στους αγώνες του έθνους, το μνημείο του άγνωστου στρατιώτη, του ανώνυμου, που θυσιάστηκε πολεμώντας για την πατρίδα και την ελευθερία.
Μετακινήθηκε το Ανώτατο Μνημείο τιμής και χρέους στα 500 και πλέον παλικάρια -Ναξιώτες, που έδωσαν τη ζωή τους στους εθνικοαπελευθερετωτικούς πολέμους της πατρίδας μας, για να μπει στη θέση του ο ανδριάντας ενός πολιτικού. Υπάρχει κάτι πιο πάνω, πιο ψηλά από τους ήρωες που σκοτώθηκαν ΥΠΕΡ ΒΩΜΩΝ ΚΑΙ ΕΣΤΙΩΝ; Συνέβη όμως κι αυτό στη Νάξο και πουθενά αλλού, νομίζω, στην Ελλάδα.
Στις 18 Μαρτίου του 1995 ο Γιάννης Μ. Μαργαρίτης, τραπεζικός υπάλληλος τότε, συνταξιούχος σήμερα, πήρε την πρωτοβουλία και συνέταξε μακροσκελές υπόμνημα με πολλές δεκάδες υπογραφών κατοίκων της Χώρας, όλων των πολιτικών αποχρώσεων, με το οποίο ζητούσαν το αυτονόητο, την αποκατάσταση του μνημείου των πεσόντων στην ιστορική του θέση. Το υπόμνημα απευθυνόταν στον δήμαρχο Νάξου Β. Κόκκοτα: «Μην ξεχνάτε-έγραφε – τα λόγια του Θουκυδίδη «ο πολιτισμός μιας πόλης φαίνεται από τον σεβασμό των κατοίκων της στα μνημεία των νεκρών της» και συνέχιζε… «είναι ζήτημα πολιτικής βούλησης, αλλά πρωτίστως ζήτημα τιμής να πάψει το Ηρώον μας να βρίσκεται στην γωνιά που το πέταξαν σαν φτωχό συγγενή ή να στηθεί πάλι σε άλλη γωνιά, αλλά στον χώρο που τ’ αξίζει, χωρίς να το κοντύνουμε, όπως ζήτησε κάποιος…».
Το ίδιο υπόμνημα, μαζί με μια επιστολή, υπέβαλε ο ίδιος ο Μαργαρίτης και το 2007 (16 Ιαν.) στον τότε δήμαρχο Νάξου Ν. Μαράκη, επισημαίνοτας ότι «τα Ηρώα των πόλεων στέκονται περήφανα στα πλέον περίοπτα σημεία τους για να υπενθυμίζουν το χρέος Τιμής και Σεβασμού προς αυτούς που έχυσαν το αίμα τους για την Τιμή, τη Λευτεριά και την Ακεραιότητα της Πατρίδας μας…». Τόσο το υπόμνημα του 1995, όσο και εκείνο του 2007 κλείνουν με την παρότρυνση στον δήμαρχο: «ΘΑΡΣΕΙΝ ΧΡΗ». Απάντηση όμως δεν πήρε, ούτε το μνημείο αποκαταστάθηκε στην ιστορική του θέση.
(Πηγή πληροφόρησης: Νίκου Λεβογιάννη, ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΑΞΟΥ τόμος Β3, σ. 251-252).
